«ΕΤΗ ΦΩΤΟΣ. Από τα σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ»: γράφει ο Κώστας Νησιώτης

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Τι σημαίνει για μένα ο Λίχτενμπεργκ

«Εκτός από τις συζητήσεις του Γκαίτε με τον Έκερμαν», γράφει ο Νίτσε στο Θησαυροφυλάκιο της Γερμανικής πρόζας,¹ «ποια είναι τα Γερμανικά λογοτεχνικά βιβλία που αξίζει να διαβάζουμε ξανά και ξανά;» Το πρώτο που ο φιλόσοφος συστήνει είναι οι αφορισμοί του Λίχτενμπεργκ. Παρομοίως ο νεότερος κατά επτά χρόνια Γκαίτε που έτρεφε ιδιαίτερο σεβασμό για τον Λίχτενμπεργκ και αλληλογραφούσε μαζί του, γράφει:² «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα γραπτά του Λίχτενμπεργκ σαν ένα θαυμάσιο ραβδοσκοπικό εργαλείο• όπου λέει ένα αστείο υπάρχει κρυμμένο ένα πρόβλημα».

Γνώρισα τον Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ μέσα από τα κείμενα του Σαίρεν Κίρκεγκωρ. Με εντυπωσίασε ο αφορισμός που ο Δανός στοχαστής επέλεξε ως επίγραμμα σε ένα από τα βιβλία του:³ «Τέτοια έργα είναι καθρέφτες• όταν ένας απόστολος κοιτάζει μέσα, δεν μπορεί ένας πίθηκος να κοιτάζει έξω». Αυτό το απόφθεγμα στάθηκε αφορμή να ερευνήσω το φαινόμενο Λίχτενμπεργκ, τον επιγραμματοποιό, συγγραφέα και επιστήμονα, τον πρώτο καθηγητή Πειραματικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτινγκεν. Η έρευνα διήρκεσε σχεδόν μια δεκαετία, όπου είχα την άνεση να απολαύσω τη «λιακάδα της σκέψης του», να σκιαγραφήσω την ιδιοσυγκρασία του, να θαυμάσω την ειρωνεία με την οποία αντιμετώπιζε την κυφοσκολίωση του: «Το κεφάλι μου βρίσκεται κοντύτερα στην καρδιά μου απ’ ό,τι σε άλλους, γι’ αυτό είμαι τόσο λογικός• οι αποφάσεις μου επικυρώνονται όταν είναι ακόμα ζεστές». Όμως αυτό που με συγκινεί στα λεγόμενά του είναι η ανθρωπιά του «Αυτά που με κάνουν να υποφέρω βαθιά, στους άλλους απλώς προκαλούν θλίψη» καθώς και η αποστροφή του για τη θανατική ποινή, πρόδηλη στο απόφθεγμα: «Μια κρεμάλα με ένα αλεξικέραυνο». Ο κρεμασμένος πρέπει να υποφέρει στη θηλιά μέχρι τέλους, και όχι να γλιτώσει από το φριχτό μαρτύριο του απαγχονισμού με μια ακαριαία θεϊκή παρέμβαση, όπως κάποιοι θα εκλάμβαναν τον κεραυνό.

«Ούτε να τα αρνείσαι όλα ούτε να τα πιστεύεις όλα».
Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ

Για μένα προσωπικά ο Λίχτενμπεργκ στάθηκε «Φωτεινό Βουνό» όπως μαρτυρά το επίθετό του. Όταν τον χρειαζόμουν ήταν πάντα εκεί να θυμίσει με την ακτινοβολία του ότι το χιούμορ είναι άμυνα και επιβίωση, και ότι οι αντιξοότητες της καθημερινότητας στέκουν ανήμπορες μπροστά στις πτήσεις του πνεύματος, και τολμώ να πω, τις ευνοούν. Το βιβλιογραφικό του έργο περιλαμβάνει βιογραφίες, δοκίμια, σάτιρες, κριτικές θεάτρου και τέχνης, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, γλωσσικές παρατηρήσεις, επίκαιρα οικολογικά όνειρα όπως το Όνειρο στο εν λόγω βιβλίο. Όμως το είδος που τον κάνει να ίπταται πάνω από τη Λήθη είναι τα Σημειωματάρια, τα δεφτέρια του, όπως ο ίδιος τα αποκαλούσε ειρωνικά, Die Sudelbucher. Εκεί αποτυπώνει περιεκτικά κάθε σκέψη που του έρχεται στο μυαλό, δίνοντας άφθονη δουλειά στον ανθολόγο να ανασκαλίσει το θησαυρό, και να μαζέψει τα πετράδια που ξεχωρίζουν σε ειδικό βάρος. «Το περιεχόμενο του ανθρώπου, το ειδικό βάρος της ευφυίας και του ταλέντου του, πολλαπλασιασμένο με την αποχή του από την ευτέλεια δίνει την απόλυτη αξία του» το θεωρώ ένα από τα καλύτερα διαμάντια του.

Ο Λίχτενμπεργκ μας παροτρύνει να σκεφτούμε εμείς οι ίδιοι, ζυγίζοντας τα πράγματα με το δικό μας ζύγι, το ζύγι της κρίσης. Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνουν με την ταχύτητα του φωτός τα Σημειωματάριά του, αν και πολύ συχνά νιώθουμε ότι η εποχή μας απέχει έτη φωτός από αυτά.

© Κώστας Νησιώτης

Σημειώσεις του μεταφραστή:
¹ Στο β’ μέρος του βιβλίου του «Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο».
² Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε «Αποφθέγματα και Στοχασμοί».
³ Σαίρεν Κίρκεγκωρ «Στάδια στην πορεία της Ζωής».
Ο Κώστας Νησιώτης έχει μεταφράσει το βιβλίο του Khalil Gibran, Ο προφήτης (Printa 2001, 2004). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Όταν σβήσουν τα φώτα (Ίαμβος 2009), Βραδινές ψιχάλες (Ίαμβος 2010), After the Equinox (Shoestring Press, 2011), τη συλλογή διηγημάτων Το επιτύμβιο (Ιδεόγραμμα 2009), τη συλλογή στοχασμών Γραμμική Γραφή (Εριφύλη 2010), και το Ανθολόγιο Γαλλικής Λυρικής Ποίησης (Ίαμβος 2011). Έχει μεταφράσει τα Ποιήματα σε πρόζα (Poems in Prose) του Oscar Wilde (Αιγιναία, τεύχος 22, 2012). Το 2013 εξέδωσε μια ανθολογία του Δανού φιλόσοφου Søren Kierkegaard με τίτλο Το κεντρί της ύπαρξης, από τις Εκδόσεις Κέδρος. Το 2017 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ίαμβος μια ανθολόγηση του έργου του Nietzsche, Με το βλέμμα του Νίτσε, η οποία επανεκδόθηκε εμπλουτισμένη το 2018 ως: Friedrich Nietzsche, Επιλογές από τα έργα του. Ακολούθησαν από τις Eκδόσεις Ίαμβος το θεατρικό του Oscar Wilde, Η Βέρα ή οι Νιχιλιστές, και η νουβέλα του Joseph Roth, Το κάλπικο ζύγι, σε μετάφραση του ιδίου. Το 2019 κυκλοφόρησε από τις Eκδόσεις Κέδρος το δεύτερο βιβλίο του πάνω στον Kierkegaard, με τίτλο Σαίρεν Κίρκεγκωρ, ο κατάσκοπος του Θεού. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί το βιβλίο του Έτη φωτός από τα σημειωματάρια του Γκέοργκ Κρίστοφ Λίχτενμπεργκ, αναφερόμενο στον Γερμανό φυσικό, στοχαστή και ευφυολόγο του Διαφωτισμού Georg Christoph Lichtenberg (1742-1799). Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος (σελ.: 192, τιμή: €15,00).

Ποιήματα, διηγήματα και δοκίμια του Κώστα Νησιώτη έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, ΛΕΞΗ, ΠΕΙΡΑΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΑΙΓΙΝΑΙΑ, και ΕΚΦΡΑΣΗ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ, καθώς και στο Αγγλόφωνο διαδίκτυο.