Στην ταινία του αργεντίνου Ντάμιαν Σιφρόν “Ιστορίες για Αγρίους”, σε μια διαδρομή στην έρημη επαρχία, ένας άντρας με σπορ αυτοκίνητο προσπερνά έναν άλλο που του κλείνει τον δρόμο με το παλιό αυτοκίνητό του. Την ώρα της προσπέρασης, κατεβάζει το παράθυρο, και κάνει μια χειρονομία. Μετά από λίγα χιλιόμετρα μένει από λάστιχο. Και ακολουθεί μια ακραία αναμέτρηση, που ο θεατής παρακολουθεί κρατώντας την αναπνοή του. Επειδή του φαίνεται απίθανη. Ή μήπως όχι;
της Μάχης Μαργαρίτη
Και εκείνη η άλλη στιγμή; Μέσα στο αεροσκάφος, όταν η αεροσυνοδός τραβάει την κουρτίνα που χωρίζει τους επιβάτες της οικονομικής από αυτούς της πρώτης θέσης; Μια -πολύ ορατή- υπενθύμιση της «διαφορετικής θέσης» που φέρνει το χρήμα.
Η «εναέρια οργή»
Πριν από λίγες μέρες, δημοσιεύτηκε μια μελέτη για την «εναέρια οργή». Τον θυμό που πυροδοτεί ο «ταξικός διαχωρισμός» μέσα στον κλειστό χώρο ενός αεροσκάφους.
Τη μελέτη υπέγραψαν οι καθηγητές Κατερίν Ντεκέλες και Μάικλ Νόρτον. «Η φυσική και χωροταξική ανισότητα στα αεροπλάνα προοιωνίζεται εναέρια οργή», είπαν οι δύο συγγραφείς της μελέτης.
«Υποστηρίζουμε ότι η φυσική ανισότητα και η ανισότητα θέσης χτίζονται στα καθημερινά περιβάλλοντα των ανθρώπων -όπως το σύγχρονο αεροσκάφος- και ότι η έκθεση σε αυτές τις μορφές ανισότητας μπορεί να πυροδοτήσει αντικοινωνική συμπεριφορά… Υποστηρίζουμε ότι το σύγχρονο αεροσκάφος είναι ένας κοινωνικός μικρόκοσμος μιας κοινωνίας που βασίζεται σε τάξεις, και ότι τα αυξημένα περιστατικά ‘εναέριας οργής’ μπορούν να κατανοηθούν μέσα από τον φακό της ανισότητας.” Η καθηγήτρια Θεωρίας της Οργάνωσης στο πανεπιστήμιο του Τορόντο Κατερίν Ντεκέλες, θυμάται μια από αυτές τις μικρές λεπτομέρειες, πίσω από τις οποίες -πολλές φορές- κρύβεται μια μεγαλύτερη αλήθεια.
«Κάποτε καθόμουν στην οικονομική θέση, και έψηναν μπισκότα σοκολάτας μόνο για τους επιβάτες της πρώτης θέσης. Η μυρωδιά έφτασε πίσω. ήταν άσχημο»
“Νιώθετε να σας ανεβαίνει η πίεση όταν η αεροσυνοδός σερβίρει σαμπάνια στην πρώτη θέση ενώ εσείς στριμώχνεστε στην οικονομική; Δεν είστε ο μόνος”, γράφει η η δημοσιογράφος των Los Angeles Times. Η μελέτη των δύο καθηγητών αναφέρει ότι ο ταξικός διαχωρισμός στους αιθέρες μπορεί να έχει πραγματικές και περιστασιακά επικίνδυνες συνέπειες στους επιβάτες και στις δύο πτέρυγες ενός αεροσκάφους.
Και μόνο η παρουσία καμπίνας πρώτης θέσης σε ένα αεροσκάφος συνδέεται με σχεδόν τετραπλάσια αύξηση στη συχνότητα περιστατικών “εναέριας οργής” στην οικονομική θέση, σύμφωνα με την έρευνα.
Όταν οι επιβάτες της οικονομικής θέσης υποχρεώνονται να περάσουν από την πολυτελή καμπίνα της πρώτης θέσης καθ΄οδόν προς τις στριμωγμένες οικονομικές θέσεις, το ποσοστό ξεσπασμάτων οργής αυξάνεται κατά πολύ. Αλλά, υπάρχει και κάτι άλλο. «Ίσως το πιο απρόβλεπτο είναι ότι ανάλογα συναισθήματα γεννιούνται και σε όσους κάθονται στην πρώτη θέση. Και το σίγουρο είναι ότι αναπόφευκτα, και οι δύο έρχονται αντιμέτωποι με τη διαφορά στάτους μεταξύ τους», έγραφε πρόσφατα η Αν Πέρκινς στην εφημερίδα Guardian.
Στην πραγματικότητα, «δεν υπάρχουν διακρίσεις μόνο μέσα στο ίδιο αεροπλάνο, αλλά και μεταξύ ολόκληρων αεροπλάνων. Οικονομικές εταιρίες, αλλά και ολόκληρα αεροπλάνα γεμάτα επιβάτες πρώτης θέσης μόνο».
Και αν αρχίσεις να ψάχνεις, ο διαχωρισμός συμβαίνει παντού.
Η «πόρτα των φτωχών»
Το 2014 στη Νέα Υόρκη κατασκευάστηκε ένας ουρανοξύστης με δύο διαφορετικές εισόδους: μία «για τους πλούσιους» και μία άλλη «για τους φτωχούς», δηλαδή αυτούς που είχαν πολύ χαμηλότερο εισόδημα από τους πρώτους, και θα κατοικούσαν στα «προσιτά διαμερίσματα», όπως αποκαλούνται, σε χωριστή πτέρυγα. Οι αρχές της πόλης έδωσαν έγκριση για τις χωριστές εισόδους. Και ακολούθησε κατακραυγή.
«Είναι ένας τόσο ορατός διαχωρισμός. Φέρνει ένταση και εκνευρισμό στους ανθρώπους το να βλέπουν δύο χωριστές πόρτες. Παύει να είναι θεωρητικό. Φαίνεται και μυρίζει διάκριση», έλεγε τότε η τοπική βουλευτής Λίντα Ρόζενταλ, και έγραφαν οι New York Times.
Τα «Pops» του Λονδίνου
«Στο Λονδίνο, πλατείες και πάρκα που κάποτε ήταν ανοιχτοί χώροι, όλο και περισσότερο περνούν σε χέρια και διαχείριση ιδιωτών», σχολιάζει το άρθρο του Guardian. «Ακόμη και τα βασιλικά πάρκα στο κεντρικό Λονδίνο πρέπει να γεννούν εισόδημα, φράσσοντας χώρους για συναυλίες και εκθέσεις όπου πρέπει να πληρώσεις για να μπεις. Το ματαιόδοξο έργο της Γέφυρας των Κήπων κατά μήκος του Τάμεση, που τώρα μοιάζει αδύνατο να διακοπεί, θα είναι ιδιωτικός χώρος, παρότι έχει στηριχθεί με 60 εκατομμύρια λίρες δημόσιου χρήματος».
Στο Λονδίνο, αλλά όχι μόνο εκεί, δημόσιοι χώροι, ανοιχτοί χώροι, ιδιωτικοποιούνται. Ή «παραχωρείται η διαχείρισή τους». Στη Βρετανία, αυτοί οι χώροι έγιναν και αρκτικόλεξο. Είναι τα Pops, οι Privately Owned Public Spaces, οι Δημόσιοι Χώροι που Ανήκουν σε Ιδιώτες.
«Η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων της πόλης κλιμακώνεται. Είναι ώρα να πάρουμε θέση»
έγραφε τον περασμένο Αύγουστο στον Guardian ο ακαδημαϊκός γεωγράφος Μπράντλει Γκάρετ.
Το δημόσιο, που γίνεται ιδιωτικό
Οι συνέπειες δεν είναι μόνο η οικονομική επιβάρυνση των πολιτών. Μέρος του προβλήματος, αναφέρει ο αρθρογράφος, είναι το ότι σε ανοιχτούς χώρους που ανήκουν σε ιδιώτες, περιορίζονται τα δικαιώματα των πολιτών οι οποίοι τους χρησιμοποιούν. Και δίνει δύο παραδείγματα για τη χρήση του δημόσιου χώρου.
Το ένα, από το Λος Άντζελες. «Ρώτησα έναν φίλο μου πού θα μπορούσες να βρεις δημόσιο χώρο στο Λος Άντζελες, και μου απάντησε: ‘Για ποιον λόγο, για να αγοράσεις;’». Και, όχι, δεν ήταν σαρκασμός.
Το άλλο παράδειγμα, είναι αυτό της Πνομ Πενχ, πρωτεύουσας της Καμπότζης. Ένας φίλος του Γκάρετ, τον πήγε στο Εθνικό Στάδιο της πόλης. Εκατοντάδες άνθρωποι ήταν εκεί. Κάποιοι έκαναν υπαίθρια αεροβική γυμναστική, άλλοι πουλούσαν καλαμπόκι, άλλοι στέγνωναν πλυμένα ρούχα, και πολλοί έκαναν βόλτες. Ένα παιδί έκανε μπάνιο σε έναν κουβά. Τίποτα δεν ήταν κλειδωμένο. «Υπήρχε μια γεμάτη ένταση ενέργεια στον αέρα που προερχόταν από μια υποψία χάους -μια αίσθηση ότι τα πάντα θα μπορούσαν να συμβούν εκεί. Αυτή η ενέργεια λείπει από τα Pops. Μοιάζουν πολύ ελεγχόμενα, υπό συνεχή παρακολούθηση.»
Η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου
Το 2012, η βρετανική εφημερίδα άρχισε μια καμπάνια για να συγκεντρώσει στοιχεία για τα Pops. Είχαν αρχίσει να κατασκευάζονται τη δεκαετία του ’80, και αυξάνονταν σταθερά σε αριθμό και μέγεθος σε όλη τη χώρα τη δεκαετία του 2000.
Οι ιδιωτικοί δημόσιοι χώροι είναι «νεκροί δημόσιοι χώροι», λέει ο κοινωνιολόγος Ρίτσαρντ Σένετ
«Όταν ο ανοιχτός χώρος ελέγχεται, έχουμε την τάση να αστυνομεύουμε τους εαυτούς μας, να παρακολουθούμε τη συμπεριφορά μας, και να περιορίζουμε τις αλληλεπιδράσεις μας, ειδικά αν τύχει να έρθουμε σε κάποια ενοχλητική αντιπαράθεση με φρουρούς ασφαλείας.»
Ο γεωγράφος Ντον Μίτσελ γράφει. «Διεκδικώντας δημόσιο χώρο, δημιουργώντας δημόσιους χώρους, οι κοινωνικές ομάδες γίνονται δημόσιες και οι ίδιες. Μόνο σε δημόσιους χώρους οι άστεγοι, για παράδειγμα, μπορούν να εκπροσωπούν τους εαυτούς τους ως νόμιμο μέρος ‘του κοινού’. Είμαι σίγουρος ότι όλοι μπορούμε να φανταστούμε πώς θα αντιδρούσαν οι ιδιωτικοί φρουροί της πλατείας Granary (από τους πιο γνωστούς ιδιωτικοποιημένους δημόσιους χώρους του Λονδίνου) απέναντι σε έναν άστεγο που θα εμφανιζόταν στο ιδιωτικό τους γρασίδι.»
Ο περιορισμός του δημόσιου χώρου συμβαίνει, όλο και πιο εντατικά. Για την «Παραλία των ανθρώπων», έγραφαν πριν από λίγα χρόνια οι New York Times, θυμίζοντας το «αρχαίο δικαίωμα των ανθρώπων στον αιγιαλό». Και όσο ο ελεύθερος, ανοιχτός χώρος συρρικνώνεται, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος να ξεχάσουμε ότι κάποτε υπήρχε. Να ξεχάσουμε τα καλοκαίρια που φτάναμε στην παραλία και επιλέγαμε «πού θα στήσουμε». Γιατί, στην εποχή της ενοικιαζόμενης ξαπλώστρας, αναγκαζόμαστε, όλο και πιο πολύ, να περιοριζόμαστε σε ό, τι απομένει προς ελεύθερη χρήση. Που γίνεται όλο και λιγότερο. Μέχρι να (επανα)διεκδικηθεί.
πηγές: Guardian, New York Times, Los Angeles Times
φωτογραφία κειμένου: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Γίνε μέλος στο κανάλι μας στο Viber
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος