Πέρασαν χιλιάδες χρόνια από την εποχή που οι άνθρωποι ήταν τροφοσυλλέκτες–κυνηγοί τριγυρνούσαν δηλαδή εδώ κι εκεί μαζεύοντας σπόρους και καρπούς από τα δέντρα και ψάχνοντας στο χώμα για βολβούς και ρίζες. Είχαν φτιάξει εργαλεία για μπορούν να κυνηγάνε τα ζώα και να τρώνε το κρέας τους και αγκίστρια, για να ψαρεύουν στα ποτάμια και στη θάλασσα. Οι προϊστορικοί άνθρωποι τρέφονταν κετογονικά, δηλαδή με πολλά καλάλιπαρά (έτρωγαν μαμούθ), λιπαρά ψάρια, μέτρια πρωτεΐνη και ελάχιστους υδατάνθρακες. Και μπορεί η τροφή μας να έχει αλλάξει πολύ από τότε, το σώμα μας όμως έχει μικρές διαφορές σε σχέση με τον οργανισμό του τροφοσυλλέκτη και του κυνηγού, με αποτέλεσμα η σύγχρονη διατροφή να συνδέεται με σοβαρές ψυχικές και σωματικές παθήσεις.
Η κετογονική δίαιτα είναι μια αυστηρή, μαθηματικά υπολογιζόμενη δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος, χαμηλό ποσοστό υδατανθράκων και φυσιολογική πρωτεΐνη η οποία κατευθύνει τον ενδιάμεσο μεταβολισμό να χρησιμοποιεί το λίπος ως κύρια πηγή ενέργειας. Χρησιμοποιείται στη θεραπεία ανθεκτικών μορφών παιδικής επιληψίας. Τα τελευταία χρόνια έχει συνδεθεί με τη θεραπεία ψυχικών νόσων.
Ο ψυχίατρος Ευθύμιος (Μάκης) Ναθαναηλίδης μας μιλάει για την ιστορική της προέλευση και μας εξηγεί πως λειτουργεί.
Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα
Τι είναι η κετογονική δίαιτα; Είναι διατροφή ή είναι θεραπεία;
Είναι και τα δυο. Αρχικά δημιουργήθηκε ως θεραπεία της επιληψίας από δυο Αμερικανούς γιατρούς, τους Woodyatt και Wilder το 1922. Ουσιαστικά δηλαδή εφευρέθηκε ως μία θεραπεία του μεταβολισμού. Γιατί η συγκεκριμένη θεραπεία αλλάζει τη διαδικασία του μεταβολισμού του οργανισμού μας και αυτή η αλλαγή του μεταβολισμού επιφέρει αλλαγές και σε πολλές άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, επηρεάζει τη γλυκόζη, την ινσουλίνη, τους δείκτες φλεγμονής, τους νευροδιαβιβαστές, προκαλεί αυτοφαγία και μιτοφαγία, (και τόσα άλλα που καθημερινά ανακαλύπτονται) με αποτέλεσμα την θεραπεία σωματικών και ψυχικών διαταραχών. Υπάρχει εντατική έρευνα τις τελευταίες δύο δεκαετίες που συνεχώς αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό επάνω στο πεδίο αυτό. Επειδή κατά την εφαρμογή της θεραπείας αυτής αυξάνεται πολύ το καταβολικό μέρος του μεταβολισμού, δηλαδή οι συνολικές καύσεις, γι’ αυτό χρησιμοποιείται και σαν δίαιτα και γι’ αυτό είναι και ιδιαίτερα αποδοτική στη γρήγορη απώλεια κιλών. Επίσης χρησιμοποιείται και ως είδος διατροφής, δηλαδή ως τρόπος ζωής, από πολλούς ανθρώπους, κυρίως για τα πολλαπλά οφέλη που αποκομίζει κανείς, αλλά και ως πρόληψη για να αποφύγουμε μελλοντικές ασθένειες που μπορεί να εμφανιστούν. Λαοί που τρέφονται όπως οι προϊστορικοί άνθρωποι (Μασάι, Βουσμάνοι, Αβορίγινες, Εσκιμώοι κλπ) τρέφονται κετογονικά και η υγεία τους είναι ασύγκριτα καλύτερη από την υγεία του δυτικού πολιτισμένου ανθρώπου. Η κετογονική μεταβολική θεραπεία ή δίαιτα περιλαμβάνει την αυξημένη πρόσληψη λιπαρών, μέτρια πρωτεΐνης και ελαχίστων υδατανθράκων. Έτσι ακριβώς τρέφονταν οι προϊστορικοί άνθρωποι πριν τη γεωργική επανάσταση. Συνεπώς, ο μεταβολισμός και το γονιδίωμα του ανθρώπου είναι προσαρμοσμένα και λειτουργούν βέλτιστα σ’ αυτό τον τρόπο διατροφής. Ο άνθρωπος νοσεί όταν τρέφεται με τροφές που δεν του ταιριάζουν γιατί δεν έχει προσαρμοστεί εξελικτικά σ’ αυτές (επεξεργασμένοι υδατάνθρακες, ζάχαρη, σπορέλαια κλπ) και σύντομα θεραπεύεται όταν τις στερηθεί. Να σημειώσουμε πως τα φρούτα που έτρωγαν οι προϊστορικοί άνθρωποι είχαν ελάχιστες ποσότητες υδατανθράκων και δεν ήταν γλυκά όπως τα σύγχρονα φρούτα. Η ποσότητα τους σε υδατάνθρακες αυξήθηκε από τις διασταυρώσεις και τροποποιήσεις που έκαναν σ’ αυτά οι πρώτοι καλλιεργητές.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για την ιστορία της κετογονικής δίαιτας;
Σε όλο τον αρχαίο κόσμο η απόλυτη αποχή από το φαγητό, συχνά κι από το νερό, για αρκετές ημέρες, χρησιμοποιούνταν ως κυρίαρχο θεραπευτικό μέσο, αλλά και ως προσπάθεια κάθαρσης και εξαγνισμού, με τελικό σκοπό την ένωση με το θείο. Ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε κατά κόρον, το ίδιο κι οι ιερείς στα Ασκληπιεία. Τα ίδια συνέβαιναν και σε άλλους λαούς και σε όλες τις αρχαίες θρησκείες. Τα αναφέρουμε μαζί γιατί συνήθως ο ρόλος του γιατρού και του ιερέως ήταν ταυτόσημοι. Ας θυμηθούμε και τα λόγια του Ιησού Χριστού πως «αυτό το δαιμόνιο μπορεί να εξέλθει μόνο με προσευχή και νηστεία», όταν αναφερόταν στη θεραπεία ενός «δαιμονισμένου» αρρώστου.
Ο Wilder παρατήρησε ότι οι φτωχοί ασθενείς του, οι οποίοι υποσιτίζονταν, είχαν καλύτερη θεραπευτική ανταπόκριση στις συνήθεις φαρμακευτικές θεραπείες παρά οι πλουσιότεροι που ήταν και παχύτεροι. Έτσι υποψιάστηκε την πιθανή θεραπευτική δύναμη της νηστείας (ασιτίας-ξηρασίας) και της κετογονικής δίαιτας. Έχοντας μελετήσει λοιπόν τα γραπτά του Ιπποκράτη, ο οποίος ανέφερε πως με απόλυτη αποχή από το φαγητό για περίπου 20 ημέρες θεραπεύεται πλήρως η επιληψία, αποφάσισε να το εφαρμόσει. Πειραματίστηκε με επιληπτικούς ασθενείς και τους θεράπευσε με την απόλυτη νηστεία. Κατόπιν έθεσε άλλους επιληπτικούς σε κετογονική δίαιτα και είχε τα ίδια και καλύτερα αποτελέσματα.
Έτσι διαδόθηκε και εφαρμοζόταν πλατιά η κετογονική δίαιτα ως θεραπεία της επιληψίας για τις επόμενες δύο δεκαετίες περίπου. Με την ανακάλυψη των πρώτων αντιεπιληπτικων φαρμάκων η δίαιτα έπεσε σε παρακμή. Άρχισε να μελετάται και να χρησιμοποιείται πειραματικά από διαφορα πανεπιστήμια τις τελευταίες 3 δεκαετίες πάλι. Αυτή τη φορά έγινε φανερό ότι μπορεί να εφαρμοστεί και σε πολλές άλλες παθήσεις. Διάφοροι γιατροί την έχουν χρησιμοποιήσει για θεραπεία αρκετών παθήσεων στο παρελθόν, όπως και ο Έλληνας καθηγητής παιδιατρικής Κωνσταντίνος Χωρέμης, και κάποιοι Ιταλοί ψυχίατροι, αλλά οι εργασίες τους έχουν μείνει στην αφάνεια.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη διατροφή μιμείται τη νηστεία;
Ο Woodyatt παρατήρησε ότι στην απόλυτη νηστεία, δηλαδή στην πλήρη στέρηση τροφής, ο οργανισμός αρχικά θα καταβολίσει τις υπάρχουσες ποσότητες υδατανθράκων (γλυκογόνου) και αμέσως μετά θα αρχίσει να καταβολίζει το αποθηκευμένο λίπος. Η καύση του λιπώδους ιστού παράγει τις κετόνες. Επίσης παρατήρησε ότι μια διατροφή πλούσια σε λιπαρά συστατικά και χαμηλή σε υδατάνθρακες θα προκαλέσει παραγωγή κετονών. Συνεπώς η κετογονική δίαιτα έχει τα ίδια μεταβολικά αποτελέσματα με την απόλυτη νηστεία.
Πότε η κετογονική δίαιτα συνδέθηκε με τη θεραπεία ψυχικών διαταραχών;
Είναι κάτι που έγινε σταδιακά μέσα στη διάρκεια πολλών χρόνων και όχι σε κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία, αντίθετα με την ανακάλυψη της δίαιτας που έγινε συγκεκριμένα το 1921. Ίσως πρώτος απ’ όλους ο οποίος την εφάρμοσε να ήταν ο Κωνσταντίνος Χωρέμης. Επίσης ο Έλληνας καθηγητής παιδονευρολογίας Αθανάσιος Ευαγγελίου πριν είκοσι χρόνια σκέφτηκε και την εφάρμοσε σε αυτιστικά παιδιά καθώς και σε παιδιά με νοητική στέρηση και είχε εξαιρετικά αποτελέσματα. Άνθρωποι που υποβάλλονταν στη δίαιτα για θεραπεία της επιληψίας μιλούσαν για καλύτερη διάθεση κι άλλα ψυχικά οφέλη. Τα ίδιο ανέφεραν και άνθρωποι που υποβάλλονταν στη δίαιτα για να χάσουν κιλά. Κάποιοι Ιταλοί ψυχίατροι πριν μερικές δεκαετίες εφάρμοσαν την δίαιτα σε ασθενείς με σχιζοφρένεια και τους θεράπευσαν πλήρως μ’ αυτήν. Πριν από 10 χρόνια κάποιοι Αμερικάνοι ψυχίατροι υπέβαλαν στη συγκεκριμένη δίαιτα μια βαριά σχιζοφρενή ασθενή για να χάσει κιλά και εκείνη μέσα σε λίγους μήνες θεραπεύτηκε πλήρως και από τη σχιζοφρένεια. Το επιβεβαίωσε και ο καθηγητής του Χάρβαρντ Chris Palmer ο οποίος πριν από λίγα χρόνια υπέβαλλε στη δίαιτα έναν πάσχοντα από σχιζοσυναισθηματική διαταραχή για να χάσει βάρος και τελικά θεραπεύτηκε ολοκληρωτικά από τη βαρύτατη ψυχική νόσο. Έγινε αντιληπτό ότι η κετογονική δίαιτα είναι εξαιρετικά αποδοτική στη θεραπεία των βαρύτερων μορφών ψυχασθενειών που δεν ανταποκρίνονται σε καμία από τις συνήθεις φαρμακευτικές ή άλλες αγωγές ακριβώς όπως συμβαίνει και με την επιληψία. Ο Palmer μελέτησε εκτενώς το φαινόμενο και πέρυσι δημοσίευσε το πρώτο βιβλίο, με τίτλο Brain Energy, στο οποίο αναλύει την εφαρμογή της κετογονικής δίαιτας σε ψυχιατρικές παθήσεις καθώς και τους μηχανισμούς της θεραπευτικής της δράσης. Στο βιβλίο του υποστηρίζει ότι οι ψυχικές νόσοι είναι ουσιαστικά μεταβολικές νόσοι, έχουν δηλαδή την ίδια προέλευση με την παχυσαρκία, τις καρδιοπάθειες, διαβήτης.
Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι εφάρμοσαν τη δίαιτα ανέφεραν τα βιώματα τους στο διαδίκτυο κι έτσι δημιουργήθηκε ένας σημαντικός όγκος γνώσης που ακολούθως καθοδήγησε ψυχιάτρους και νευροεπιστήμονες να ασχοληθούν σοβαρά με τα φαινόμενα αυτά.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο μας όταν δεν τρώμε;
Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η απόλυτη νηστεία έχει εφαρμοστεί στη θεραπεία ψυχικών διαταραχών αποσπασματικά και όχι πάντα με καλά αποτελέσματα. Συχνά μάλιστα οι παρενέργειες είναι πολύ σοβαρές και προκαλείται μεγάλη επιδείνωση της ψυχικής νόσου. Γι’ αυτό και δεν χρησιμοποιείται ευρέως ως θεραπεία των ψυχικών διαταραχών. Με την απόλυτη νηστεία συμβαίνουν ωφέλιμες διαδικασίες στον εγκέφαλο και στο υπόλοιπο σώμα, όπως η κάθαρση των παλαιών και φθαρμένων κυττάρων και η κάθαρση των παλαιών και φθαρμένων μιτοχονδρίων (τα μιτοχόνδρια είναι τα οργανίδια παραγωγής ενέργειας). Ωστόσο, συμβαίνουν και αρνητικές μεταβολές. Ίσως η στέρηση βιταμινών και ιχνοστοιχείων να επηρεάζει έντονα τον εγκέφαλο και γι’ αυτό να συμβαίνει αυτή η επιδείνωση που αναφέραμε. Για παράδειγμα ο ψευδάργυρος και η βιταμίνη Β6 είναι τελείως απαραίτητα ως καταλύτες (συνένζυμα) για την παραγωγή σεροτονίνης, ντοπαμίνης και gaba. Αμινοξέα όπως η τρυπτοφάνη, η τυροσίνη και η φαινυλαλανίνη είναι πρόδρομες ουσίες για την παραγωγή νευροδιαβιβαστών και συνεπώς είναι απαραίτητες για την εύρυθμη ψυχική λειτουργία. Με την απόλυτη νηστεία (στέρηση τροφής) στερείται κι ο εγκέφαλος όλα αυτά τα απαραίτητα συστατικά. Εδώ υπερτερεί η κετογονική διατροφή η οποία τα καλύπτει.
Σε ποιες ασθένειες συνιστάται η κετογονική διατροφή;
Συνιστάται παραδοσιακά στη θεραπεία ανθεκτικών μορφών παιδικής επιληψίας, στις περιπτώσεις δηλαδή που η επιληψία δεν ανταποκρίνεται σε πολλαπλές φαρμακευτικές αγωγές. Απ΄ αυτό καταλαβαίνουμε και το πόσο αποτελεσματική είναι. Σταδιακά (και προς το παρόν ερευνητικά κυρίως) άρχισε να συνίσταται από πολλούς γιατρούς και στη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2, σε αυτοάνοσα νοσήματα, σε γυναικολογικά προβλήματα, στο Alzheimer, στο Parkinson, σε καρκίνο του εγκεφάλου και άλλες μορφές καρκίνου παράλληλα με τη συνήθη αγωγή, στις ψυχικές νόσους και αλλού. Δοκιμάζεται σε όλο και περισσότερες νόσους και φαίνεται πως είναι αποτελεσματική στις περισσότερες απ’ αυτές. Κατά τη γνώμη μου, φαίνεται πως είναι η μεγαλύτερη ανακάλυψη στην ιστορία της ιατρικής. Γι’ αυτό και στο μέλλον είναι σίγουρο πως θα γίνει κοινή θεραπεία ακριβώς όπως η κορτιζόνη, η ασπιρίνη και οι αντιβιώσεις.
Ποια είναι τα μειονεκτήματα της κετογονικής διατροφής;
Το βασικό μειονέκτημα είναι πως απαιτείται αυστηρή πειθαρχία κατά την τήρηση του διαιτολογίου και συνεπώς άνθρωποι με ισχυρά αισθήματα βουλιμίας ίσως να μην καταφέρουν να την εφαρμόσουν. Αυτό κάπως περιορίζεται από το αίσθημα πληρότητας που φέρνουν οι κετόνες στον οργανισμό. Για να το πούμε πιο απλά, συχνά με την εισαγωγή στη δίαιτα μας κόβεται η όρεξη και έτσι είναι αρκετά εύκολο να την τηρήσουμε. Άνθρωποι ασταθείς και παρορμητικοί δυσκολεύονται πολύ. Άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι το κόστος των γευμάτων και των πολλών συμπληρωμάτων που πρέπει να λαμβάνει ο ασθενής παράλληλα. Σχιζοφρενείς ή καταθλιπτικοί που είναι ανίκανοι να εργαστούν και ζουν με το επίδομα της πρόνοιας δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος της θεραπείας αυτής. Επίσης λόγω χαμηλής ζωτικότητας, κινήτρου και ικανοτήτων μπορεί να δυσκολεύονται να την κάνουν σωστά (μαγείρεμα, ζύγισμα, άρνηση να λάβουν τα συμπληρώματα). Η δίαιτα έχει και μερικές παρενέργειες, όπως κάποιες ηλεκτρολυτικές διαταραχές, αφυδάτωση, αβιταμινώσεις κλπ, τα οποία όμως διορθώνονται εύκολα με τη σωστή ιατρική παρακολούθηση. Και να σημειώσουμε πως η αυξημένη βρώση λίπους την περίοδο της δίαιτας δεν προκαλεί βλάβη στην καρδιά και τα αγγεία όπως οι περισσότεροι φοβούνται, το αντίθετο συμβαίνει, η δίαιτα έχει ευεργετική και θεραπευτική δράση στο καρδιαγγειακό σύστημα, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο με την πρώτη ματιά.
Πιστεύετε ότι η σωστή διατροφή μπορεί να μας προστατέψει από την εκδήλωση ασθενειών;
Ένας οργανισμός που στερείται τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία και τις βιταμίνες οπωσδήποτε θα εμφανίσει ασθένειες στο μέλλον. Οι υποβιταμινώσεις είναι πολύ συχνότερες στον δυτικό κόσμο απ’ ότι πιστεύεται και οφείλονται σε πολλούς παράγοντες. Η θρέψη με επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως επεξεργασμένους υδατάνθρακες και κακής ποιότητας λίπη (σπορέλαια) προκαλεί ποικιλία παθήσεων όπως φλεγμονές, καρκίνους, κλπ.
Τα τρόφιμα μας είναι γεμάτα με βαριά μέταλλα (ψάρια) και άλλα δηλητήρια που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες (εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα) και όλα αυτά φτάνουν και αποθηκεύονται στον οργανισμό μας σχεδόν για πάντα. Επίσης προκαλούν βαριές παθήσεις, ψυχικές και σωματικές. Κάθε οργανισμός προσαρμόζεται εξελικτικά στο περιβάλλον του για να επιβιώσει. Το ίδιο συμβαίνει και με τη διατροφή του. Προσαρμόζει δηλαδή τον μεταβολισμό του και το γονιδίωμά του στην τροφή που του παρέχεται από το περιβάλλον του. Ο ανθρώπινος οργανισμός για να λειτουργήσει βέλτιστα θα πρέπει να τρέφεται όπως και ο προϊστορικός άνθρωπος. Τότε θα είναι ελεύθερος από τις νόσους του πολιτισμού. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε πως μεγάλη βαρύτητα, δικαιολογημένα, δίνεται στον ρόλο του γονιδιώματος προς την εκδήλωση των σωματικών και ψυχικών διαταραχών. Υπάρχουν δηλαδή παθολογικά γονίδια που ευθύνονται για · την εκδήλωση των ασθενειών: γονίδια σχιζοφρένειας, γονίδια κατάθλιψης, γονίδια καρκίνου κλπ. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν πως η κετογονική δίαιτα έχει την μοναδική δύναμη να απενεργοποιήσει την λειτουργία των παθολογικών γονιδίων και να επιτρέψει έτσι την βέλτιστη λειτουργία των υγιών γονιδίων. Επομένως η σωστή διατροφή μπορεί όχι μόνο να μας προστατεύσει αλλά και να μας θεραπεύσει ακόμη κι από βαριές ασθένειες.
Ακριβώς όπως έλεγε και ο Ιπποκράτης, «Η τροφή πρέπει να είναι το φάρμακο σου και το φάρμακο σου να είναι η τροφή σου».
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος