«Εξόριστες βασίλισσες»: γράφει η Άννα Γρίβα

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Εξόριστες βασίλισσες: Ένα ιστορικό μυθιστόρημα με πρωταγωνίστρια την αυτοκράτειρα Ευδοκία ή αναζητώντας μια στέρεα γη στον ταραγμένο 5ο μ.Χ. αι.

Για εμένα όλα ξεκίνησαν έξι χρόνια πριν, όταν μέσα σε ένα όνειρο με επισκέφτηκε μια μυστηριώδης γυναίκα, λέγοντάς μου ότι είναι η Ευδοκία και πως πρέπει να κάνω κάτι για να φέρω στο φως τα ποιήματά της, που πλέον είναι ξεχασμένα από όλους. Ξυπνώντας αναρωτήθηκα ποια μπορεί να ήταν η γυναίκα του ονείρου. Μήπως η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα του 11ου αι.; «Είχε γράψει άραγε εκείνη ποιήματα;» αναρωτήθηκα. Την ίδια κιόλας μέρα επισκέφθηκα την Εθνική Βιβλιοθήκη για να βεβαιωθώ. Μετά από μια σχολαστική αναζήτηση σε παλιές εκδόσεις, εντόπισα μια έκδοση του 19ου αι., η οποία περιλάμβανε τα διασωθέντα ποιητικά έργα της Αθηναΐδος-Ευδοκίας, αυτοκράτειρας του 5ου αι. μ.Χ. Τα ποιήματα ήταν γραμμένα σε μια δύσκολη ομηρική διάλεκτο και μάλιστα ένα από αυτά διηγιόταν τη ζωή του μάγου Κυπριανού, ο οποίος στη συνέχεια μεταστρέφεται σε χριστιανό και γίνεται άγιος. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι ότι το έργο έμοιαζε να αποτελεί την αφορμή για την παράθεση πρωτότυπων πληροφοριών σχετικών με παγανιστικές λατρείες. Αυτή η γυναίκα έμοιαζε να προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο κόσμους, και πράγματι ο 5ος αι. υπήρξε μια εποχή στα όρια δύο διαφορετικών πολιτισμών. Με αυτόν τον παράδοξο τρόπο αρχίζει η ενασχόλησή μου με την Ευδοκία, την οποία αρχίζω να μεταφράζω, ενώ παράλληλα μελετώ την ταραγμένη ζωή της, μέσα σε έναν αιώνα γεμάτο βία και πνευματικές ζυμώσεις.

Η Ευδοκία, κόρη Αθηναίου φιλοσόφου, γεννιέται στην Αθήνα ως Αθηναΐς, όπου και λαμβάνει μια ξεχωριστή παιδεία. Γίνεται αυτοκράτειρα όταν μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη για να διεκδικήσει τα νόμιμα δικαιώματά της στην πατρική περιουσία. Τότε αυτοκράτορας είναι ο Θεοδόσιος Β’, ο λεγόμενος Μικρός, ενώ την πραγματική εξουσία λέγεται ότι ασκεί η αδερφή του Πουλχερία, η οποία θαμπώνεται από την ομορφιά και τις ικανότητες της νεαρής Αθηναίας. Έτσι, αποφασίζεται ένας γάμος ανάμεσα στην Αθηναΐδα και τον Θεοδόσιο. Η Ευδοκία βαπτίζεται χριστιανή, αλλά σε όλη της τη ζωή υπερασπίζεται τις ρίζες της: την ελληνική παιδεία με την ίδρυση του Πανδιδακτηρίου, τους παγανιστές που διώκονται από τη βίαιη επικράτηση του χριστιανισμού, τα ιερά και τις λατρείες, τους επιστήμονες και τους φιλοσόφους που βιώνουν μια τρομερή καταστολή. Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε μια πολύχρονη «εξορία» της τα δεκαεπτά τελευταία χρόνια της ζωής της μέχρι και τον θάνατό της; Το βιβλίο προσπαθεί, βασισμένο στις διαθέσιμες πηγές, να δώσει μια απάντηση στο αίνιγμα της απομάκρυνσης της ανατρεπτικής, τολμηρής, ευφυούς αυτής γυναίκας από την Κωνσταντινούπολη. Όλα ιστορούνται στο ημερολόγιο που ανακαλύπτει η κόρη της Ευδοξία, βασίλισσα του δυτικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μετά τον θάνατό της μητέρας της και μετά τη δική της απελευθέρωση από τους Βανδάλους, στο βασίλειο των οποίων, στην Αφρική, βρισκόταν αιχμάλωτη. Πώς διαπλέκονται οι ζωές αυτών των δύο γυναικών, που βλέπουν τη μοίρα τους να ανατρέπεται και γίνονται εξόριστες, διωγμένες, αιχμάλωτες ενός κόσμου που δεν τους ανήκει;

Για εμένα η ιστορία αυτών των δύο γυναικών, όπως και όλων των υπολοίπων που παρουσιάζονται στο βιβλίο, είναι μια διαχρονική αφήγηση για τον άνθρωπο που αγωνίζεται να κατακτήσει την ελευθερία και τη γνώση, να διαμορφώσει τη ζωή του κατά τις επιθυμίες του, να ορίσει το σώμα του και την ψυχή του. Πολλές φορές έχουμε την αίσθηση ότι οι γυναίκες των ανώτερων τάξεων είχαν προνόμια, κι όμως συχνά ήταν δέσμιες του ρόλου τους, αντιμετωπίζονταν ως λάφυρα των αντρών, ως μέσα διαπραγμάτευσης για την επίτευξη συμφερόντων των οικογενειών τους. Κι όσες εξεγείρονταν απέναντι σε αυτούς τους ασφυκτικούς ρόλους πλήρωναν ένα μεγάλο τίμημα. Άραγε σε αμέτρητα μέρη του κόσμου ακόμη οι γυναίκες δεν υποφέρουν, δεν πέφτουν θύματα βίας, δεν αντιμετωπίζονται ως κατώτερες υπάρξεις μέσα σε τρομακτικές παραδόσεις; Οι εξόριστες βασίλισσες για εμένα είναι ο καθρέπτης των αμέτρητων γυναικών που πόνεσαν, βασανίστηκαν, πέθαναν για να έχουν μια αξιοπρεπή θέση μέσα στον κόσμο, για να μπορούμε όλες εμείς σήμερα, σε κάποιες γωνιές του πλανήτη, να δημιουργούμε, να γράφουμε βιβλία, να έχουμε φωνή, να υπάρχουμε χωρίς φόβο…

Άννα Γρίβα

Το ιστορικό μυθιστόρημα της Άννας Γρίβα με τίτλο Εξόριστες βασίλισσες κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μελάνι (σελ.: 192, τιμή: €14,00).

Έργο εξωφύλλου: Romina Ressia. Από τη σειρά The Passenger Times art

Η Άννα Γρίβα γεννήθηκε το 1985 στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλολογία και Ιστορία της Λογοτεχνίας στην Αθήνα και στη Ρώμη. Έχει εκδώσει πέντε βιβλία ποίησης (το τελευταίο με τίτλο Δαιμόνιοι, Μελάνι, 2020), μια συλλογή διηγημάτων (Τα ζώα θεοί, Κίχλη, 2021) και το πρόσφατο ιστορικό μυθιστόρημα Εξόριστες βασίλισσες (Μελάνι, 2021). Διδάσκει Δημιουργική γραφή στο ΕΑΠ, ενώ παράλληλα εργάζεται ως μεταφράστρια και επιμελήτρια κειμένων. Έργα της έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.