Ουκρανία: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τροφοδοτούν ένα νέο είδος «ομίχλης του πολέμου» (long read)

Ο Όλιβερ Αλεξάντερ, ένας Δανός επιχειρηματίας που δουλεύει από το σπίτι του στη νότια Πορτογαλία, παρακολουθεί τον πόλεμο στην Ουκρανία να εξελίσσεται πάνω από 2.000 μίλια μακριά σε πραγματικό χρόνο.

Παρακολουθεί βίντεο στο Twitter και το Telegram με ρωσικά τανκς τα οποία περνούν πάνω από ουκρανικές γέφυρες και ρωσικά ελικόπτερα που ανατινάζουν ένα ουκρανικό αεροδρόμιο. Ωστόσο, δεν είναι πεπεισμένος ότι η πληθώρα του οπτικού υλικού βοηθάει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τα γεγονότα που διαδραματίζονται στα πεδία των μαχών. Η ένταση και η αμεσότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν ένα νέο είδος «ομίχλης του πολέμου», όπου οι πληροφορίες και η παραπληροφόρηση μπλέκονται συνεχώς μεταξύ τους, διευκρινίζοντας και ταυτόχρονα προκαλώντας σύγχυση.

«Αν είσαι ένας απλός χρήστης και μπεις σήμερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα πάθεις σύγχυση», λέει στην Washington Post. Εδώ και μερικές εβδομάδες, ο 28χρονος αναλυτής συγχωνεύσεων και εξαγορών ξοδεύει τον ελεύθερο χρόνο του αναλύοντας ρωσικά βίντεο στο διαδίκτυο.

«Αν δεν το παρακολουθείς σε βάθος, μπορεί να πέσεις ‘θύμα’ παραπληροφόρησης, επειδή υπάρχουν τόσες πολλές πληροφορίες που εκτοξεύονται προς όλες τις κατευθύνσεις», λέει χαρακτηριστικά.

Ο Αλεξάντερ έχει μάθει πλέον να αναγνωρίζει τις συχνά ανεπαίσθητες διαφορές μεταξύ των ρωσικών και των ουκρανικών αρμάτων μάχης. Έχει μάθει επίσης να αναγνωρίζει βασικά ουκρανικά ορόσημα. Πάνω απ’ όλα, έχει μάθει να μελετά τα τελευταία βίντεο για ενδείξεις σχετικά με το τι συμβαίνει στο έδαφος και δε δίνει σημασία στα γραπτά ή προφορικά σχόλια γιατί όπως λέει, είναι συχνά παραπλανητικά.

Η πληθώρα των αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά τη διάρκεια της επίθεσης στην Ουκρανία θύμιζε τις πρώτες ζωντανές τηλεοπτικές μεταδόσεις του πολέμου του Περσικού Κόλπου, όταν τα βίντεο των πυραυλικών επιθέσεων βοήθησαν να ξεκινήσει μια νέα εποχή στρατιωτικών ρεπορτάζ.

Σήμερα, ο συνδυασμός των smartphones, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των συνδέσεων δεδομένων υψηλής ταχύτητας, παρέχει εικόνες που είναι σίγουρα ταχύτερες, πιο οπτικές και πιο ‘ογκώδεις’ από οποιαδήποτε προηγούμενη μεγάλη στρατιωτική σύγκρουση.

Έφεραν επίσης, λένε οι ειδικοί, νέες προσπάθειες εξαπάτησης, και η νέα σύγκρουση εκτυλίσσεται παράλληλα με μια επιθετική και ευρέως διαδεδομένη εκστρατεία παραπληροφόρησης που καθιστά δύσκολη την επαλήθευση των γεγονότων από τους χρήστες.

«Καλύτερα να επιστρέψετε στις καλωδιακές ειδήσεις για να πάρετε πληροφορίες παρά στην ‘άγονη γη’ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης», έγραψε στο Twitter η Τζόαν Ντόνοβαν, διευθύντρια έρευνας στο Κέντρο Shorenstein Center on Media, Politics and Public Policy του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.

Η ίδια πρόσθεσε σε συνέντευξή της ότι λογαριασμοί που υποστηρίζουν τη Ρωσία αναρτούν παλιά βίντεο και φωτογραφίες με ψευδείς περιγραφές ταυτόχρονα με τα ίδια hashtags που συνοδεύουν αυθεντικό υλικό χρηστών από τον πραγματικό κόσμο.

https://twitter.com/BostonJoan/status/1496725194974674947?s=20&t=TDaOjL8IOepakJoiObMWyw

Η Ντόνοβαν δήλωσε επίσης ότι ο στόχος είναι να προκαλέσουν σύγχυση στο κοινό και να διαμορφώσουν την αφήγηση ώστε να συνάδει με τα ρωσικά συμφέροντα.

https://twitter.com/Cen4infoRes/status/1491431544946249730?s=20&t=rqwd7UWNFVK5h4wm7IsJkw

Εν τω μεταξύ, ανεξάρτητοι «ντετέκτιβ» γνωστοί ως «ερευνητές ανοικτού κώδικα», χρησιμοποίησαν φωτογραφίες και βίντεο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εντοπίσουν τις κινήσεις των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων σε διαδικτυακούς χάρτες σε πραγματικό χρόνο. Για να επαληθεύσουν τα πλάνα, ομάδες όπως το Center for Information Resilience στο Λονδίνο, εξέτασαν λεπτομερώς τα αρχεία γεωγραφικού εντοπισμού και συνέκριναν το σκηνικό του φόντου των βίντεο με δεδομένα του πραγματικού κόσμου στο Google Earth.

https://twitter.com/Cen4infoRes/status/1491431565628690432?s=20&t=yDri1yX6XTP_B8pstKOu5Q

Η μαζική κινητοποίηση των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων μεταδίδεται εδώ και εβδομάδες στο TikTok, με εκατοντάδες βίντεο τα οποία έχουν τραβήξει άνθρωποι που βρίσκονται εκεί κοντά. Αυτά τα βίντεο δείχνουν την κίνηση των αρμάτων μάχης, των βαλλιστικών πυραύλων και των τεθωρακισμένων οχημάτων μάχης.

Ώρες πριν από τα ξημερώματα της Πέμπτης (24/2) στην Ουκρανία, οι άνθρωποι άρχισαν να παρατηρούν ότι το Google Maps, το οποίο αναλύει τις κινήσεις των κινητών τηλεφώνων για να εκτιμήσει την οδική κυκλοφορία, είχε προειδοποιήσει για κυκλοφοριακό κομφούζιο κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Ρωσικά στρατιωτικά οχήματα βρίσκονταν σε κίνηση πριν ακόμα από το διάγγελμα του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Ο Τζέφρι Λούις, καθηγητής που ειδικεύεται στον έλεγχο των όπλων και τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων στο Ινστιτούτο Διεθνών Σπουδών Middlebury στην Καλιφόρνια, έγραψε στο Twitter ότι υποψιάζεται ότι ο αλγόριθμος χαρτογράφησης ανταποκρίνεται στις κινήσεις των οδηγών στα στρατιωτικά οδοφράγματα. Η Google δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της Washington Post για σχολιασμό.

https://twitter.com/ArmsControlWonk/status/1496657816740036616?s=20&t=Zjj2u3s4A9wxswYzsBHlkg

Καθώς ξεκινούσε η εισβολή – και οι διαδικτυακές ανακοινώσεις ανέφεραν το κλείσιμο του εναέριου χώρου στην ανατολική Ουκρανία – εκατομμύρια άνθρωποι έψαχναν στο Twitter για αναφορές από τις γραμμές του μετώπου. Μέσω της πλατφόρμας  έχουν δημοσιοποιηθεί εικόνες διαδηλωτών σε ρωσικές πόλεις τις οποίες οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι προσπαθούν να «εξαφανίσουν».

https://twitter.com/KevinRothrock/status/1496829730103963650?s=20&t=kmIsolwVWML8Eu9gLzuTug

Το Twitter βοήθησε επίσης τους Ουκρανούς πολίτες να μεταδώσουν τον φόβο και την ανησυχία τους σε ένα παγκόσμιο ακροατήριο, καθώς οι εκρήξεις συγκλόνιζαν τη χώρα. Η δημοσιογράφος Nastya Stanko έγραψε στο Twitter ότι ο ενός έτους γιος της κοιμόταν δίπλα της

«Όπως το παιδί μου σε αυτή την πόλη, υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες παιδιά που κοιμούνται στο πλευρό των μητέρων τους». Αξιωματούχοι της μητρικής εταιρείας του Facebook, Meta, δήλωσαν ότι δημιουργούν ένα «κέντρο ειδικών επιχειρήσεων» για την αφαίρεση περιεχομένου που παραβιάζει τους κανόνες και έχουν αναπτύξει ένα εργαλείο που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι Ουκρανοί για να «κλειδώσουν» τους λογαριασμούς τους.

Ένας επίσημος λογαριασμός του Twitter άρχισε την Τετάρτη (23/2) να στέλνει οδηγίες στα ουκρανικά για το πώς να διαγράψουν οι χρήστες τους λογαριασμούς τους, πώς να απενεργοποιήσουν τις υπηρεσίες εντοπισμού θέσης και πώς να ρυθμίσουν μέτρα ασφαλείας όπως ο έλεγχος ταυτότητας δύο παραγόντων. Επιπλέον, ο επίσημος λογαριασμός της Ουκρανίας ζητούσε δωρεές για τον ουκρανικό στρατό και προέτρεπε τον κόσμο να στείλει tweet στη Ρωσία και να εκφράσει τη γνώμη του για την κατάσταση.

https://twitter.com/TwitterSafety/status/1496698686780358661

Ωστόσο, το Twitter βοήθησε επίσης να ενισχυθούν τα επιχειρήματα που επιδιώκουν να υπερασπιστούν τις ρωσικές επιθέσεις, παρά τις προσπάθειες της εταιρείας, όπως έχει δηλώσει, να αντιμετωπίσει τα «χειραγωγημένα μέσα ενημέρωσης». Ένας λογαριασμός στο Twitter που προωθεί τα επιχειρήματα της κινεζικής κυβέρνησης, ο SpicyPandaAcc, δημοσίευσε ένα βίντεο με την εκπρόσωπο του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών Hua Chunying να διερωτάται αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ είχαν ποτέ σκεφτεί τις «συνέπειες του να στριμώχνεις μια μεγάλη χώρα στον τοίχο». Έκτοτε, ο λογαριασμός αυτός έχει μπλοκαριστεί.

Στην πλατφόρμα ζωντανής ροής Twitch, το κοινό συνέρρευσε με τους ρωσόφωνους streamers, οι οποίοι σχολίαζαν τις νέες πληροφορίες που προέρχονταν κυρίως από την πλατφόρμα Telegram, η οποία είναι δημοφιλής στη Ρωσία.

Σε μια ροή, ένας δημοφιλής streamer βιντεοπαιχνιδιών έκανε σχόλια σε ένα ακροατήριο σχεδόν 25.000 θεατών, καθώς παρακολουθούσε ένα νέο βίντεο στο YouTube του Ρώσου κωμικού Danila Poperechny, με τίτλο «Όχι στον πόλεμο».

Η Ρωσία έχει προσπαθήσει να επηρεάσει προς όφελός της την παγκόσμια κοινή γνώμη. Η ρυθμιστική αρχή επικοινωνιών Roskomnadzor έχει απειλήσει με απαγορεύσεις και πρόστιμα τους δημοσιογράφους που επικαλούνται οποιονδήποτε άλλον εκτός από «επίσημες ρωσικές πηγές».

https://twitter.com/maryilyushina/status/1496795309002874883?s=20&t=EgkHOMmtAdCe5edQedb5PQ

Στο Facebook, οι σελίδες που διαχειρίζεται το RT, το διαδικτυακό και τηλεοπτικό μέσο με έδρα τη Μόσχα, έχουν εκατομμύρια προβολές και εκατοντάδες χιλιάδες αλληλεπιδράσεις την τελευταία εβδομάδα, σύμφωνα με στοιχεία της CrowdTangle.

Όταν έγινε η εισβολή στην Ουκρανία, οι χρήστες κάλεσαν ξανά τους τεχνολογικούς γίγαντες να σταματήσουν να φιλοξενούν το RT και παρόμοια δίκτυα που υποστηρίζονται από το ρωσικό κράτος. Στο YouTube, το κύριο κανάλι του RT έχει περισσότερους από 4,5 εκατομμύρια συνδρομητές και τα βίντεό του έχουν προβληθεί περισσότερες από 3 δισεκατομμύρια φορές από το 2007.

«Αν μεγαλώσατε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, είναι δύσκολο να φανταστείτε μια αμερικανική εταιρεία να σπρώχνει συνειδητά ρωσική προπαγάνδα στα σπίτια μας, αλλά αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα» έγραψε στο Twitter η ομάδα ακτιβιστών Sleeping Giants, η οποία οργανώνει διαδικτυακά μποϊκοτάζ και εκστρατείες για την προώθηση κοινωνικών αιτημάτων.

https://twitter.com/slpng_giants/status/1496734687401844744?s=20&t=hKi2P3mVyX5xPyAdmgg9KA

Η μάχη για τη διαμόρφωση της συζήτησης γύρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία επεκτάθηκε και στο Reddit, όπου οι εθελοντές συντονιστές του subreddit r/Russia, το οποίο έχει 250.000 συνδρομητές, απαγόρευσαν την Τετάρτη (23/2) όλες τις πολιτικές και στρατιωτικές αναρτήσεις, λέγοντας ότι ήθελαν «να αποφύγουν τις προκλήσεις».

Οι συντονιστές αφαίρεσαν επίσης τα περισσότερα σχόλια σε μια υποομάδα που ανακοίνωσε την απόφαση της πλατφόρμας και αργότερα την «κλείδωσαν». Οι συντονιστές κατεύθυναν τους χρήστες σε ένα άλλο subreddit, το r/RussiaPolitics, το οποίο είναι ένα ενεργό αλλά μικρότερο φόρουμ με θέμα τον πόλεμο.

Η συνολική εικόνα – συναρπαστική ως προς την ταχύτητα και τη λεπτομέρειά της και ενοχλητική ως προς τις δυνατότητες χειραγώγησης – μπορεί να πάρει λίγο χρόνο για να ξεκαθαρίσει.

Αν ξέρετε πώς να επιμεληθείτε τη ροή ειδήσεων τότε θα έχετε μια πιο αξιόπιστη εικόνα συμβουλεύει ο Τόμας Ριντ, καθηγητής στρατηγικών σπουδών στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών του Johns Hopkins.

ΠΗΓΗ: Washington Post