«Ένα πιάτο λιγότερο»: γράφει η Μαριλένα Παπαϊωάννου

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Στις 14 Ιουλίου του 1965, ο εικοσιεξάχρονος Σαράντης Καγιαλής, εργάτης σε μια οικοδομή στο Ημεροβίγλι της Σαντορίνης, γλιστρά σε μια ανασκαμμένη τρύπα, χτυπά στο κεφάλι και σκοτώνεται ακαριαία. Μία ημέρα νωρίτερα, μέσα στην τρύπα, τυχαία έχει ανακαλυφθεί μια αρχαία επιτύμβια στήλη που ’χει πάνω της χαραγμένη τη μορφή ενός αγοριού. Σε μια πολιτικά ταραγμένη περίοδο, ο θάνατος του Σαράντη, τόσο αναπάντεχος και τόσο οδυνηρός, θα ωθήσει τέσσερις γυναίκες –τη μάνα του, την αδερφή του, τη γυναίκα του και μια πρώην πουτάνα– στη μανιώδη αναζήτηση μιας δεύτερης στήλης, που θεωρείται χαμένη από την εποχή του Πολέμου: Οι γυναίκες αυτές θα συναντηθούν με αρχαιολόγους, θ’ αναπολήσουν το παρελθόν τους, θ’ ασχοληθούν με τ’ αμπέλια τους, θα μείνουν όμως αμέτοχες στις πολιτικές εξελίξεις· και μέσα σ’ όλα αυτά, θα προσπαθήσουν να καταλάβουν γιατί πεθαίνουν οι άνθρωποι – αλλά κυρίως γιατί ζουν.

Ανέκαθεν είχα την αίσθηση πως δύο πράγματα μπορούν να συγκλονίσουν έναν άνθρωπο: ο έρωτας και το πένθος. Τον έρωτα –και αυτόν που μένει απλώς έρωτας, και αυτόν που κάποτε μετουσιώνεται σε αγάπη– έχουμε –ή έστω αποκτούμε σε βάθος χρόνου και μέσω της εμπειρίας– ψυχικά εφόδια για να τον αντιμετωπίσουμε: αισθήματα στοργής, έγνοιας, κατανόησης, υπομονής, σεβασμού, πάθους· αλλά και όλα τα αντίθετα αυτών – ανυπομονησία, ζήλια, εγωισμό.

Το πένθος, από την άλλη, πίστευα ότι δεν είμαστε εφοδιασμένοι κατάλληλα για να μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Αισθανόμουν ότι ένα φυσικό τετελεσμένο είναι κάτι που απλώς δεν εμπίπτει στα όρια του ανθρώπινου ελέγχου.

Ώσπου βρέθηκα κάποτε να βιώνω ένα πένθος που, χωρίς να το αντιλαμβάνομαι, έτεινε να μετατραπεί σ’ έναν μακρόσυρτο, αλυσιτελή, εσωτερικό θρήνο. Ήμουν σαν συμπιεσμένη ανάμεσα σε δυο πέτρες, ίσα που ανέπνεα. Δεν ήξερα τι να κάνω· δεν είχα μάθει πώς να συμβιώνω με την πραγματικότητα του θανάτου. Στράφηκα σχεδόν μοιραία στο γράψιμο· κι έτσι άρχισε να διαμορφώνεται το «Ένα πιάτο λιγότερο».

Χρησιμοποίησα, ως αφορμή, ένα συναρπαστικό πραγματικό συμβάν που μου αφηγήθηκε ένας φίλος –την τυχαία ανακάλυψη μιας αρχαίας επιτύμβιας στήλης στη Σαντορίνη το 2012– για να συνθέσω μια μυθοπλασία. Και χρησιμοποίησα ακριβώς αυτή την ιστορία της ανακάλυψης, ένα γεγονός που όταν το άκουσα σαν αφήγημα αισθάνθηκα «να, αυτό είναι ζωή!», για να πω μια ιστορία για τον θάνατο. Εκ των υστέρων καταλαβαίνω πως μάλλον δημιούργησα μια ιστορία για το πένθος, σε μια υποσυνείδητη προσπάθεια να κάνω εγώ ειρήνη με τη φυσική απώλεια.

Και τώρα πια, αφού έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο, σκέφτομαι ότι, τελικά, ίσως το πένθος να αντιμετωπίζεται μονάχα προτάσσοντας απέναντί του την επιθυμία για ζωή. Καθετί ανθρώπινο που μυρίζει ζωή –η φιλία, η δουλειά, το όραμα, η δημιουργία, το ταξίδι, το παιχνίδι, ο έρωτας (προπάντων αυτός)– είναι ένα όπλο ενάντια στον θάνατο· είναι το χέρι που σε τραβά από τον βυθό του πένθους. Για ’μένα, το γράψιμο, η επιλογή μου να μιλήσω για τον θάνατο –όχι χωρίς φόβο, αλλά με την παραδοχή ότι υπάρχει ανάμεσά μας– ήταν η πράξη ζωής που με έφερε ξανά στην επιφάνεια.

Είμαι δε πλέον πεπεισμένη ότι οι τέσσερις φανταστικές ηρωίδες του βιβλίου που επιλέγουν να πενθήσουν μ’ έναν ιδιόμορφο τρόπο, εκφράζουν όλες την ίδια πραγματική φωνή: τη φωνή του κοινού θνητού που, μέσα στην απώλεια, θα αναζητεί, πάντοτε και με οποιοδήποτε κόστος, το φως της ζωής.

Μαριλένα Παπαϊωάννου

Το μυθιστόρημα της Μαριλένας Παπαϊωάννου με τίτλο Ένα πιάτο λιγότερο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη (σελ.: 368, τιμή: €16,00).

Η Μαριλένα Παπαϊωάννου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1982. Σπούδασε Μοριακή Βιολογία και Γενετική στην Αλεξανδρούπολη, έκανε τη διδακτορική της διατριβή στη Γενεύη και αργότερα εργάστηκε ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στη Νέα Υόρκη. Από τις Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας κυκλοφορούν τα βιβλία της Νικήτας Δέλτα (2013) και Κατεβαίνει ο Καμουζάς στους φούρνους (2016). Σήμερα ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως επιμελήτρια βιοεπιστημονικών εκδόσεων.