«Επιστροφή στη νέα Αθήνα. Κτίρια, πρόσωπα και διαδρομές από τον 19ο αιώνα»: γράφει η Νάντια Γεωργακοπούλου

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Από τον Ιερό Βράχο στην κομψή μεγαλούπολη του 20ού
Από την Καλλονή της Αυλής στις προσφυγοπούλες από την Κρήτη
Από τα μεγαλοαστικά σαλόνια στον εργατόκοσμο του Λαυρίου
Από τα σχέδια μιας «Ελληνικής Αναγέννησης» στην καθημερινή ζωή
Από τον οριενταλισμό στη Στρατιά της Ανατολής

… ένα ιστορικό και βιωματικό ταξίδι –νοσταλγικό όσο και ψύχραιμο, δοξαστικό αλλά και ειρωνικό– στα πρώτα εκατό χρόνια της νέας Αθήνας.

Γεννημένη από μια παγκόσμια νεοκλασική και ρομαντική έξαρση, η νέα Αθήνα αναδύθηκε ως πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους μεγαλοσχήμων και «τλημονεστάτη»· και πορεύτηκε μέσα από τις πολλαπλές αναταράξεις του 19ου αιώνα υπό το βάρος του ιερού της βράχου και στην περιφέρεια του οικουμενικού ελληνισμού. Η Αθήνα ήταν τότε πιο σημαντική –ναι, και για την Ευρώπη– απ’ ό,τι υποθέτουμε. Το εγχείρημα μιας νέας Αθήνας παρομοιάζεται από σπουδαίους στοχαστές με εκείνο της Νέας Υόρκης: το κλασικό της παρελθόν την καθηλώνει, αλλά και την απογειώνει.

Με αφορμή εμβληματικά αθηναϊκά κτίρια και δημόσιους χώρους του 19ου αιώνα, «επιστρέφουμε» στην Αθήνα, στην εν πολλοίς λησμονημένη και συχνά υποτιμημένη ιστορία της ως νέας πρωτεύουσας, ξεδιπλώνοντας τις ιστορίες των εξίσου εμβληματικών ανθρώπων που τα εμπνεύστηκαν, τα χρηματοδότησαν, τα κατοίκησαν. Γνωρίζουμε αρχιτέκτονες, ποιητές, βασιλιάδες, πολιτικούς, εθνικούς ευεργέτες, φιλέλληνες, φεμινίστριες, άντρες και γυναίκες, Έλληνες και ξένους. Αφουγκραζόμαστε ακόμη εκείνους που περπάτησαν ανάμεσά τους, αφανείς.

Όλοι εκείνοι οι «μεγάλοι άνδρες», που έχουν πια καταλήξει αδιάφορα ονόματα δρόμων, ήταν με τον τρόπο τους άνθρωποι σπουδαίοι. Ως υπόθεση εργασίας, για παράδειγμα, αμφισβήτησα την επιτιμητική στάση που επιφύλασσα προς τους πρώτους εκείνους υπηκόους του ελληνικού βασιλείου, με την οποία έχω γαλουχηθεί, και προσπάθησα να τους προσεγγίσω, περισσότερο μάλιστα εκείνους για τους οποίους οι απόψεις μου ήταν αρνητικές. Βασικό μου μέλημα ήταν να συναισθανθώ, να αναβιώσω την εποχή και τους ανθρώπους της, που στ’ αλήθεια αποτελούν –κυριολεκτικά– τον πρόδρομο της δικής μας. Κατέληξα να αμφιταλαντεύομαι ενίοτε μεταξύ της συμπάθειας που δημιουργεί η προσέγγιση κάθε προσώπου και της ψυχρότητας που προκαλεί η «μεγάλη εικόνα» ή η αποτίμηση συγκεκριμένων ενεργειών, την κατάληξη των οποίων έχουμε το προνόμιο να γνωρίζουμε.

Η αφήγηση εστιάζει πότε στην αρχιτεκτονική, πότε στην Ιστορία, πότε στα λόγια των ίδιων των πρωταγωνιστών. Συχνά ο φακός ανοίγει για να συμπεριλάβει άλλες πόλεις κι άλλα οράματα από την Ευρώπη και τον κόσμο. Γιατί ο 19ος αιώνας ήταν πολύ πιο «παγκοσμιοποιημένος» απ’ ό,τι νομίζουμε και οι μεγαλοαστοί της αφήγησης βρίσκονται σταθερά με το ένα πόδι στην Ελλάδα και με το άλλο στην Ευρώπη. Είναι ένας αιώνας με πολλές πτυχές –ελπίδα, μελαγχολία, επανάσταση, ναρκισσισμό, φαντασμαγορία, κατανάλωση, καταστολή, πρόοδο, καταστροφή– κι ανάμεσά τους τριγυρίζουμε σε αυτή τη νοερή περιήγηση, συλλέγοντας ψηφίδες εικόνων, αισθήσεων, απόψεων και αφηγήσεων.

Τα κτίρια αποτελούν το έναυσμα. Διατηρούν όμως ακόμα κάτι ζωντανό, κάτι που άφησαν οι άνθρωποι που τα σχεδίασαν και τα έχτισαν, οι άνθρωποι που έζησαν σε αυτά αντικρίζοντάς τα κάθε μέρα, πριν καταλήξουν φόντο σε μια μεγαλούπολη που πέρασε σε άλλη φάση. Αυτό θέλησα να αφουγκραστώ. Ό,τι σχηματοποιήθηκε τελικά στο μυαλό μου, έλαβε σε μεγάλο βαθμό υπόψη όσα υποστηρίζει η ιστορική επιστήμη για αυτή την περίοδο, ελπίζω με ακρίβεια. Ό,τι μου διέφυγε, ελπίζω οι αναγνώστες να νιώσουν την ανάγκη να το προσεγγίσουν οι ίδιοι, γιατί η μία αφήγηση φέρνει την άλλη, κάθε ψηφίδα στην οποία ενσκήπτουμε μπορεί να ταιριάξει σε ένα ψηφιδωτό από φωνές «εκείνων που πεθάναν ή που είναι / για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους».

Τα κτίρια φαντάζουν σε μένα ζωντανά. Τα νιώθω σαν έναν συνδετικό κρίκο, όχι απλώς με ανθρώπους που δεν ζουν πια και δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να γνωρίσω, ούτε μόνο με βιβλία που με συνεπήραν, αλλά και με ανθρώπους που γνώρισα, όπως οι παππούδες μου, γιατί η συγκεκριμένη περίοδος είχε διαμορφώσει καθοριστικά τον κόσμο που ζούσαν.

Το ταξίδι που στάθηκε αφορμή για αυτό το βιβλίο υπήρξε για μένα μια συναρπαστική και αναπάντεχη επιστροφή στην πόλη μου, σε γνωστά αλλά και άγνωστα κατατόπια. Ελπίζω να γίνει το ίδιο και για τους αναγνώστες.

Νάντια Γεωργακοπούλου
(από τον Πρόλογο του βιβλίου)

Το βιβλίο της Νάντιας Γεωργακοπούλου Επιστροφή στη νέα Αθήνα. Κτίρια, πρόσωπα και διαδρομές από τον 19ο αιώνα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια (σελ.: 368, τιμή: €20,14).
Η Νάντια Γεωργακοπούλου σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πήρε MBA από το Edinburgh Business School. Μετά από μία επιχειρηματική διαδρομή στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία, ακολουθεί επαγγελματική καριέρα στον τραπεζικό τομέα, σε διευθυντικές θέσεις για περισσότερο από μία δεκαετία. Ευαισθητοποιημένη σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, υπήρξε ιδρυτικό και ενεργό μέλος του Ινστιτούτου Ισότητας και συνεργάστηκε με ευρωπαϊκές γυναικείες ομάδες για θέματα βίας κατά των γυναικών. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική και παγκόσμια ιστορία και τους σημερινούς της απόηχους, έχει ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο και μιλάει τέσσερις γλώσσες. Στο βραβευμένο πρώτο βιβλίο της, Ο μικρός Ολλανδός, συνδυάζει ευρωπαϊκές και κινεζικές ιστορίες σ’ ένα σύγχρονο παραμύθι. Είναι γέννημα-θρέμμα της Αθήνας, όπου ζει με τον άντρα και την κόρη της.