Αρβελέρ στην ΕΡΤ: «Για την Πόλη δεν μπορούμε πια να κάνουμε τίποτα, αλλά για χάρη της είμαστε όλοι ενωμένοι»

Η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, σπουδαία ιστορικός και βυζαντινολόγος, βρέθηκε καλεσμένη στην εκπομπή της ΕΡΤ «Συνδέσεις» με αφορμή την επέτειο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453, για να εξιστορήσει τα γεγονότα και να σχολιάσει το πώς η Τουρκία διαχειρίστηκε την ημέρα αυτή, δηλαδή με τους πανηγυρισμούς έξω από την Αγία Σοφία.

Η Πόλη για τον ελληνικό λαό πάντα έφερε βαρύνουσα σημασία. Από την αρχαιότητα οι Έλληνες πάντα πολεμούσαν μεταξύ τους, στο άκουσμα όμως της Αγίας Σοφίας ή της Πόλης, οι εσωτερικές διαμάχες ξεχνιούνταν και υπάρχει ενότητα. Ήο ενοποιός παράγοντας, το «θεμέλιο» του Ελληνικού γένους όπως αναφέρει.

Εξηγώντας την ιστορική σημασία του Βυζαντίου, το παραλληλίζει με την «Ευρώπη» της εποχής, καθώς ήταν εξελληνισμένο και εκχριστιανισμένο, παρά την πολυεθνιθκότητά του. Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν «αθάνατη» την αυτοκρατορία τους καθώς είχε το σημαντικότερο νόμισμα της εποχής, με το οποίο εμπορεύονταν όλα τα έθνη, κάτι σαν το αμερικανικό δολάριο σήμερα. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατάφερε να κάνει όλον τον Ελληνισμό -και όχι μόνο- έθνος Χριστιανών. Οι όροι «Ρωμιός» και «Ρωμιοσύνη» ταυτίστηκαν με το Βυζάντιο, το οποίο ήταν ένα οχυρό απέναντι σε όλη την εχθρική Ανατολή, όπως Πέρσες, Σασσανίδες, Άραβες, Μουσουλμάνοι Σελτζούκοι και Τούρκοι. Απέναντι σε όλα αυτά τα αλλόθρησκα γένη κατάφερε το Βυζάντιο να σταθεί χριστιανικό ανάχωμα.

Απαντώντας σε ερώτηση για το πώς νιώθει που η Αγία Σοφία λειτουργεί τόσα χρόνια ως τζαμί ακόμα και ως πεδίο μετεκλογικών πανηγυρισμών, είναι κατηγορηματική: «Αυτό είναι τουρκικό πράγμα. Τι μας ενδιαφέρει; Τελείωσε. Για μας η Πόλις, η Αγιά Σοφιά έχουν τελειώσει το 1922, από τότε δηλαδή που όλη Μικρασία χάθηκε για τον Ελληνισμό. Το τι θα κάνουν οι Τούρκοι μετά είναι δικό τους πρόβλημα και είναι ένα σκάνδαλο που η Δύση, η UNESCO παραδείγματος χάρη, δεν διαμαρτύρεται γι’ αυτό που κάνουν οι Τούρκοι εναντίον του μνημείου, το οποίο είναι το μεγάλο μνημείο της Χριστιανοσύνης».

Η σπουδαία βυζαντινολόγος εξιστορώντας τα γεγονότα της Άλωσης εξηγεί πώς δεν έγινε ξαφνικά, αλλά ήταν μια διαδικασία που εξελισσόταν για πάνω χίλια χρόνια, από το 1330 έως το 1453, με πολλές εδαφικές αυξομειώσεις. «Έτσι, όταν ο Τουρκικός λαός επιτέθηκε, η Πόλη ήταν ήδη αποδυναμωμένη εδαφικά. Όταν ο γιος του τότε αυτοκράτορα του είπε πως πρέπει να φτιάξουν στρατό εναντίων των Τούρκων, ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος του απάντησε πως «έχουμε ανάγκη από οικονόμο, όχι από αυτοκράτορα». Μάλιστα, η κυρία Αρβελέρ υπογραμμίζει πως αν οι Μογγόλοι δεν είχαν αιχμαλωτίσει τον Τούρκο Σουλτάνο Βαγιαζήτ το 1402, η Κωνσταντινούπολη θα είχε πέσει μισό αιώνα πριν, γιατί ακριβώς είχε χάσει κάθε εμβέλεια.

Η μάχη της Κωνσταντινούπολης έδειξε όλο τον ηρωισμό των τελευταίων Ελλήνων, σημειώνει. Όταν ο Μωάμεθ Β’ ο Κατακτητής έστειλε πρεσβεία στον Κωνσταντίνο τον Παλαιολόγο για να ζητήσει την Πόλη έναντι προνομοίων, αυτός απαντά «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοι δοῦναι, οὔτ’ ἐμόν ἐστιν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ», δηλαδή «το να σου παραδώσω την Πόλη ούτε δικό μου δικαίωμα είναι ούτε κανενός άλλου από τους κατοίκους της». Ο λαός προτιμούσε να πεθάνει παρά να δώσει την Πόλη στον εχθρό. Στην μάχη ο Κωνσταντινός Παλαιολόγος είχε βοηθούς μόνο καθολικούς, τον Ισίδωρο του Κιέβου και τους Γενοβέζους του Ιουστιάννη. Με τον τραυματισμό όμως του Ιουστιάννη, οι Γενοβέζοι εγκαταλείπουν την μάχη, και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος μένει μόνος μπροστά στην πύλη του Ρωμανού και εκεί φωνάζει «Δε θα βρεθεί ένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι.» Και πράγματι σκοτώνεται πολεμώντας τους Τούρκους.

Ο λαός της Κωνσταντινούπολης αντιστάθηκε τόσο έντονα στους Τούρκους που όταν ο Μωάμεθ Β’ ο Κατακτητής πήρε την πόλη, άφησε τον στρατό του τρεις μέρες να κάνει πλιάτσικο. Οι Τούρκοι πέρασαν από όλα σχεδόν τα σπίτια των Κωνσταντινουπολιτών ζητώντας στρατιώτες, γιατί νόμιζαν ότι είχαν κρυφτεί. Η Αρβελέρ περιγράφει πως «Αντιστάθηκαν τόσο έντονα που δε φαντάστηκαν ποτέ ότι ήταν οι λίγοι που μείνανε πάνω στα τείχη. Και τότε ακριβώς κατάλαβαν οι Τούρκοι ότι η πόλις είναι η βάση της αυτοκρατορίας που διαλύθηκε».

Τέλος, η ιστορικός ζήτησε να πει κάτι τελευταίο: «Άκου ένα πράγμα, να το θυμηθούμε καλά. Για την Πόλη δεν μπορούμε πια να κάνουμε τίποτα, αλλά χάρη στην πόλη είμαστε όλοι ενωμένοι».