Κορονοϊός: Γιατί πολλοί επιστήμονες θεωρούν απίθανη τη θεωρία «διαρροής» από εργαστήριο (long read)

Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της πανδημίας της COVID-19, η θεωρία της «διαρροής του κορονοϊού από το εργαστήριο» είχε μικρή απήχηση και πολλοί διακεκριμένοι ερευνητές την απέρριψαν ως «θεωρία συνωμοσίας» σε μια επιστολή τους στην επιστημονική επιθεώρηση, The Lancet.

Η έκθεση της ομάδας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), που πραγματοποίησε έρευνα στην Κίνα τον περασμένο Ιανουάριο, αναφέρει την πιθανότητα ενός εργαστηριακού ατυχήματος ως «εξαιρετικά απίθανη».

Ωστόσο τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν την προηγούμενη άνοιξη. Ξαφνικά η θεωρία ότι ο κορονοϊός διέφυγε από εργαστήριο στη Γουχάν, φαίνεται να απορρίφθηκε πολύ εύκολα. Σε ένα άρθρο του, ένας βετεράνος επιστημονικός δημοσιογράφος κατηγόρησε τους επιστήμονες και τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης ότι αγνόησαν «σημαντικές αποδείξεις» που επιβεβαίωναν την θεωρία. Ο επικεφαλής του ΠΟΥ αντιτάχθηκε ανοιχτά στο συμπέρασμα της κοινής αποστολής και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν διέταξε την κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών να επανεξετάσει την πιθανότητα διαρροής από το εργαστήριο. Δεκαοκτώ διακεκριμένοι επιστήμονες υπέγραψαν επιστολή που δημοσιεύθηκε στο Science τον Μάιο και η οποία ζητούσε μια πιο ισορροπημένη αξιολόγηση της υπόθεσης της διαρροής του ιού από το εργαστήριο.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν νέα στοιχεία που να την επιβεβαιώνουν. Δεν έχει δημοσιευθεί καμιά επαναστατική μελέτη. Η πολυαναμενόμενη έκθεση των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, που παραδόθηκε στον Μπάιντεν στις 24 Αυγούστου, δεν κατέληξε σε σαφή συμπεράσματα, αλλά έκλινε προς τη θεωρία ότι ο ιός έχει φυσική προέλευση.

Η Κίνα παραμένει το καλύτερο μέρος για να αναζητήσει κανείς στοιχεία που να επιβεβαιώνουν ή όχι αυτή τη θεωρία, αλλά η σχετική επιθυμία για συνεργασία της κινεζικής κυβέρνησης, φαίνεται να έχει εξαφανιστεί. Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν περιφρονήσει τις εκκλήσεις του Μπάιντεν και του Γενικού Διευθυντή του ΠΟΥ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεέσους, για ανεξάρτητο έλεγχο των βασικών εργαστηρίων της Γουχάν, ο οποίος, όπως λένε ορισμένοι, θα πρέπει να περιλαμβάνει έρευνα των σημειωματάριων, των υπολογιστών και των καταψυκτών.

Ο Κινέζος αναπληρωτής υπουργός Υγείας Ζενγκ Γιξίν δήλωσε ότι τέτοιες απαιτήσεις δείχνουν «ασέβεια προς την κοινή λογική και αλαζονεία προς την επιστήμη». Σε απάντηση στην αυξανόμενη πίεση, η Κίνα έχει επίσης μπλοκάρει τις μελέτες της φάσης 2 που περιγράφονται στην έκθεση της κοινής αποστολής του Μαρτίου, οι οποίες θα μπορούσαν να αποκαλύψουν ένα φυσικό άλμα μεταξύ των ειδών.

Παρά το αδιέξοδο, πολλοί επιστήμονες λένε ότι τα υπάρχοντα στοιχεία -συμπεριλαμβανομένων των πρώιμων επιδημιολογικών μοτίβων, της γονιδιωματικής σύνθεσης του SARS-CoV-2 και μιας πρόσφατης δημοσίευσης σχετικά με τις αγορές ζώων στη Γουχάν- καθιστούν πολύ πιο πιθανό ότι ο ιός, όπως πολλοί αναδυόμενοι παθογόνοι μικροοργανισμοί, έκανε ένα φυσικό «ζωονοτικό» άλμα από τα ζώα στον άνθρωπο.

Ο Μάικλ Γουόρομπι, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα-ο οποίος έχει κάνει πρωτοποριακή δουλειά σχετικά με την προέλευση του HIV και της γρίπης του 1918- ήταν ένας από τους επιστήμονες που υπέγραψαν την επιστολή στο Science για μια πιο ενδελεχή διερεύνηση της θεωρίας της διαρροής του ιού.

Σήμερα όμως αμφιβάλλει, εν μέρει επειδή αύξησε τις πολιτικές εντάσεις. «Νομίζω ότι μάλλον έκανε περισσότερο κακό παρά καλό όσον αφορά την πραγματική ροή σχετικών πληροφοριών από την Κίνα», λέει.

Ο Τζέσι Μπλουμ, εξελικτικός βιολόγος στο Κέντρο Ερευνών για τον Καρκίνο Fred Hutchinson, ο οποίος πρωτοστάτησε στην επιστολή ατο Science, λέει ότι η θεωρία της διαρροής από το εργαστήριο θα συνεχίσει να υφίσταται μέχρι να γίνει πιο συνεργάσιμη η κινεζική κυβέρνηση. «Δεν νομίζω ότι οι Κινέζοι επιστήμονες είναι λιγότερο αξιόπιστοι», λέει ο Μπλουμ, ο οποίος έχει επικρίνει έντονα την Κίνα για την προσπάθεια να «αποκρύψει» δεδομένα σχετικά με τα πρώτα κρούσματα της COVID-19. «Αλλά είναι σαφές ότι, τουλάχιστον σε σχέση με αυτό το θέμα, λειτουργούν κάτω από ισχυρούς περιορισμούς που επιβάλλει η κυβέρνηση».

Η υπόθεση της διαρροής του κορονοϊού από το εργαστήριο, βασίζεται στην εγγύτητα. Ένας νέος κορονοϊός, που συνδέεται γενετικά με νυχτερίδες, εμφανίστηκε σε μια πόλη που φιλοξενεί το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν (WIV), το οποίο έχει εξειδικευτεί εδώ και καιρό στη μελέτη των κορονοϊών των νυχτερίδων, και δύο μικρότερα εργαστήρια που επίσης χειρίζονται αυτούς τους ιούς. Ένας ή περισσότεροι εργαζόμενοι στο εργαστήριο θα μπορούσαν να έχουν μολυνθεί κατά λάθος και στη συνέχεια να έχουν μεταδώσει τον ιό σε άλλους. Τα εργαστηριακά ατυχήματα δεν είναι και τόσο σπάνιο φαινόμενο, άλλωστε. Ο SARS-CoV, ο κορονοϊός που προκαλεί το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS), έχει μολύνει ερευνητές έως και έξι φορές μετά το τέλος της παγκόσμιας επιδημίας της νόσου αυτής τον Ιούλιο του 2003.

Η μόλυνση ενός ερευνητή με τον ιό SARS-CoV-2 δεν είναι απαραίτητο να συνέβη στην ίδια τη Γουχάν. Η Αλίνα Τσαν, ερευνήτρια γονιδιακής θεραπείας στο Ινστιτούτο Broad, η οποία συνυπέγραψε επίσης την επιστολή του Science, αναφέρει μια μελέτη ερευνητών του WIV, που δημοσιεύθηκε το 2018. Οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα αίματος από 218 άτομα που ζούσαν 1000 χιλιόμετρα από την πόλη, κοντά σε σπήλαια που φιλοξενούσαν νυχτερίδες μολυσμένες με κορονοϊό. Έξι από αυτούς τους ανθρώπους είχαν αντισώματα που υποδήλωναν προηγούμενες λοιμώξεις από κορονοϊούς νυχτερίδων που σχετίζονται με τον SARS, ένα κλάδο του γενεαλογικού δέντρου που περιλαμβάνει τους SARS-CoV, SARS-CoV-2 και στενά ξαδέρφια τους. Οι ερευνητές του Ινστιτούτου της Γουχάν έχουν επισκεφθεί επανειλημμένα την περιοχή αυτή και «θα μπορούσαν να έχουν κολλήσει κάτι από έναν άνθρωπο που ήδη έφερε μια προσαρμοσμένη μορφή ενός ιού που σχετίζεται με τον SARS», λέει η Τσαν.

Η Σι Ζενγκλί, επικεφαλής επιστήμονας για τον κορονοϊό της νυχτερίδας στο WIV, αρνείται ότι κάποιος στο εργαστήριο αρρώστησε την εποχή που εμφανίστηκε ο SARS-CoV-2. Σε μια συνέντευξη της στο Science τον Ιούλιο του 2020, δήλωσε ότι όλο το προσωπικό και οι φοιτητές του εργαστηρίου εξετάστηκαν για SARS-CoV-2 και συναφείς κορονοϊούς και βρέθηκαν αρνητικοί.

Παρόλα αυτά, τον Ιανουάριο, λίγες ημέρες πριν από την αποχώρηση του Τραμπ από την εξουσία, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δήλωσε ότι «η κυβέρνηση έχει λόγους να πιστεύει ότι αρκετοί ερευνητές μέσα στο WIV αρρώστησαν το φθινόπωρο του 2019». Στις 23 Μαΐου, η Wall Street Journal ανέφερε την ύπαρξη μιας «απόρρητης έκθεσης των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών» που ανέφερε ότι τρεις ερευνητές του WIV «ζήτησαν νοσοκομειακή περίθαλψη» τον Νοέμβριο του 2019. Το άρθρο δεν ανέφερε λεπτομέρειες σχετικά με τις ασθένειές τους και ορισμένοι σημείωσαν ότι τα κινεζικά νοσοκομεία παρέχουν φροντίδα για όλες τις ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων των ελαφρών.

Ο ιολόγος Ρόμπερτ Γκάρι του Πανεπιστημίου του Tulane θεωρεί απίθανο ότι ένας εργαζόμενος στο εργαστήριο της Γουχάν κόλλησε τον SARS-CoV-2 από μια νυχτερίδα και στη συνέχεια τον έφερε πίσω στην πόλη, πυροδοτώντας την πανδημία. Όπως δείχνει η μελέτη του WIV για τους ανθρώπους που ζουν κοντά σε σπηλιές νυχτερίδων, η μετάδοση των συναφών κορονοϊών των νυχτερίδων συμβαίνει συχνά.

«Γιατί ο ιός να  μόλυνε πρώτα μερικές δεκάδες ερευνητές εργαστηρίου», αναρωτιέται. Ο ιός μπορεί επίσης να μεταπήδησε από τις νυχτερίδες σε άλλα είδη πριν από τον άνθρωπο, όπως συνέβη με τον SARS. Αλλά και πάλι, γιατί να έχει μολύνει πρώτα έναν εργαζόμενο στο εργαστήριο; Υπάρχουν εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που έρχονται σε επαφή με άγρια ζώα».

Όπως αναφέρει η κοινή έκθεση της αποστολής του ΠΟΥ, οι εστίες των πρώτων κρουσμάτων της COVID-19 συνδέονταν με πολλές υπαίθριες αγορές της Γουχάν, κάτι που σύμφωνα με τον Γκάρι, ενισχύει την ιδέα ότι μολυσμένα ζώα ή έμποροι ζώων έφεραν τον ιό στην πόλη. Ένας εργαζόμενος στο εργαστήριο με COVID-19 θα έπρεπε να κάνει «μια βόλτα όχι μόνο σε μια αγορά, αλλά σε πολλές και διαφορετικές», λέει. «Γιατί μόνο οι αγορές; Γιατί όχι και ένας ποδοσφαιρικός αγώνας ή μια συναυλία ή 100 άλλα διαφορετικά σενάρια;»

Όμως ο Ντέιβιντ Ρέλμαν, ερευνητής μικροβιώματος του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ο οποίος επίσης συνυπέγραψε την επιστολή στο Science, αμφισβητεί τα «απελπιστικά φτωχά» δεδομένα σχετικά με τα πρώτα κρούσματα της COVID-19. «Απλώς δεν νομίζω ότι έχουμε αρκετά στοιχεία αυτή τη στιγμή για να πούμε κάτι με μεγάλη σιγουριά», λέει.

Η Λίνφα Γουάνγκ, μοριακή ιολόγος στο Πρόγραμμα για τις αναδυόμενες λοιμώδεις νόσους στην Ιατρική Σχολή Duke-NUS στη Σιγκαπούρη, η οποία έχει συνεργαστεί εκτενώς με το WIV σε μελέτες για τους κορονοϊούς των νυχτερίδων, απορρίπτει την θεωρία της διαρροής από το εργαστήριο. «Ατυχήματα μπορούν να συμβούν μόνο όταν έχετε ήδη έναν ζωντανό ιό σε καλλιέργεια που μπορεί να διαρρεύσει», εξηγεί.

Οι κορονοϊοί των νυχτερίδων είναι διαβόητα δύσκολο να αναπτυχθούν. Η Σι δήλωσε στο Science πέρυσι ότι το εργαστήριό της είχε περισσότερα από 2000 δείγματα κοπράνων νυχτερίδας και στοματικά και πρωκτικά επιχρίσματα, τα οποία βρέθηκαν θετικά για κορονοϊούς. Αλλά το εργαστήριο είχε απομονώσει και καλλιεργήσει μόνο τρεις ιούς σε διάστημα 15 ετών και κανένας δεν έμοιαζε πολύ με τον SARS-CoV-2. Κάποιοι αμφισβήτησαν την ειλικρίνεια της Σι, λέγοντας ότι ίσως να δέχεται πιέσεις από την κινεζική κυβέρνηση και σημείωσαν ασυνέπειες στις δηλώσεις της. Ωστόσο, αρκετοί επιστημονικοί συνεργάτες εκτός Κίνας εκτιμούν ιδιαίτερα την ακεραιότητά της.

Η Γουάνγκ απορρίπτει επίσης τις αναφορές ότι το WIV έχει ζωντανές νυχτερίδες. Πριν από πολλά χρόνια το εργαστήριο διεξήγαγε ανοσολογικές μελέτες σε ζωντανές νυχτερίδες, λέει, αλλά αυτές δεν ανήκαν στο γένος Rhinolophus -το μόνο που βρέθηκε να φιλοξενεί κορονοϊούς που σχετίζονται με τον SARS- τις οποίες κανένα εργαστήριο δεν μπόρεσε ποτέ να κρατήσει ζωντανές σε αιχμαλωσία.

Πολλές εικασίες σχετικά με την προέλευση της πανδημίας έχουν επικεντρωθεί σε έξι άνδρες που εμφάνισαν σοβαρές αναπνευστικές ασθένειες το 2012 αφού καθάρισαν περιττώματα νυχτερίδας από ένα ορυχείο χαλκού στο Μοτζιάνγκ, στην επαρχία Γιουνάν της Κίνας. Τρεις από αυτούς πέθαναν. Οι υποστηρικτές της εργαστηριακής προέλευσης του ιού, πρότειναν ότι οι άνδρες είχαν μολυνθεί από κορονοϊό, μια πεποίθηση που τροφοδοτήθηκε από μια μεταπτυχιακή διατριβή του 2013, η οποία δεν παρείχε άμεσες αποδείξεις. Αυτός ο ιός της νυχτερίδας, υποστηρίζουν, είτε ήταν ο SARS-CoV-2 είτε μετατράπηκε σε αυτόν μέσω γενετικής μηχανικής.

Όταν αρρώστησαν οι ανθρακωρύχοι, ζητήθηκε από την Σι και τους συναδέλφους της να πάρουν δείγματα νυχτερίδων στο ορυχείο, πράγμα που έκαναν αρκετές φορές. Ανακάλυψαν εννέα νέους ιούς που σχετίζονται με τον SARS. Ένας από αυτούς, που ονομάστηκε RaTG13, είναι γενετικά πανομοιότυπος κατά 96,2% με τον SARS-CoV-2 και αποτελεί την πλησιέστερη συνολική ομοιότητα που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Η Σι ανέφερε ότι το εργαστήριό της εξέτασε το αίμα των ανθρακωρύχων και δεν βρήκε στοιχεία για κορονοϊούς ή αντισώματα εναντίον τους. Η Γουάνγκ, η οποία βοήθησε σε αυτές τις αναλύσεις, θεωρεί παράλογο τον ισχυρισμό ότι η ομάδα απέκρυψε στοιχεία για τη σχέση του SARS-CoV-2 με το ορυχείο. «Θέλαμε να αποδείξουμε ότι ένας κορονοϊός προκάλεσε τους θανάτους», λέει η Γουάνγκ, η οποία μεγάλωσε στη Σαγκάη αλλά είναι πλέον Αυστραλέζα πολίτης. «Αν αποδεικνύαμε ότι ένας άλλος ιός που μοιάζει με τον SARS εντοπίστηκε σε ανθρώπους στην Κίνα, αυτό θα ήταν πολύ ενδιαφέρον επιστημονικά», λέει.

Ακόμη και ο Μπλούμ συμφωνεί με αυτή τη λογική. «Αυτό είναι ένα από τα πιο ισχυρά επιχειρήματα που μπορείς να προβάλεις ενάντια στη θεωρία της διαρροής», λέει. «Από την άλλη πλευρά, αισθάνομαι ότι πολλά από αυτά τα ερωτήματα θα μπορούσαν να επιλυθούν πολύ εύκολα με την ενίσχυση της διαφάνειας».

Σύμφωνα με ένα σενάριο, ο ιός SARS-CoV-2 δεν εμφανίζεται στη φύση, αλλά δημιουργήθηκε στο WIV. Αυτό θα επέφερε παγκόσμια καταδίκη στην Κίνα, αλλά θα κατέστρεφε και τον τομέα της ιολογίας. Κατά την τελευταία δεκαετία έχει διεξαχθεί έντονη συζήτηση σχετικά με την επιστημονική αξία των ερευνών «κέρδους- λειτουργίας» (Gain of Function), οι οποίες δημιουργούν σκόπιμα παθογόνους οργανισμούς που είναι πιο ιογενείς ή πιο μεταδοτικοί στον άνθρωπο -ή και τα δύο- σε σχέση με τα φυσικά τους ξαδέλφια. Ορισμένοι λένε ότι οι έρευνες GOF μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό και την αποτροπή μελλοντικών απειλών, αλλά οι επικριτές της, υποστηρίζουν ότι τα πιθανά οφέλη δεν αντισταθμίζουν τον κίνδυνο δημιουργίας και απελευθέρωσης παθογόνων.

Η Σι έχει δημιουργήσει χιμαιρικούς ιούς στο παρελθόν για να παρακάμψει τη δυσκολία καλλιέργειας κορονοϊών που απομονώνονται από νυχτερίδες. Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύθηκε στο PLOS Pathogens το 2017, το WIV δημιούργησε χίμαιρες χρησιμοποιώντας τη γενετική «ραχοκοκαλιά» ενός από τους κορονοϊούς των νυχτερίδων που μπόρεσε να καλλιεργήσει, και γονίδια που κωδικοποιούσαν την πρωτεΐνη ακίδα, από νεοαποκτηθέντες κορονοϊούς.

Οι επιστήμονες διαφωνούν σχετικά με το αν επρόκειτο για έρευνα GOF. Η Σι λέει ότι δεν ήταν, επειδή οι υβριδικοί ιοί που δημιούργησε η ομάδα της δεν αναμενόταν να είναι πιο επικίνδυνοι από τα αρχικά στελέχη. Ο Άντονι Φαούτσι, επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, το οποίο βοήθησε στη χρηματοδότηση της μελέτης, δήλωσε στο Κογκρέσο ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί έρευνα GOF σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του NIAID.

Οι υποστηρικτές της διαρροής του ιού από το εργαστήριο, ισχυρίζονται ότι αν η Σι καλλιεργούσε χιμαιρικούς ιούς, τότε ο SARS-CoV-2 μπορεί να ήταν ένας από αυτούς. Σημειώνουν επίσης ότι τα μέτρα βιοασφάλειας στο εργαστήριο ήταν χαλαρά. Στη συνέντευξή της στο Science 2020, η Σι αρνήθηκε ότι διεξήγαγε πειράματα με χιμαιρικούς ιούς πέραν αυτών που αναφέρθηκαν στη δημοσίευση του 2017, αλλά αναγνώρισε ότι έκανε κάποια πειράματα με κορονοϊούς σε εγκαταστάσεις επιπέδου βιοασφάλειας 2, επίπεδο χαμηλότερο από αυτό που θεωρείται κατάλληλο για τέτοιου είδους έρευνες. Παρόλα αυτά, η Σι τόνισε ότι η έρευνα συμμορφώθηκε με όλους τους κινεζικούς κανονισμούς.

Παρόλα αυτά, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο SARS-CoV-2 δεν μπορεί να είναι εργαστηριακό κατασκεύασμα, επειδή κανένας γνωστός ιός δεν είναι αρκετά κοντά για να έχει χρησιμεύσει ως αρχικό υλικό. Ορισμένοι αντιτείνουν ότι ο RaTG13, ο ιός που βρέθηκε στο ορυχείο, θα μπορούσε να είναι αυτή η ραχοκοκαλιά. Ωστόσο αυτό δεν στέκει επιστημονικά. Σύμφωνα με άρθρο των Γκάρι, Γουόρομπι και 19 άλλων επιστημόνων που δημοσιεύτηκε στο Cell στις 19 Αυγούστου. Περισσότερα από 1100 νουκλεοτίδια, τα δομικά στοιχεία του RNA, χωρίζουν τα γονιδιώματα των δύο ιών, και οι διαφορές είναι διάσπαρτες με τρόπο που δεν υποδηλώνει σκόπιμη μηχανική.

«Κανείς δεν διαθέτει τη διορατικότητα να σχεδιάσει κάτι τόσο πραγματικά ύπουλο όσο ο SARS-CoV-2», υποστηρίζει ο Γκάρι. Τρεις άλλοι ιοί νυχτερίδων που μοιάζουν περισσότερο με τον SARS-CoV-2 από τον RaTG13 σε ορισμένες βασικές γονιδιωματικές περιοχές, είναι επίσης απίθανο να έχουν χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο για τον πανδημικό ιό, σύμφωνα με το άρθρο.

Επιπλέον, η απόδειξη ότι ο ιός SARS-CoV-2 κατασκευάστηκε στο εργαστήριο, επίσης δεν προέκυψε. Η ακίδα έχει μια θέση διάσπασης, ένα σημείο όπου ένα ανθρώπινο ένζυμο που ονομάζεται φουρίνη περικόπτει την πρωτεΐνη, η οποία βοηθά τον SARS-CoV-2 να μολύνει τα κύτταρα. Από τις αρχές της πανδημίας, οι υποστηρικτές της εργαστηριακής προέλευσης ισχυρίστηκαν ότι κανένας κορονοϊός νυχτερίδας που σχετίζεται με τον SARS δεν έχει αυτό το χαρακτηριστικό, γεγονός που οδήγησε σε εικασίες ότι ένα εργαστήριο πρόσθεσε την περιοχή σε έναν ιό ώστε να μπορεί να μολύνει τον άνθρωπο. Όταν ο δημοσιογράφος των New York Times, Νίκολας Γουέιντ διατύπωσε την υπόθεση της διαρροής του ιού την περασμένη άνοιξη, η θέση διάσπασης της φουρίνης, ήταν βασικό μέρος του επιχειρήματος.

Ωστόσο, είναι εντελώς λάθος λένε πολλοί ειδικοί στους κορονοϊούς και εξελικτικοί βιολόγοι. Οι κορονοϊοί που σχετίζονται με τον SARS ανήκουν στο γένος beta, ένα από τα τέσσερα γένη της οικογένειας Coronaviridae. Αρκετά μέλη αυτού του γένους διαθέτουν θέσεις διάσπασης της φουρίνης, οι οποίες φαίνεται να έχουν εξελιχθεί επανειλημμένα. Επίσης, ένας ιός που σχετίζεται με τον SARS-CoV-2, ο οποίος περιγράφηκε πέρυσι σε δημοσίευση στο Current Biology από ομάδα με επικεφαλής τον Σι Γουέιφενγκ του Πανεπιστημίου Shandong First Medical, έχει τρία από τα τέσσερα αμινοξέα που αποτελούν τη θέση διάσπασης της φουρίνης, γεγονός που «υποδηλώνει έντονα μια φυσική ζωονοσολογική προέλευση» του SARS-CoV-2, κατέληξαν οι συγγραφείς.

Αντί για τη γενετική τροποποίηση ενός ιού, ένα εργαστήριο θα μπορούσε επίσης να έχει δημιουργήσει τον SARS-CoV-2 με παθητική μεταμόσχευση, μια τεχνική κατά την οποία οι ερευνητές αναπτύσσουν έναν ιό σε ένα εργαστηριακό τρυβλίο ή σε ένα ζώο, τον συλλέγουν και επαναλαμβάνουν τη διαδικασία ξανά και ξανά, επιτρέποντας τη συσσώρευση μεταλλάξεων. Αλλά και πάλι, θα έπρεπε να ξεκινήσουν με έναν στενό συγγενή του SARS-CoV-2 και μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι αυτός ο πρόδρομος υπήρχε σε οποιοδήποτε εργαστήριο. Επιπλέον, το πέρασμα σε κυτταρικές καλλιέργειες συχνά διαγράφει τη θέση διάσπασης της φουρίνης ή καθιστά τους ιούς πιο αδύναμους.

Ακόμη και η κοινότητα των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Τραμπ απέρριψε την θεωρία ότι ο SARS-CoV-2 ήταν «τεχνητός». Η έκθεση που ζήτησε ο Μπάιντεν, η οποία ζήτησε τη συμβολή διαφόρων ομάδων της κοινότητας των μυστικών υπηρεσιών, καταλήγει ομοίως στο συμπέρασμα ότι ο ιός «πιθανότατα δεν ήταν γενετικά κατασκευασμένος».

Η κοινή έκθεση του ΠΟΥ, η οποία ξεπερνά τις 300 σελίδες, και εξετάζει, μεταξύ άλλων, τις ιικές αλληλουχίες των πρώτων κρουσμάτων, έχει αρκετά ευρήματα που κάνουν τη φυσική προέλευση να φαίνεται πιο πιθανή, λέει ο Κρίστιαν Άντερσεν, εξελικτικός βιολόγος στο Scripps Research, ο οποίος συνέγραψε την πρόσφατη δημοσίευση στο Cell. «Δεν ήταν η τέλεια έκθεση», λέει, αλλά ήταν «μια εξαιρετική αρχή για μια συνεργατική μελέτη για την κατανόηση της προέλευσης του SARS-CoV-2».

Η πρώτη επίσημη ανακοίνωση σχετικά με την πανδημία έγινε στις 31 Δεκεμβρίου 2019, όταν η Δημοτική Επιτροπή Υγείας της Γουχάν ανέφερε κρούσματα πνευμονίας που σχετίζονταν με την αγορά θαλασσινών Χουανάν. Η έκθεση του ΠΟΥ αναφέρει λεπτομέρειες σχετικά με τις υπαίθριες αγορές της Γουχάν, αλλά προειδοποιεί ότι ο ρόλος τους παραμένει «ασαφής», επειδή αρκετά πρώιμα κρούσματα δεν είχαν καμία σχέση με καμία αγορά. Όμως, μετά την ανάγνωση της έκθεσης, ο Άντερσεν πείστηκε περισσότερο ότι η αγορά έπαιξε κρίσιμο ρόλο.

Ένα συγκεκριμένο εύρημα ενισχύει αυτή την υπόθεση, λέει η Γουάνγκ. Η έκθεση περιγράφει πώς οι επιστήμονες πήραν πολλά δείγματα από δάπεδα, τοίχους και άλλες επιφάνειες στις αγορές της Γουχάν και κατάφεραν να καλλιεργήσουν δύο ιούς που απομονώθηκαν από την αγορά. Αυτό δείχνει ότι η αγορά ήταν γεμάτη ιούς, λέει η Γουάνγκ. «Στην καριέρα μου, δεν έχω καταφέρει ποτέ να απομονώσω έναν κορονοϊό από περιβαλλοντικό δείγμα».

Ευθύνονται οι φάρμες γούνας για την εξάπλωση του ιού;

Η βιομηχανία γούνας της Κίνας, η μεγαλύτερη στον κόσμο, επεξεργάζεται ζώα που είναι πιθανοί ξενιστές του SARS-CoV-2. Η έκθεση του ΠΟΥ είχε ένα σημαντικό λάθος. Ισχυριζόταν ότι δεν υπήρχαν «επαληθευμένες αναφορές για πώληση ζωντανών θηλαστικών γύρω στο 2019» στην Χουανάν και σε άλλες αγορές που συνδέονται με τα πρώτα κρούσματα. Μια μελέτη που δημοσίευσε τον Ιούνιο ο Ζου Ζάο-Μιν και η ομάδα του στο  κινεζικό πανεπιστήμιο China West Normal, αμφισβήτησε αυτή την άποψη. Βρήκε σχεδόν 50.000 ζώα από 38 είδη, τα περισσότερα ζωντανά, προς πώληση σε 17 καταστήματα στην Χουανάν και σε τρεις άλλες αγορές της Γουχάν μεταξύ Μαΐου 2017 και Νοεμβρίου 2019. «Κανένα από τα 17 καταστήματα δεν ανάρτησε πιστοποιητικό προέλευσης ή καραντίνας, οπότε όλο το εμπόριο άγριας ζωής ήταν κατά βάση παράνομο», έγραψαν ο Ζου και οι συνάδελφοί του στο άρθρο τους.

Δεν είναι σαφές γιατί τα διεθνή μέλη της κοινής αποστολής του ΠΟΥ δεν ενημερώθηκαν για τα ζωντανά θηλαστικά της αγοράς από τους Κινέζους ομολόγους τους. «Είμαι πραγματικά απογοητευμένη που βγήκε μετά την έκθεση», δήλωσε η Μαρία Βαν Κέρκοβ του ΠΟΥ, η οποία αναγνωρίζει ότι συνέβαλε και η ίδια στο λάθος αυτό, επειδή αγνόησε ένα προσχέδιο της έκθεσης που της έστειλαν οι συγγραφείς, τον Οκτώβριο του 2020.

Ο Γουόρομπι υποψιάζεται ότι ένας πρόγονος του SARS-CoV-2 μεταπήδησε από τα ζώα στον άνθρωπο και προσαρμόστηκε σταδιακά στο νέο ξενιστή. Αυτό θα μπορούσε να είχε συμβεί στην αγορά και να περάσει απαρατήρητο για εβδομάδες, καθώς η επιδημία εμφανίστηκε μόνο όταν αρκετοί άνθρωποι αρρώστησαν σοβαρά. Ο ιός θα μπορούσε επίσης να μόλυνε κτηνοτρόφους σε απομακρυσμένα χωριά. «Αν αυτό συνέβαινε σε μια μικρή πόλη, είναι πολύ πιθανό να μην είχε εξαπλωθεί ποτέ», λέει ο Γουίλιαμ Χανάτζ, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Στη συνέχεια, οι έμποροι ζώων μπορεί να έφεραν τον ιό στις αγορές της Γουχάν, μιας πόλης 11 εκατομμυρίων κατοίκων.

Η Λίντα Σαίφ, κτηνίατρος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, λέει ότι η τεράστια βιομηχανία γούνας της Κίνας βρίσκεται στην κορυφή της λίστας με τα μέρη που πρέπει να κυνηγήσει για τους πρόδρομους του SARS-CoV-2. Επικαλείται μια έκθεση που δείχνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των γουναρικών στον κόσμο από ρακούν και αλεπούδες – μια οικογένεια που μολύνεται εύκολα με τον SARS-CoV-2 – προέρχονται από ζώα που εκτρέφονται ή παγιδεύονται στην Κίνα.

Ο Μπλούμ θα ήθελε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τα πρώτα ανθρώπινα κρούσματα του COVID-19 και λέει ότι το WIV θα πρέπει να μοιραστεί τις αλληλουχίες των κορονοϊών των νυχτερίδων σε μια βάση δεδομένων που αφαίρεσε από το διαδίκτυο τον Σεπτέμβριο του 2019, ισχυριζόμενος ότι ο ιστότοπος είχε παραβιαστεί.

«Αυτό θα μπορούσε να δώσει πολλές απαντήσεις», λέει. Τα δεδομένα πωλήσεων από τις αγορές της Γουχάν θα μπορούσαν επίσης να βοηθήσουν. Αν οι ερευνητές μπορούσαν να εντοπίσουν ποιος εκτρέφει ή παγιδεύει τα ζωντανά ζώα που πωλούνται εκεί και ποιος τα παραδίδει στις αγορές, αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ερωτηθούν και ίσως να εξεταστούν για τυχόν προηγούμενες μολύνσεις.

Σε ένα σχόλιο που δημοσιεύθηκε στο Nature στις 25 Αυγούστου, τα διεθνή μέλη της κοινής αποστολής του ΠΟΥ προειδοποίησαν ότι είναι καιρός να προχωρήσουν στη “φάση 2“, επειδή το παράθυρο για ορισμένες μελέτες κλείνει. Ωστόσο ο ΠΟΥ αναδιαμορφώνει την ομάδα. Πρόσφατα ανακοίνωσε μια νέα διεθνή επιστημονική συμβουλευτική ομάδα για την προέλευση νέων παθογόνων μικροοργανισμών (SAGO), η οποία θα παρέχει «ταχείες συμβουλές» για την έναρξη των μελετών παρακολούθησης που περιγράφονται στην έκθεση της αποστολής, αλλά και για τη μελέτη της προέλευσης μελλοντικών κρουσμάτων. Η κινεζική κυβέρνηση δεν έχει δείξει σημάδια ότι θα καλωσορίσει τα μέλη της SAGO, αλλά η Γουάνγκ ελπίζει ότι θα αλλάξει γνώμη και θα δεχτεί να συνεργαστεί.

Οι Κινέζοι επιστήμονες διεξάγουν τις δικές τους μελέτες για την πιθανή φυσική προέλευση, αλλά λίγοι εκτός της χώρας γνωρίζουν λεπτομέρειες. «Δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να μάθουμε τι γίνεται, επειδή οι πληροφορίες που διαρρέουν από τα εργαστήρια έχουν μετατρέψει την προέλευση του κορονοϊού, σε ένα σημαντικό πολιτικό όπλο», λέει ένας δυτικός ερευνητής που ζήτησε να μην κατονομαστεί. «Οι συνάδελφοί μου στην Κίνα είναι νευρικοί και αισθάνονται μεγάλη πίεση».

Η Κίνα έχει προωθήσει τη θεωρία ότι ο ιός προήλθε από άλλη χώρα -ίσως μεταφέρθηκε με κατεψυγμένα τρόφιμα ή ότι επινοήθηκε σε στρατιωτικό εργαστήριο των ΗΠΑ.

Αλλά ακόμη και χωρίς τη συνεργασία της Κίνας, υπάρχουν τρόποι να προχωρήσει η έρευνα. Ορισμένες μελέτες αλλού έχουν ήδη δώσει ενδιαφέροντα στοιχεία. Ερευνητές έχουν βρει κορονοϊούς σε νυχτερίδες σε γειτονικές χώρες που υποδηλώνουν εξελικτικές διαδρομές από έναν πρόγονο του SARS-CoV-2 στον πανδημικό ιό. Περισσότερες ενδείξεις μπορεί να προκύψουν από μελέτες στη Νοτιοανατολική Ασία σε άγριους παγκολίνους – το μόνο άλλο είδος που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα να φιλοξενεί στενό συγγενή του SARS-CoV-2.

Οι ερευνητές μπορούν επίσης να κυνηγήσουν για κρούσματα εκτός Κίνας που προηγούνται της επιδημίας του Δεκεμβρίου 2019. Μια πιθανότητα, λέει η Γουάνγκ, είναι να συλλεχθούν δείγματα αίματος των επισκεπτών ή των κατοίκων της Γουχάν που βρίσκονταν στην πόλη τους προηγούμενους μήνες, συμπεριλαμβανομένων των 9000 αθλητών από περισσότερες από 100 χώρες που συμμετείχαν στους Παγκόσμιους Στρατιωτικούς Αγώνες εκεί τον Οκτώβριο του 2019. (Μια νέα εξέταση αντισωμάτων από το εργαστήριό της, λέει, μπορεί να διακρίνει μεταξύ του SARS-CoV-2 και των συναφών ιών που μπορεί να προηγήθηκαν).

Η αναζήτηση δεν θα μας οδηγήσει ποτέ στον ασθενή μηδέν, τον πρώτο άνθρωπο που μολύνθηκε από τον SARS-CoV-2, εκτιμά ο Χανάτζ. «Οι άνθρωποι αναζητούν ένα σενάριο», λέει. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πιθανά σενάρια σχετικά με την προέλευση του SARS-CoV-2 -κάποια πιο πιθανά από άλλα- και σενάρια που μπορούν να απορριφθούν. Τα  πιθανά σενάρια που μιλούν για φυσική προέλευση είναι πολύ πιο πιθανά από αυτά που ενοχοποιούν το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν, καταλήγει ο Χανάτζ.

ΠΗΓΗ: Science