Humanitas, ProcessDrama και Processwork: Από σκηνής για τα ανθρώπινα δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ εφήβων

Το Εργαστήρι Θεατρικής Αγωγής της Δραματικής Σχολής Ωδείου Αθηνών* σε συνεργασία με το Processwork Hub υλοποιούν το Έργο Humanitas. Process Drama και Processwork. Από σκηνής για τα ανθρώπινα δικαιώματα  ατόμων εφηβικής ηλικίας, στα πλαίσια του Active citizens fund.

Το Έργο ακολουθεί έναν διετή σχεδιασμό, προτείνοντας έναν νέο καλλιτεχνικό-εκπαιδευτικό κώδικα, που στοχεύει στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γύρω από την εμπειρία ΛΟΑΤΚΙ ατόμων εφηβικής ηλικίας μέσα στη σχολική κοινότητα, την οικογένεια, το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Πώς γεννήθηκε το πρόγραμμα

«Από την πρώτη συνάντηση το 2014 που με κάλεσαν να στήσω το εργαστήρι στη δραματική σχολή βάλαμε στο τραπέζι πως το θέατρο είναι ένα μέσο κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης επίγνωσης, τι δυναμική μπορεί να έχει σε όλες τις ηλικίες και πώς μπορούμε να κάνουμε τέτοια προγράμματα», αφηγείται η Μαρία Όλγα Αθηναίου, υπεύθυνη του Εργαστηρίου Θεατρικής Αγωγής ΔΣΩΑ, πρακτικός του θεάτρου και Processworker.

«Ο σπόρος υπήρχε. Μας πήρε κάποια χρόνια να φτάσουμε εδώ… Είναι ένα έργο που έχει γεννηθεί μέσα από τα σωθικά του εργαστηρίου και όχι τόσο από μια διανοητική σκέψη. Βγήκε μέσα από τη ζύμωση μας με τα παιδιά, αφουγκραζόμενοι τη φωνή τους, τις ανάγκες τους, τους προβληματισμούς και τις ελπίδες τους και ταυτόχρονα αναγνωρίζοντας ως ενήλικο πλαίσιο γύρω από τα παιδιά τα δικά μας ελλείμματα, τη δουλειά που χρειάζεται να κάνουμε εμείς για να σχετιστούμε όσο πιο αυθεντικά μπορούμε με τα παιδιά του σήμερα».

Οι βασικές δράσεις του Έργου

• Επιστημονικά έγκυρες επιμορφώσεις από τον εταίρο σε όλες τις ομάδες που εμπλέκονται με το έργο, για θέματα που αφορούν ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητες
• Εκπαίδευση επιλεγμένης ομάδας αποφοίτων της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών στην θεατρική αγωγή, όπως αυτή εφαρμόζεται στο Εργαστήρι Θεατρικής Αγωγής της σχολής
• Συγγραφή πρωτότυπου θεατρικού έργου
• Θεατρικές παραστάσεις για τρία δημόσια σχολεία της Αττικής και παραστάσεις ανοιχτές στο κοινό
• DIY Ντοκιμαντέρ που ακολουθεί την πορεία του Έργου από την αρχή ως το τέλος

«Οι επιμορφώσεις, η εκπαίδευση, η ειδική προετοιμασία των ηθοποιών, η έρευνα, η συγγραφή, η προετοιμασία του κοινού… Όλα καταλήγουν σε μια θεατρική παράσταση, που θα έχει ραμμένες επάνω της κάποιες συμμετοχικές δράσεις, χρησιμοποιώντας αρχές του ProcessDrama** και του Processwork***», μας εξηγεί η Μαρία ‘Ολγα Αθηναίου.

«Η παράσταση θα ξεκινά και θα τελειώνει σε έναν κύκλο, και ανάμεσα σε αυτά τα δυο σημεία θα γεννηθεί η μαγεία την οποία μπορεί να φέρει το θέατρο από το πουθενά στο εδώ και τώρα! Θα ακολουθεί διεργασία ομάδας, συντονισμένη συζήτηση με το κοινό, με σκοπό να δώσουμε χώρο και φωνή στα έφηβα άτομα να επεξεργαστούν την πολύ πυκνή εμπειρία που θα έχει προηγηθεί. Να αποστάξουν νοήματα προσωπικά και συλλογικά. Να ενώσουμε κάπως την εμπειρία της παράστασης με το εκεί έξω».

Γιατί ένα πρότζεκτ για ΛΟΑΤΚΙ εφήβους;

Στον τίτλο του προγράμματος υπάρχει η φράση «προάσπιση δικαιωμάτων ΛΟΑΤΚΙ ατόμων εφηβικής ηλικίας». Προάσπιση επειδή προηγείται μια καταπάτηση.

Το 2018 έγινε η πρώτη πανελλήνια έρευνα για το σχολικό κλίμα από την Color Youth που απεικονίζει με πολύ καίριο τρόπο αυτό που συμβαίνει: ένα τεράστιο έλλειμμα στο οποίο είναι εγκλωβισμένοι και οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά και όλοι μας. Δεν υπάρχει η δομή που θα υποστηρίξει τη σχολική κοινότητα.

«Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα ψυχολογικό στρες, την πιθανή εγκατάλειψη του σχολείου, του σπιτιού, ακόμα και τον αυτοτραυματισμό. Αυτά συμβαίνουν βέβαια και στον δρόμο, στην πλατεία, στο πάρτυ, όχι μόνο εντός της σχολικής κοινότητας», διευκρινίζει η Μαρία Όλγα Αθηναίου.

«Εμείς καταθέτουμε μία πρόταση μέσα από το συγκεκριμένο έργο… Δεν είναι ο σκοπός μας να κάνουμε μια θεατρική παράσταση, αλλά μια καλλιτεχνική παρέμβαση, στη σχολική κοινότητα και στην κοινωνία», εξηγεί.

Και μιά εκ των επιστημονικών συμβούλων του έργου, η Αλεξάνδρα Βασιλείου, διδάκτωρ κοινωνικής ψυχολογίας και Processworker, προσθέτει: «Ενώ το πρόγραμμα αναφέρεται στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα εφηβικής ηλικίας, ουσιαστικά αφορά στην προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των ατόμων εφηβικής ηλικίας. Γιατί η καταπίεση και η περιθωριοποίηση είναι εξίσου βλαπτική για την ψυχική υγεία και την ανάπτυξη όλων των παιδιών».

Και γιατί θέατρο;

«Βλέπουμε το θέατρο σαν έναν χώρο ανάμεσα στην πραγματικότητα όπως είναι και όπως θα θέλαμε να είναι. Έναν χώρο ανάμεσα στο γνωστό και στο άγνωστο, όπου μπορούμε να συναντήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους αλλιώς και να ανακαλύψει ο καθένας για τον εαυτό του κάτι ακόμα που δεν το είχε ακόμα στην επίγνωση του», μας εξηγεί η εμπνεύστρια του έργου.

«Το κοινό κάθε φορά μαζί με τους συντονιστές και τους ηθοποιούς φτιάχνει μια κοινότητα. Είμαστε πολίτες ενός μη τόπου για τρεις ώρες. Και σε αυτόν τον μη τόπο προκύπτουν χειρονομίες που ξεκινούν εκεί, αλλά δεν τελειώνουν. Μπορεί να συνεχίσουν να υπάρχουν στο διηνεκές. Η τάση για αλλαγή ξεκινάει εκεί και κάνει το ταξίδι της μαζί με κάθε άνθρωπο που θα την πάρει μαζί της».

Και η Δέσποινα, μέλος της ομάδας εκπαιδευομένων ηθοποιών αποφοίτων της Δραματικής Σχολής Ωδείου Αθηνών που συμμετέχει στο έργο, συμπληρώνει: «”Γιατί θέατρο;” μας ρώτησε στην πρώτη μας συνάντηση η Μαρία Όλγα. Μας τάραξε τα νερά. Αυτή η ερώτηση έτσι όπως μεγαλώνει και δημιουργεί αυτές τις δονήσεις των νερών, μπορεί πια να απαντηθεί… Από την αρχαία Ελλάδα το θέατρο ήταν ο χώρος της αποδοχής της ετερότητας, της ορατότητας, της συμπερίληψης, της αποδοχής. Στο πλαίσιο του κύκλου, της Αγοράς της πόλης των Αθηνών. Μπορεί λοιπόν κανείς να καταλάβει τη σημασία που έχει ο τωρινός δικός μας κύκλος αλλά και ο κύκλος του θεάτρου».

Λίγα λόγια για – και από – τους συντελεστές 

Στο πλευρό της Μαρίας Όλγας Αθηναίου, που έχει την συνολική εποπτεία του Έργου, ενώνοντας προσεγγίσεις της θεατρικής πρακτικής με το εκπαιδευτικό θέατρο και την Process Oriented Psychology, στέκονται μία σειρά από εκλεκτούς συνεργάτες.

Η Λένα Ασλανίδου, κοινωνική λειτουργός και Processworker, η Αλεξάνδρα Βασιλείου, διδάκτωρ κοινωνικής ψυχολογίας και Processworker, η Λίλη Βασιλείου, κοινωνική λειτουργός, διδάκτωρ ψυχολογίας και Processworker αποτελούν το Processwork Hub, έναν από τους πολλούς κόμβους του διεθνούς και ελληνικού δικτύου του Processwork. Το Processwork Hub είναι εταίρος του Ωδείου Αθηνών για το Έργο, υποστηρίζει την επιστημονική εγκυρότητα γύρω από θέματα ΛΟΑΤΚΙ ταυτοτήτων και εφαρμόζει τεχνικές Processwork σε διαφορετικά στάδια του Έργου.

«Αυτό που μας συνδέει ηθικά και αξιακά και επιστημονικά είναι η βαθιά πεποίθηση ότι η προσωπική αλλαγή και η κοινωνική πάνε χέρι χέρι. Πρώτα πρέπει να κοιτάξεις μέσα σου για να μπορείς να κάνεις κάτι και προς τα έξω», σχολιάζει μιλώντας για την ομάδα πίσω από το πρότζεκτ η Αλεξάνδρα Βασιλείου. «Προσωπικά φέρνω στο έργο την εμπειρία μου ως επόπτρια της γραμμής 11528 από το 2012 που δημιουργήθηκε. Επίσης, 15 χρόνια εκπαίδευσης επαγγελματιών ψυχικής υγείας σε ΛΟΑΤΚΙ θέματα και πάνω από 20 χρόνια επιμορφώσεις εκπαιδευτικών. Κάλυψα λοιπόν την ψυχοθεραπεία, τους εκπαιδευτικούς και τους επαγγελματίες, αλλά με τους εφήβους άμεσα δεν είχα έως τώρα ασχοληθεί. Και τώρα μου δόθηκε η ευκαιρία!»

Για την αιτία της δικής της εμπλοκής με το έργο, η Λίλη Βασιλείου αναφέρει: «Η πιθανότητα να προσπαθήσουμε να κάνουμε κάτι με έφερε εδώ. Μια διαφορετική ατμόσφαιρα που επιτρέπει ένα διαφορετικό σχετίζεσθαι. Ταίριαξε πολύ με μια ερώτηση που ένιωθα μέσα μου: τι είναι αυτό που θέλω να κάνω σε αυτή τη δεδομένη συγκυρία του κόσμου και του πλανήτη μας, τι έχω να προσφέρω; Πώς μπορώ να αξιοποιήσω αυτό που έχω γίνει, τον εαυτό που έχω βρει και όλα όσα έχω μάθει; Πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή η δημιουργία χώρου για να μπορέσουμε να συνδιαλλαγούμε, να ακούσουμε πιο βαθιά τις διάφορες εμπειρίες, αυτό που δημιουργεί τη βία, είναι πολύ δύσκολο αλλά και πολύ απαραίτητο».

«Αυτό που με κινητοποιεί εμένα περισσότερο είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο με μεγάλη και συνεχή βία και πολύ πόνο που δημιουργείται από αυτήν», συμπληρώνει η Λένα Ασλανίδου. «Συγχρόνως όμως υπάρχουν και πολλές δράσεις που προσπαθούν να τον θεραπεύσουν. Μια από αυτές είναι και αυτή εδώ. Έχω πίστη ότι αυτές οι μικρές κοινότητες δρουν αντισταθμιστικά σε αυτό που βιώνουμε. Το θέατρο έχει μεγάλη δύναμη και ενδεχομένως να φέρει μια ορατή αλλαγή στην καθημερινότητα των σχέσεων που έχουν οι έφηβοι μεταξύ τους και να απαλύνει λίγο τις δυσκολίες, τον πόνο και την περιθωριοποίηση που δημιουργείται».

Η Άννα Αποστολέλλη, Processworker, είναι παρούσα στην καθημερινότητα της δημιουργικής διαδικασίας και έχει την συνολική εποπτεία του ερευνητικού υλικού ως σύμβουλος Queer θεωρίας και τέχνης.

«Μου αρέσει πολύ να κάθομαι στη φωτιά, εκεί που καίνε τα πράγματα, και εκεί για εμένα είναι η ελπίδα ότι κάτι μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Αυτό το έργο είναι ένα κάλεσμα να καθίσουμε μαζί στη φωτιά!», μας εξηγεί. «Δουλεύω πολλά χρόνια στο να προσπαθώ να αποκλίνω τον πόνο που προκαλεί η ομοφοβία και η τρανσφοβία στην κοινωνία μας, αλλά και να αναδεικνύω τις συγκινητικές δυνατότητες που εμφανίζει η ζωή έξω από τη νόρμα που φέρνει η ΛΟΑΤΚΙ εμπειρία μέσα στον κόσμο. Και με συγκινεί επίσης πολύ ότι η Μαρία Όλγα καλεί ανθρώπους από διαφορετικά πεδία να καθίσουν μαζί και να συνεργαστούν, και κάπως έτσι να ανθίζουμε μαζί, κάτι που μου δίνει ελπίδα».

Η Μαρία Γιαγιάννου, συγγραφέας με εργογραφία που περιλαμβάνει θέατρο, πεζογραφία, δοκίμιο και παιδικό βιβλίο, γράφει το θεατρικό έργο προσανατολισμένο στο σήμερα, σμιλεμένο μέσα από πολύμηνη έρευνα και ομαδική διεργασία της ομάδας Έργου.

«Έχω την χαρά και την ευθύνη να είμαι η συγγραφέας αυτού του υποσχόμενου θεατρο- παιδαγωγικού προγράμματος», δηλώνει. «Το έργο θα είναι μόνο μια από τις κορυφώσεις αυτού του πολυεπίπεδου πρότζεκτ για την προάσπιση των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στην εφηβεία. Όταν δέχτηκα την πρόταση της Μαρίας Όλγας Αθηναίου, σκέφτηκα ότι αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί παρά να έχει κάτι εξαιρετικό στο μυαλό του και είπα πως ήμουν έτοιμη για ένα σάλτο μορτάλε! Η κεφάτη υπερηφάνεια μου για τη συμμετοχή μου ως δραματουργός δεν είναι αμιγής. Είναι ανάμεικτη με την επίγνωση ότι έχω να αντιμετωπίσω τρεις τουλάχιστον απαιτητικές περιοχές της σύγχρονης δραματουργίας και ελληνικής κοινωνίας: Εφηβικό θέατρο, εκπαιδευτικό θέατρο, το ζήτημα της αναπαράστασης της εμπειρίας των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων από σκηνής. Νιώθω τυχερή που μέσα σε αυτό το δίκτυο αλλά και προσωπικά θα συνεισφέρω στη δημιουργία τέχνης υπέρ της ποικιλομορφίας, της καλλιέργειας και της ομορφιάς των νέων ανθρώπων».

Η Κατερίνα Τσεσμετζή, είναι επιμελήτρια σπουδών της Δραματικής Σχολής και project manager του Έργου.

«Εγώ βρίσκομαι εδώ καπως φυσικά, όπως όλα έχουν γίνει σε αυτό το έργο, έτσι γεννήθηκε η συνεργασία…», μας εξηγεί. «Εδώ μαζί μας είναι μεγάλο μέρος της επαγγελματικής οικογένειας μας, έχουμε αποφοίτους και σπουδαστές της σχολής κοντά μας. Μας βλέπω μαζί, πού μπορούμε να φτάσουμε τα πράγματα και είναι πολύ συγκινητικό. Είμαι μέσα σε αυτό που συμβαίνει, αλλά στέκομαι κι απέξω καμία φορά και το κοιτώ και χαίρομαι πολύ για αυτό!»

Με τα λόγια των παιδιών του Εργαστηρίου

Για την μέχρι τώρα εμπειρία τους στη διαδικασία, μιλούν θερμά και οι απόφοιτοι της Δραματικής Σχολής του Ωδείου που συμμετέχουν στο έργο.

Όπως ο Έκτορας, που επικαλείται ένα αφρικάνικο παραμύθι για να μιλήσει για μια αξία που διαπνέει το έργο Humanitas:

«Μια φορά κι έναν καιρό είχε πάρει φωτιά ένα δάσος και έτρεχαν όλα τα ζώα να σωθούν. Εκτός από ένα κολιμπρί το οποίο πετούσε προς τη φωτιά έχοντας στο ραμφάκι του μια σταγόνα νερό. “Τι νομίζεις ότι κάνεις; Είσαι τρελό; Δεν θα σταματήσεις την φωτιά!”, του φώναζαν τα άλλα ζώα. “Το ξέρω”, απάντησε το κολιμπρί, “κάνω όμως αυτό που μου αναλογεί”. Κι εγώ αναρωτιέμαι συχνά τι μου αναλογεί, ποιο είναι το μερίδιο της ευθυνης μου. Εδώ το βρίσκω. Παίρνουμε κάποια εργαλεία για να μπορέσουμε να ενώσουμε το θέλω μας με την πράξη μας!»

«Μεγάλη χαρά και ευεργεσία να συμμετέχω! Η πολύμηνη εμπειρία μου σε αυτό το εργαστήρι έχει την αξία του πώς αλλάζω εγώ ήδη μέσα από αυτό, ανεξάρτητα από το σκοπό της επιτέλεσης της παράστασης», διατρανώνει από την πλευρά της η Δέσποινα.

«Η αλλαγή είναι ήδη μεγάλη και ορατή στο πλαίσιο του πώς σχετίζομαι στην καθημερινότητα μου. Η επίδραση είναι τέτοια ώστε για παράδειγμα στο ταξί ένας άνθρωπος που μπορεί να προσβάλει έναν άλλον συνάνθρωπο μας, έχω πια το θάρρος να ρωτήσω “κύριε, τι ακριβώς είναι αυτό που φοβάστε;” Η φωτιά που έχει αυτό το ρίσκο μας καλεί να δώσουμε χώρο σε εμάς, να αφουγκραστούμε και ο καθένας να αναλάβει αυτό το μερίδιο ευθύνης, που μπορεί έστω να φέρει ένα μπουκαλάκι νερού στη φωτιά. Είναι μεγάλη η ευεργεσία μέσα από το θέατρο εντελώς πρακτικά να βλέπουμε αυτήν την αλλαγή σε εμάς και στην κοινωνία».

Η τελική παράσταση θα πραγματοποιηθεί μέσα στο 2023 αρχικά σε τρία συνεργαζόμενα σχολεία και ύστερα σε ανοιχτό κοινό.

*Το Εργαστήρι Θεατρικής Αγωγής της Δραματικής Σχολής Ωδείου Αθηνών, προσφέρει από το 2015 θεατρική εκπαίδευση σε σταθερές ομάδες παιδιών, ατόμων εφηβικής ηλικίας και νέων έως 22 ετών.

**Εκπαιδευτικό Θέατρο/ Process Drama: Θεατρική παράσταση η οποία έχει ενσωματωμένες συμμετοχικές δράσεις για τ@ν θεατή. Ο/η ηθοποιός είναι και συντονιστής/συντονίστρια, ο/η θεατής είναι και συμμετέχων/συμμετέχουσα. Εργάζονται μαζί, εντός και εκτός ρόλου ώστε να εξερευνήσουν ένα θέμα δια μέσου της τέχνης.

***Process Οriented Psychology (Processwork): Διεπιστημονική και πολυεπίπεδη προσέγγιση της ανθρώπινης εμπειρίας, με σκοπό την κατάλυση συγκρούσεων και την επίτευξη προσωπικών και κοινωνικών αλλαγών μέσω της ανάπτυξης της επίγνωσης. Οι ρίζες της προσέγγισης εντοπίζονται στην αναλυτική ψυχολογία του C. Jung, στην κβαντική φυσική και στον Ταοϊσμό. Αναπτύχθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970′ από τον κβαντικό φυσικό και γιουγκιανό αναλυτή Arrnold Mindell και τους συνεργάτες του.