«Διηγώντας ιστορίες − Ιστορώντας διηγήσεις»: γράφει ο Κωνσταντίνος Μπόμπας

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

´Όλα υποτίθεται άρχισαν με τη λέξη «διηγώντας». Ο Σολωμός και η ανύπαρκτη χωρίς εκείνον λέξη. Διαβάζοντας τις σημειώσεις του ποιητή που ακολουθούν το ποίημα «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» δημιουργείται η αίσθηση ότι σχεδόν όλες αναφέρονται και σε αυτή τη λέξη που τείνει σε ένα αγγραματικό όριο. Αν και ο λόγος για τη μετρική, όταν ο Σολωμός μιλάει για τη «φύση της λέξης, η οποία, αν τσακισθή, εναντιώνεται με την ιδέα που παρασταίνει», όλα συνηγορούν για αυτό το τσάκισμα του «διηγώντας».

Διήγηση και ιστορία, μια παμπάλαιη διάσταση, μια συνήθης αρμονία.

Προσεγγίζοντας διαφορετικές κειμενικές πηγές, η αντίθεση σε μια έννοια φαινόταν πάντοτε προφανής, είτε επρόκειτο διαμέσου της χρήσης συμβόλων, ρητορικών σχημάτων ή διαλογικών μορφών, φράσεων ή λέξεων ενός ιδιαίτερου σημασιολογικού περιβάλλοντος, είτε διαμέσου γλωσσικών μετατοπίσεων ή πληροφοριακών αναζητήσεων. Στα λογοτεχνικά κείμενα, οι αντιθετικές σχέσεις όλων αυτών των εκφράσεων με την ιστορική πραγματικότητα μιας κοινωνίας παρουσιάζονται ως μια βασική παράμετρος για την κατανόησή της. Στον Παπατσώνη, στον Σεφέρη ή στον Γκάτσο, τόσο στην ποίησή τους όσο και στα μεταφραστικά τους εγχειρήματα, στις αυτοβιογραφικές προβολές του Ντε Κίρικο και του Σαβίνιο, στις πολιτικές ή κοινωνικές αναφορές του Βασιλικού ή τον Μάρκαρη, ορισμένες αθέατες όψεις της ιστορίας αναδύονται. Το ίδιο συμβαίνει και στην ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου η οποία λειτουργεί αντιστικτικά με τον θρύλο του ήδη από την Αρχαιότητα και μέχρι τις διαθλασμένες κριτικά αποδόσεις της στον Καραγκιόζη ή ακόμη και στον κινηματογράφο του Αγγελόπουλου. Από όποια οπτική γωνία και αν θεωρηθούν οι αναγνώσεις αυτές, από την λογοτεχνική έκφραση ως αλλοίωση και ως όνειρο της ιστορίας του Ρ. Μπαρτ μέχρι την αδιαφοροποίητη ουσία της λογοτεχνικής και ιστορικής γραφής του Ζ. Ρανσιέρ, φαίνεται ότι διατηρούν ακέραιη την κοινωνικοπολιτική αποδεικτική τους ισχύ.

Βέβαια, το θέμα των σχέσεων ιστορίας και μυθοπλασίας δεν αποτελεί έναν πρόσφατο προβληματισμό. Η υποκειμενική διάσταση του ιστορικού αφηγήματος παραμένει αναμφισβήτητη παρά την παρουσία των αντικειμενικών εκείνων στοιχείων που εδραιώνονται στη γενικά αποδεκτή αντίληψη μιας χρονικής περιόδου. Ωστόσο, κάτι ανάλογο θα παρατηρούσαμε και με τη λογοτεχνία στο πλαίσιο ενός ευρύτερου ορίζοντα προσδοκίας όπου η υποκειμενική εκδήλωση μιας εποχής αντικατοπτρίζει την ενεργή συμμετοχή μιας συλλογικότητας.

Και μελετώντας αυτές τις σχέσεις κάθε φορά εμφανιζόταν η προσπάθεια προς μια ιστορικοποίηση της λογοτεχνίας και μια αντίστοιχη μυθοπλαστικοποίηση της ιστορίας με στόχο την προσέγγιση του πραγματικού. Όμως, η παράδοξη οικειότητα αυτής της αλληλεπίδρασης, όπως η τσακισμένη λέξη «διηγώντας», λειτουργούσε υπό την προϋπόθεση ότι στην εκ νέου επαφή τους η κάθε προοπτική, ιστορική ή μυθοπλαστική, έθετε σε αμφισβήτηση την εγκυρότητας της άλλης. Το αποτέλεσμα, ικανοποιητικό ή μη, είναι ότι η αλήθεια της κάθε πρότασης ανασκευάζεται από την βιωμένη πραγματικότητα της αντίθετης εμπειρίας και η συνύπαρξή τους οδηγεί σε μια υποκειμενική παρουσίαση συμπερασμάτων που καθίσταται ισχυρή μόνον όταν εκφράζεται αθροιστικά αγγίζοντας μια πρόσκαιρη αντικειμενικότητα.

Κωνσταντίνος Μπόμπας

Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Μπόμπα με τίτλο Διηγώντας ιστορίες − Ιστορώντας διηγήσεις. Λογοτεχνικές αναγνώσεις και διακειμενικές προσεγγίσεις κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Γκοβόστη (σελ.: 296, τιμή: €15,00).

Εικόνα εξωφύλλου: Μικρογραφία, Διήγησις Αλεξάνδρου, 14ος αιώνας. Περγαμηνός κώδικας. Αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας.

Ο Κωνσταντίνος Μπόμπας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Lille – Sciences Humaines et Sociales, διευθύνει το ερευνητικό κέντρο CECILLE (Κέντρο Μελέτης Ξένων Πολιτισμών, Λογοτεχνιών και Γλωσσών). Tο διδακτικό και ερευνητικό του έργο εστιάζεται σε θέματα νεοελληνικής λογοτεχνίας και πολιτισμού, συγκριτικής λογοτεχνίας, διαπολιτισμικότητας, πρόσληψης της αρχαιότητας στη σύγχρονη εποχή.

Μελέτες του περιλαμβάνονται σε βιβλία σχετικά με τη λογοτεχνία και την πολιτισμική ιστορία (μεταξύ άλλων, Écritures grecques – Οι Ελληνικές σπουδές στην Ευρώπη) και έχει επιμεληθεί, μόνος ή σε συνεργασία, την έκδοση συλλογικών έργων (Mythes et sociétés en Méditerranée orientale – Croyances populaires, mythes et représentations en Méditerranée orientale – Από το ένα στο άλλο σύνορο. Τάσεις φυγής, λύσεις συνέχειας στον νεοελληνικό κόσμο). Τελευταία δημοσίευση: Χώροι μιας ουτοπίας, τόποι μιας πραγματικότητας (Γκοβόστης 2020).

Μεταφράζει επίσης νεοελληνικό θέατρο στα γαλλικά (V. Kornaros, Erotokritos, συμμετοχή στη μετάφραση του R. Davreu – D. Dimitriadis, Procédures de règlement des différends, Insenso, σε συνεργασία με τον R. Davreu, – Y. Dialegmenos, Je t’embrasse la gueule, σε συνεργασία με τη S. Giré) και έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με την σύγχρονη θεατρική δημιουργία («V. Novarina, D. Dimitriadis, contextualisations multiples d’un événement scénique» – «Du muthos au destin, une problématique des actes héroïques et/ou maudits dans la tragédie moderne» – «Variations gustatives mineures dans le théâtre contemporain. Perspectives méditerranéennes»).