Το κρίσιμο ζήτημα της υπερπληροφόρησης που στην εποχή μας συνοδοιπορεί με την παραπληροφόρηση θίγει ο συγγραφέας Αντώνης Ζαρίντας στο βιβλίο του για παιδιά με τίτλο «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» το οποίο κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική. Το βιβλίο, που αποτελεί μια διασκεδαστική ιστορία για την αξία της παιδείας και της κριτικής σκέψης στον θαυμαστό νέο κόσμο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, ήδη ξεχώρισε και συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Βραβείων του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ 2023 στην κατηγορία της εικονογράφησης και των Κυπριακών Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας 2023 στην κατηγορία της Λογοτεχνίας για Μεγάλα Παιδιά και Εφήβους.
Μιλήσαμε μαζί του για την αξία του να θέτει κανείς ερωτήσεις, για το πώς να επιβιώσουμε στην υπερσυνδεδεμένη κοινωνία μας, για το μείζον όσο και καινοφανές πρόβλημα της υπερπληροφόρησης και για την αναγκαιότητα μιντιακής εγγραμματοσύνης και κριτικής σκέψης σε συνδυασμό με δημιουργική δράση.
Συνέντευξη στη Δάφνη Σκαλιώνη
–«Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» ο τίτλος του βιβλίου σας. Γιατί οι ερωτήσεις έχουν μεγαλύτερη αξία από τις απαντήσεις;
-Υπάρχει μια κρίσιμη σχέση εδώ: η περιέργεια γεννά τις ερωτήσεις και οι ερωτήσεις τη γνώση. Με άλλα λόγια, οι ερωτήσεις είναι το όχημα προς τη γνώση. Είναι αυτές που ξεκλειδώνουν νέες οπτικές και διατηρούν ζωντανό το ενδιαφέρον για ανακάλυψη καινούριων πραγμάτων. Οι ερωτήσεις έχουν έμφυτη δύναμη: ξεσκεπάζουν, απογυμνώνουν, φωτίζουν. Γαργαλούν τις συμβάσεις, προκαλούν την καθεστηκυία τάξη. Οι ερωτήσεις προχωρούν, οι απαντήσεις ολοκληρώνουν. Υπ’ αυτό το πρίσμα, οι ερωτήσεις, και ειδικά οι κριτικές ερωτήσεις, αποκτούν μεγαλύτερη αξία από τις ίδιες τις απαντήσεις.
–Η ιστορία σας εκτυλίσσεται στην Κοσμόπολη, μια πόλη γεμάτη καλώδια και πολίτες υπερσυνδεδεμένους και εθισμένους να καταβροχθίζουν μανιωδώς ειδήσεις και πληροφορίες. Η υπερπληροφόρηση ή η παραπληροφόρηση είναι το μείζον ζήτημα της εποχής μας;
-Ως προς τις συνέπειές τους είναι το ίδιο. Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση εγκλωβίζουν τον άνθρωπο στη φυσαλίδα της άγνοιας και της σύγχυσης. Η παραπληροφόρηση απαντάται κυρίως στις ψευδεπίγραφες ειδήσεις, ενώ η υπερπληροφόρηση στις μαζικές, σύντομες, αποσπασματικές, συμπερασματικές κι εύπεπτες ειδήσεις των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Έκαστες ναρκοθετούν τα θεμέλια μιας δημοκρατικής κοινωνίας, στον βαθμό που αυτή βασίζεται στην υπεύθυνη ενημέρωση των πολιτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις πάντοτε υπήρχαν και πάντοτε θα υπάρχουν όσο υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να τις πιστεύουν. Ωστόσο, στην εποχή μας, το φαινόμενο της υπερπληροφόρησης είναι καινοφανές, αφού η καθημερινή παραγωγή και διάχυση πληροφοριών είναι χαοτική. Σε καμία άλλη εποχή της ιστορίας ο άνθρωπος δεν ερχόταν σε επαφή με τόσα πολλά μαζικά πληροφοριακά ερεθίσματα. Τόσα πολλά που δεν μπορεί να τα διαχειριστεί, να τα επεξεργαστεί και να τα κατανοήσει, με αποτέλεσμα, εάν δεν διαθέτει μιντιακή εγγραμματοσύνη, να επιπλέει στη ρευστότητα της κενότητας ή να κατοικοεδρεύει στο νησίδιο της μεταλήθειας του.
–Με το βιβλίο σας καλείτε τα παιδιά να αντιμετωπίζουν κριτικά κάθε πληροφορία. Ωστόσο δεν πρέπει να εκπαιδευθούν μέσα από μηχανισμούς που οι ενήλικες θα δημιουργήσουμε;
-Η κριτική ενατένιση των μιντιακών μηνυμάτων, τουτέστιν η μιντιακή εγγραμματοσύνη, δεν κατακτιέται αυτομάτως, αλλά καλλιεργείται μέσω της λεγόμενης Εκπαίδευσης στα Μέσα (Media Education). Η Εκπαίδευση στα Μέσα είναι η διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης όλων των Μέσων, παραδοσιακών και σύγχρονων. Τα παιδιά διδάσκονται επισήμως μέσω των σχολείων. Οπότε, όσο απαραίτητος ήταν ο βασικός γραμματισμός (ανάγνωση-γραφή-αριθμητική) για τον 20ό αιώνα τόσο είναι ο μιντιακός γραμματισμός για τον 21ο αιώνα. Αναπόφευκτα κι αναγκαστικά η συμβολή και υποστήριξη των ενηλίκων και δη των εκπαιδευτικών είναι καταλυτική, ώστε να μπορέσουν τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαιτούμενες δεξιότητες της αποκωδικοποίησης, αξιολόγησης, ανάλυσης και παραγωγής έντυπων και ηλεκτρονικών μιντιακών περιεχομένων. Ωστόσο, ο διάλογος για το ποιος θεωρείται κατάλληλος να διδάξει τα Μέσα παραμένει ανοικτός. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι κάθε εκπαιδευτικός μπορεί να διδάσκει τα Μέσα, εφόσον βεβαίως επιμορφωθεί, ενώ άλλοι θεωρούν ότι πρέπει να αναπτυχθεί μια νέα ειδικότητα, αυτή του λεγόμενου «εκπ-επικοινωνιολόγου» (educommunicator). Εν πάση περιπτώσει, ο εκπαιδευτικός που θα κληθεί να διδάξει τα Μέσα πρέπει απαραιτήτως να έχει επιμορφωθεί κατάλληλα. Χωρίς επιμόρφωση, τα μαθήματα των Μέσων μπορεί να διολισθήσουν σε μια στείρα κατάκριση των ΜΜΕ ή σε ένα είδος κατήχησης.
–Είναι πανάκεια το χρονικό όριο στην έκθεσή μας στις πληροφορίες; Πώς ξεκουράζεται το μυαλό;
-Κατά τη γνώμη μου, αντί να κοιτάμε το ρολόι καλύτερα να κοιτάμε τι κάνουμε στα Μέσα. Τα Μέσα προσφέρουν πάμπολλες δυνατότητες κι ευκαιρίες, αλλά και παγίδες. Ένας μιντιακά εγγράμματος άνθρωπος θα μπορεί να αξιοποιεί έξυπνα τα Μέσα, να αποφεύγει όσο το δυνατόν τις κακοτοπιές και να αναστοχάζεται για τον τρόπο που τα χρησιμοποιεί, ώστε να αυτορρυθμίζεται. Η εστίαση, λοιπόν, πρέπει να μετατοπιστεί από τον χρόνο στην ποιότητα της χρήσης.
–Μαθαίνουμε λέτε να διαθέτουμε τον χρόνο μας ή προκύπτει αυθόρμητα με βάση τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις μας;
-Οι καθημερινές υποχρεώσεις και τα καθημερινά ερεθίσματα έχουν αυξηθεί εκθετικά. Το εικοσιτετράωρο, όμως, παραμένει αναλλοίωτο. Αυτό οδηγεί στη βίωση του χρόνου με πιο γρήγορο ρυθμό. Στην εποχή μας φαίνεται ότι ο χρόνος κυλάει γρηγορότερα. Συνεπώς, όλα και όλοι τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Καθετί καινούριο γίνεται παλιό πριν προλάβει καν να χωνευτεί. Στο πλαίσιο αυτό, ο άνθρωπος αδυνατεί να προσαρμοστεί κι εναποθέτει τις επιλογές του, σε μεγάλο βαθμό, στον αλγόριθμο. Κι αυτό είναι πρόβλημα. Σε γενικές γραμμές, πιστεύω ότι όλα τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου προκύπτουν από τον γρήγορο χρόνο.
–Μπορούμε να ασκηθούμε στη «σιωπή της περισυλλογής» όπως προτείνετε, μέσα σε μία κοινωνία που αγαπά τα… ντεσιμπέλ;
-Ομολογουμένως, είναι μια δύσκολη πνευματική άσκηση. Είναι τόσος πολύς ο κάθε λογής «θόρυβος» που θολώνει τη σκέψη και κάνει την καθημερινότητα ένα άχθος. Προσωπικά, προσπαθώ να κλείνω τ’ αυτιά μου στον «θόρυβο» γύρω μου και να παραμένω προσηλωμένος στον στόχο που θέτω. Χρειαζόμαστε παύση. Και να διεκδικούμε στιγμές απόσυρσης κι αναστοχασμού.
–«Κριτική σκέψη» το φάρμακο που προτείνετε. Πώς θα τη διαχωρίσουμε από τη γκρίνια και την αντιδραστικότητα;
-Η κριτική είναι παρεξηγημένη λέξη. Συνήθως ταυτίζεται με τη στείρα κατάκριση των πάντων, με μια στάση κυνισμού κι απαξίωσης. Εντούτοις, δεν αφορά τίποτα απ’ όλα αυτά. Κατ’ ακρίβειαν, κριτική σημαίνει να απευθύνεις ερωτήσεις σχετικά με αυτά που βλέπεις, ακούς, διαβάζεις. Να θέτεις ερωτήματα για τα μηνύματα των Μέσων, παρά να τα καταναλώνεις απαθώς. Άρα, η θεμελιώδης βάση της κριτικής σκέψης είναι η διερεύνηση. Το να μάθεις να ρωτάς, ειδικά τα ερωτήματα που συνήθως αποφεύγονται, είναι μια στάση υγιούς σκεπτικισμού και βασική δεξιότητα της σύγχρονης ζωής.
–Θα βρούμε τελικά τις ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο μας; Είστε αισιόδοξος;
-Κοιτάξτε, βαδίζω στη ζωή ανάμεσα στην απαισιοδοξία της νόησης και την αισιοδοξία της θέλησης. Είμαι απογοητευμένος από όσα συμβαίνουν γύρω μας και ταυτόχρονα πεισμωμένος κι αποφασισμένος ν’ αγωνιστώ για έναν καλύτερο κόσμο. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται να κάνουμε παύση και να αναστοχαστούμε για τις επιλογές μας. Ως επίσης, να προβληματιστούμε, με κριτική διάθεση, για την πορεία των πραγμάτων. Από εκεί και πέρα, είναι κεφαλαιώδους σημασίας η κριτική να μη μας οδηγήσει στην κριτική απάθεια, αλλά στη δημιουργική δράση. Να γίνουμε, δηλαδή, ενεργοί, κοινωνικά δρώντες, έχοντας τα αναλυτικά εργαλεία και τις μιντιακές δεξιότητες που θα μας επιτρέψουν ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Το βιβλίο «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, της αγωνιστικής αισιοδοξίας.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Αντώνης Ζαρίντας είναι δάσκαλος και υπηρετεί τα παιδιά στα δημόσια σχολεία της Κύπρου. Τα πεδία των σπουδών του είναι: Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Διαπολιτισμικότητα, Επικοινωνία και νέα Δημοσιογραφία. Λατρεύει να κάνει μάθημα με τα παιδιά, να ταξιδεύει με κλασική μουσική, να πετάει μπαλόνια και να φτιάχνει μπουρμπουλήθρες – γιγαντιαίες, όμως! Πολλές φορές τα κάνει όλα μαζί και το απολαμβάνει με την ψυχή του. Λίγο παραπάνω, όμως, λατρεύει να διαβάζει και να γράφει. Πιστεύει ότι το βιβλίο, ειδικά το παιδικό, είναι το ασφαλέστερο καταφύγιο από την ταραχή του κόσμου. Έτσι, έκανε το μεγάλο άλμα προς τα παιδιά, επικοινωνώντας μαζί τους με παιδικά βιβλία: «Η μέρα που τελείωσε το παγωτό» και το «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» από τις εκδ. Ελληνοεκδοτική καθώς και το «Γιάνους Κόρτσακ. Ο πατέρας των δικαιωμάτων του παιδιού» από τις εκδ. Αλμύρα.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος