“Αραμπέσκ” του Αντόν Σαμάς: μεταφράζει η Χρυσούλα Παπαδοπούλου

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Όταν το 1986 εκδόθηκε για πρώτη φορά το Αραμπέσκ, τάραξε τα νερά της ισραηλινής λογοτεχνίας. Για πρώτη φορά ένας Άραβας, πολίτης του Κράτους του Ισραήλ, επιχειρούσε να γράψει ένα μυθιστόρημα στα εβραϊκά. Ο Αμός Οζ το χαρακτήρισε «θρίαμβο, όχι απαραίτητα για την ισραηλινή κοινωνία, αλλά για την εβραϊκή γλώσσα» και η Γιαέλ Λοτάν θεώρησε ότι είναι το πρώτο πραγματικά ισραηλινό μυθιστόρημα, αφού «βασίζεται εξολοκλήρου στην ισραηλινή εμπειρία».

Πώς γράφει κανείς λογοτεχνία στη γλώσσα του Άλλου; Η μητρική μας γλώσσα είναι πάντα η ισχυρή μας γλώσσα; Στην περίπτωση των Αράβων του Ισραήλ και μετά από αρκετά χρόνια διεπαφής των αραβικών και των εβραϊκών, διαπιστώνουμε πως η γλώσσα του Άλλου μπορεί να γίνει η γλώσσα λογοτεχνικής έκφρασης. Το παράδειγμα του Αντόν Σαμάς ακολούθησαν και άλλοι Άραβες συγγραφείς, όπως ο Σάγεντ Κασούα, ο Ναΐμ Αράιντι, ο Άιμαν Σίκσικ κ.ά.

Ο Αντόν Σαμάς, ως σύγχρονος hakawati, υφαίνει με τον χαρακτηριστικό αφηγηματικό τρόπο των παραμυθάδων της Ανατολής, άλλοτε κυκλικό κι άλλοτε ελικοειδή, το χρονικό της οικογένειας Σαμάς από τη Φασούτα της Γαλιλαίας. Ταυτόχρονα, μέσα από τις περιπέτειες, τις μετακινήσεις και την εξορία των μελών της οικογένειας Σαμάς διαφαίνεται η Μεγάλη Ιστορία αυτής της πολύπαθης λωρίδας γης στη Μέση Ανατολή, από την Αραβική Εξέγερση του 1936, στα πρώτα χρόνια ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ και έως τον Πόλεμο των Έξι Ημερών.

Η πλοκή του μυθιστορήματος που θυμίζει συγκαλυμμένη αυτοβιογραφία μεταφέρεται από τη Μέση Ανατολή στο Παρίσι και την Αϊόβα, ακολουθώντας τις πολλές ζωές του συγγραφέα του και καταλήγει εκεί που άρχισαν όλα, στη μέση της ντουάρα, με το πορφυρένιο φτερό του θρυλικού Αρ-Ρασάντ να αιωρείται στον χωροχρόνο της ιστορίας.

Χρυσούλα Παπαδοπούλου

Το μυθιστόρημα του Αντόν Σαμάς Αραμπέσκ κυκλοφορεί, σε μετάφραση της Χρυσούλας Παπαδοπούλου και επιμέλεια της Αρετής Μπουκάλα, από τις Εκδόσεις Καστανιώτη (σελ.: 320, τιμή: 18,00 €).

«Περίτεχνη σύλληψη, πανέμορφη γραφή… Ένας πρωτότυπος, λαμπερός και τολμηρός συνδυασμός φαντασίας και αυτοβιογραφίας… Ένα εκλεπτυσμένο δείγμα μεταμοντέρνας μπαρόκ λογοτεχνίας»
Τζων Άμπνταϊκ, The New Yorker
*
«Αυτό το βιβλίο είναι η ιστορία της νιότης του συγγραφέα του και τo χρονικό μιας οικογένειας και μιας μυθικής περιοχής, της Γαλιλαίας… Ένα εντυπωσιακά ωραίο πεζογράφημα».
Γουίλιαμ Χ. Γκας, New York Times Book Review
*
«Το Αραμπέσκ είναι ένα κλασικό μυθιστόρημα σε ό,τι αφορά τη διερεύνηση της ταυτότητας… Ένας Παλαιστίνιος με άριστη γνώση των εβραϊκών που ζει ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Άραβες, μεταξύ του αρχαίου και του σύγχρονου κόσμου, της αφοσίωσης και της επιθυμίας… Μετατρέπει τα γεγονότα σε φαντασία χωρίς να αλλάξει τίποτε».
The New Republic
*
«Εάν η εβραϊκή λογοτεχνία επρόκειτο να αποκτήσει τους δικούς της Κόνραντ, Ναμπόκοφ, Μπέκετ και Ιονέσκο, δεν θα μπορούσε να ελπίζει σε πιο ευοίωνο ξεκίνημα».
Los Angeles Times Book Review
*
«Προσωπικές ιστορίες και ιστορικά γεγονότα γλιστρούν σε μια ενιαία αφήγηση και μια από τις μεγάλες αρετές του βιβλίου είναι ότι μας δείχνει πώς η μεγάλη Ιστορία χτίζεται πάνω στις συνηθισμένες ζωές και πώς είναι δεμένη άρρηκτα με τους ανώνυμους ανθρώπους».
Έρση Σωτηροπούλου, Τα Νέα

Ο Αντόν Σαμάς γεννήθηκε το 1950 στο αραβικό χωριό Φασούτα της Γαλιλαίας. Μετά τα γυμνασιακά του χρόνια στη Χάιφα, σπούδασε αγγλική και αραβική φιλολογία καθώς και ιστορία της τέχνης στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Από το 1987 διαμένει μόνιμα στις ΗΠΑ και εργάζεται ως καθηγητής αραβικών και συγκριτικής λογοτεχνίας στο Τμήμα Σπουδών της Εγγύς Ανατολής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Έχει εκδώσει ένα πεζογράφημα, δύο θεατρικά έργα, τρεις ποιητικές συλλογές και πολλά δοκίμια και άρθρα. Το πολυβραβευμένο μυθιστόρημά του Αραμπέσκ γράφτηκε απευθείας στα εβραϊκά, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1986 και μεταφράστηκε σε εννέα γλώσσες. Η αμερικανική του έκδοση επελέγη από τους κριτικούς της εφημερίδας The New York Times ως ένα από τα καλύτερα βιβλία του 1988. Είναι ο πρώτος Άραβας που επέλεξε τα εβραϊκά για τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος. Ζει, γράφει και μεταφράζει σε τρεις γλώσσες: αραβική, εβραϊκή και αγγλική, και μεταξύ άλλων: Σάμιουελ Μπέκετ, Χάρολντ Πίντερ, Μαχμούντ Νταρουίς, Εμίλ Χαμπίμπι.

Η Χρυσούλα Παπαδοπούλου γεννήθηκε το 1970. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές γενικής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λωζάννης και εβραϊκής γλώσσας και σημιτικής γλωσσολογίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. Έχει διδάξει εβραϊκά στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και από το 2017 διδάσκει στο Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. Παράλληλα με το διδακτικό της έργο ασχολείται με τη μετάφραση ισραηλινής λογοτεχνίας. Εκτός από το Αραμπέσκ του Αντόν Σαμάς, έχει μεταφράσει μυθιστορήματα των Αμός Οζ (Ο Μιχαέλ μου, Νύχτα στο Τελ Κένταρ), Όρλυ Κάστελ-Μπλουμ (Ντόλυ Σίτυ), Αλόν Χίλου (Ο θάνατος του μοναχού), Τσρουγιά Σαλέβ (Άντρας και γυναίκα), δύο νεανικά μυθιστορήματα, τα Σούμχι του Αμός Οζ και Ο Σαμίρ κι ο Γιονατάν στον πλανήτη Άρη της Ντανιέλα Κάρμι καθώς και την ποιητική συλλογή Κάτω από τις πατούσες της βροχής του Ράμι Σαάρι.
*
Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου “Αραμπέσκ”:
Στο βιβλίο του Αραμπέσκ, ο Αντόν Σαμάς, ακολουθώντας την τεχνοτροπία των ελικοειδών αραβουργημάτων, ξετυλίγει με μαεστρία το χρονικό της οικογένειάς του και των κατοίκων της Φασούτα, ενός απομονωμένου χωριού της Γαλιλαίας, εγείροντας συγχρόνως θέματα γλωσσικής, εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας. Οι περιπέτειες, οι μετακινήσεις και οι εκτοπισμοί των μελών της οικογένειας Σαμάς από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα ως τα τέλη του εικοστού συνδέονται άρρηκτα με τη μνήμη και τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της πολύπαθης αυτής περιοχής της Μέσης Ανατολής. Καθώς το Κράτος του Ισραήλ διαδέχεται τη Βρετανική Εντολή στην Παλαιστίνη, οι καθολικοί Άραβες κάτοικοι της Φασούτα βρίσκονται στη δίνη της χάραξης νέων συνόρων, αναγκάζονται να φύγουν, εξορίζονται, ζουν και πεθαίνουν σε αυτή «τη φλεγόμενη χώρα όπου οι λέξεις θα έπρεπε να είναι σκιές». Ο Αντόν Σαμάς έγινε ο πρώτος Άραβας που επέλεξε να γράψει ένα μυθιστόρημα στην εβραϊκή γλώσσα.

Το Αραμπέσκ είναι ένα έργο που θεωρείται πλέον κλασικό, ένα σύνθετο και καθηλωτικό ανάγνωσμα που μιλάει για ανθρώπους τους οποίους ελάχιστα γνωρίζουμε: τους χριστιανούς της Παλαιστίνης. Μια αξιοσημείωτη λογοτεχνική προσθήκη στην ισραηλινή και την παγκόσμια πεζογραφία, ένα μυθιστόρημα σπαρακτικής ειλικρίνειας.