“Ανιχνεύοντας την “αόρατη» γραφή”: γράφει η Σοφία Ντενίση

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Το βιβλίο «Ανιχνεύοντας την “αόρατη” γραφή: γυναίκες και γραφή στα χρόνια του ελληνικού Διαφωτισμού – Ρομαντισμού» γεννήθηκε από την επιθυμία μου να απαντήσω στο ερώτημα γιατί δεν έγραφαν οι Ελληνίδες κατά τον 19ο αιώνα, αιώνα έντονης συγγραφικής δημιουργίας για τις ομόφυλές τους στη Δύση. Η πεποίθηση πως οι Ελληνίδες δεν ασχολήθηκαν με τα γράμματα κατά τον 19ο αιώνα είχε διαμορφωθεί από την έλλειψη αναφορών σε ονόματα λογίων γυναικών στις ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας ή σε μονογραφίες σχετικές με την περίοδο και κυρίως από την απουσία σχετικών μελετών. Λαμπρές εξαιρέσεις η Ευανθία Καΐρη και η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, οι οποίες, μαζί με την πολύ μεταγενέστερη Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, αποτελούσαν τα μόνα γνωστά γυναικεία ονόματα συγγραφέων για έναν ολόκληρο αιώνα. Η έρευνά μου, που ξεκίνησε το 1996 και διήρκεσε μια δεκαπενταετία, ανέτρεψε ολοσχερώς την προγενέστερη παραπλανητική εικόνα, και έφερε στο φως έναν σημαντικό αριθμό κειμένων που γράφτηκαν από άγνωστες ως τις ημέρες μας γυναίκες από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1880.

Στο βιβλίο γίνεται ένα σύντομο πέρασμα από τους κοινωνικο-ιστορικούς παράγοντες που συνετέλεσαν ώστε να έχουμε την εμφάνιση των πρώτων λογίων γυναικών της νεώτερης εποχής στα χρόνια του ελληνικού Διαφωτισμού. Φαναριώτισσες των φωτισμένων κύκλων των Παρίστριων ηγεμονιών και κόρες ή αδελφές λόγιων του Διαφωτισμού διατυπώνουν για πρώτη φορά δημόσιο λόγο, με τη δημοσίευση μεταφράσεων ή πρωτότυπων έργων, κυρίως κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Στη συνέχεια, με την ίδρυση του ελληνικού βασιλείου και τη διάδοση της εκπαίδευσης στο γυναικείο φύλο, ο κύκλος των λογίων γυναικών διευρύνεται, με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού διδασκαλισσών αλλά και με μια σταθερή παρουσία γυναικών των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η εκπαίδευση, λοιπόν, μαζί με μια αργή αλλά σταθερή αλλαγή των νοοτροπιών σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στη συντηρητική ελληνική κοινωνία των πρώτων πενήντα μετεπαναστατικών χρόνων, θα φέρει σιγά σιγά στη δημόσια σφαίρα όλο και περισσότερες γυναίκες μέσω μεταφρασμένων και πρωτότυπων έργων.

Ποιήματα, θεατρικά έργα, διηγήματα, λιγοστά μυθιστορήματα, φιλοσοφικά δοκίμια, παιδαγωγικά έργα, έργα παιδικής λογοτεχνίας, πληθώρα μεταφράσεων ποικίλων περιεχομένων, άρθρα για τη θέση της γυναίκας συνεξετάζονται στη μελέτη μου για τις δημιουργούς τους. Το βιβλίο προσεγγίζει τα σημαντικότερα από τα έργα των χρόνων του ελληνικού Διαφωτισμού – Ρομαντισμού και εστιάζει στις επιφανέστερες γυναίκες συγγραφείς και μεταφράστριες της περιόδου, σε μια προσπάθεια οι «αόρατες» αυτές δημιουργοί να αποκτήσουν επιτέλους υπόσταση. Αποτίεται έτσι ένας φόρος τιμής στις ξεχασμένες στις μέρες μας πρωτοπόρους των ελληνικών γραμμάτων, με την ελπίδα να βρουν τη θέση που τους αξίζει, όχι μόνο στις ιστορίες της ελληνικής λογοτεχνίας ή στα πανεπιστημιακά προγράμματα, αλλά και στους εκδοτικούς οίκους, που θα τις οδηγήσουν με τη σειρά τους στα σπίτια μας.

Σοφία Ντενίση

Για το βιβλίο της Ανιχνεύοντας την «αόρατη» γραφή: Γυναίκες και γραφή στα χρόνια του ελληνικού Διαφωτισμού – Ρομαντισμού η Σοφία Ντενίση τιμήθηκε με το Βραβείο Δοκιμίου του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για το 2014 στην τελετή που έγινε την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου 2014.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νεφέλη (σελ.: 560, τιμή: € 28,50).

Πίνακας εξωφύλλου:
Vangelis Rinas

Η ΣΟΦΙΑ ΝΤΕΝΙΣΗ είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια της Ιστορίας και κριτικής της λογοτεχνίας στο τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης της Α.Σ.Κ.Τ. Εργασίες της έχουν δημοσιευτεί από σημαντικούς εκδοτικούς οίκους (Καστανιώτης, Περίπλους, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Σοκόλης, Δόμος, Εταιρεία Σπουδών, University Studio Press, Hellenic Publishing, Gutenberg, Editions des femmes, κ.ά.) και σε έγκριτα φιλολογικά περιοδικά (Πολίτης, Διαβάζω, Λέξη, Δέντρο, Περίπλους, Σύγκριση, Μικροφιλολογικά, Ύλανδρον, Κάμπος-Cambridge Papers in Modern Greek, Cahiers Balkaniques, Bulletin de Liaison Neo-Hellenique, Neohellikon κ.ά.).
Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία: To ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott, Αθήνα: Καστανιώτης, 1994·Μεταφράσεις μυθιστορημάτων και διηγημάτων: 1830-1880, Αθήνα: Περίπλους, 1995.
Έχει επιμεληθεί τα βιβλία: Ταυτότητα και ετερότητα στη λογοτεχνία, 18ος-20ός αι., τόμ. Α΄, Αθήνα: Δόμος, 2000• Η γυναικεία λογοτεχνική και εικαστική παρουσία στα περιοδικά Λόγου και Τέχνης, 1900-1940, Αθήνα: Gutenberg, 2007 και Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες: Θεωρία – γραφή – πρόσληψη, Αθήνα: Gutenberg, 2009.
Τέλος, σε συνεργασία με τον Henri Tonnet, επιμελήθηκε το τμήμα που αφορά την ελληνική και κυπριακή λογοτεχνία στο Le Dictionnaire universel des Creatrices, Paris: des femmes – Antoinette Fouque, 2013.