«Η δύναμη είναι η ικανότητα να κάνεις τους άλλους να κάνουν αυτό που θέλεις», έλεγε ο Τζόζεφ Νάι Τζούνιορ, ένας από τους πιο επιδραστικούς Αμερικανούς πολιτικούς επιστήμονες και βοηθός υπουργός Άμυνας επί προεδρίας Κλίντον τη δεκαετία του 1990, ο οποίος απεβίωσε πριν από λίγες ημέρες (6 Μαΐου).
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με εξαναγκασμό («μαστίγιο»), χρηματισμό («καρότο») και έλξη («μέλι»), διευκρινίζει ο Νάι στο τελευταίο άρθρο που έγραψε για τη διαδικτυακή επιθεώρηση Project Syndicate. Οι δύο πρώτες μέθοδοι είναι μορφές σκληρής ισχύος, ενώ η έλξη είναι μια ήπια ισχύς, η οποία πηγάζει από τον πολιτισμό μιας χώρας, τις πολιτικές της αξίες και τις εξωτερικές της πολιτικές.
Βραχυπρόθεσμα, η σκληρή ισχύς συνήθως επιβάλλεται της ήπιας. Αλλά μακροπρόθεσμα, η ήπια δύναμη συχνά υπερισχύει. Ο Ιωσήφ Στάλιν κάποτε ρώτησε ειρωνικά: «Πόσες μεραρχίες έχει ο Πάπας;» Όμως το Βατικανό συνεχίζει και σήμερα, ενώ η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν έχει παρέλθει προ πολλού.
Όταν ασκείς έλξη, μπορείς να κάνεις οικονομία στα καρότα και τα μαστίγια. Αν οι σύμμαχοι σε βλέπουν ως καλοπροαίρετο και αξιόπιστο, είναι πιο πιθανό να είναι ανοιχτοί στην πειθώ και να ακολουθήσουν το παράδειγμά σου. Αν σε βλέπουν ως έναν αναξιόπιστο καουμπόι, είναι πιο πιθανό να καθυστερούν και να μειώνουν την αλληλεξάρτησή τους όποτε μπορούν. Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου είναι ένα καλό παράδειγμα. Ο Νορβηγός ιστορικός Γκιρ Λούντεσταντ περιέγραψε κάποτε την Ευρώπη ως «διαιρεμένη σε μια σοβιετική και μια αμερικανική αυτοκρατορία». Όμως υπήρχε μια κρίσιμη διαφορά: η αμερικανική πλευρά ήταν «μια αυτοκρατορία κατόπιν πρόσκλησης». Αυτό έγινε σαφές όταν οι Σοβιετικοί αναγκάστηκαν να αναπτύξουν στρατεύματα στη Βουδαπέστη το 1956 και στην Πράγα το 1968. Αντίθετα, το ΝΑΤΟ όχι μόνο επέζησε στην Ευρώπη χωρίς στρατιωτική επέμβαση, αλλά αύξησε οικειοθελώς τα μέλη του.
Μια σωστή κατανόηση της εξουσίας πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τις σκληρές όσο και τις ήπιες πτυχές της. Ο Μακιαβέλι έλεγε ότι ήταν καλύτερο για έναν ηγεμόνα να τον φοβούνται παρά να τον αγαπούν. Αλλά είναι καλύτερο να είναι και τα δύο. Επειδή η ήπια ισχύς σπάνια επαρκεί από μόνη της και επειδή τα αποτελέσματά της χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να γίνουν αντιληπτά, οι πολιτικοί ηγέτες συχνά μπαίνουν στον πειρασμό να καταφύγουν στη σκληρή ισχύ του εξαναγκασμού ή του χρηματισμού. Όταν ασκείται μόνη της, ωστόσο, η σκληρή ισχύς μπορεί να συνεπάγεται υψηλότερο κόστος από ό,τι όταν συνδυάζεται με την ήπια ισχύ της έλξης. Το Τείχος του Βερολίνου δεν υπέκυψε σε οβίδες πυροβολικού. Γκρεμίστηκε από σφυριά και μπουλντόζες που χρησιμοποιήθηκαν από ανθρώπους που είχαν χάσει την πίστη τους στον κομμουνισμό και είχαν ενστερνιστεί πλέον δυτικές αξίες.
Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μακράν η πιο ισχυρή χώρα και προσπάθησαν να κατοχυρώσουν τις αξίες τους σε αυτό που έγινε γνωστό ως «φιλελεύθερη διεθνής τάξη» – ένα πλαίσιο που περιλάμβανε τα Ηνωμένα Έθνη, τους οικονομικούς θεσμούς του Μπρέτον Γουντς και άλλους πολυμερείς διεθνείς φορείς. Φυσικά, οι ΗΠΑ δεν ανταποκρίνονταν πάντα στις φιλελεύθερες αξίες τους και η διπολική διακυβέρνηση τον καιρό του Ψυχρού Πολέμου περιόριζε αυτήν την τάξη μόνο στο μισό του παγκόσμιου πληθυσμού.
Παρότι προηγούμενοι πρόεδροι των ΗΠΑ είχαν παραβιάσει πτυχές της φιλελεύθερης τάξης, δεν αμφισβήτησαν ποτέ την αξία της. Όμως τώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο πρώτος που απορρίπτει την ιδέα ότι η ήπια ισχύς έχει την οποιαδήποτε αξία στην εξωτερική πολιτική. Δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των πρώτων ενεργειών του μετά την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο ήταν η αποχώρησή του από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, παρά τις προφανείς απειλές που θέτουν η κλιματική αλλαγή και οι πανδημίες.
Οι επιπτώσεις μιας κυβέρνησης των ΗΠΑ που παραδίδει την ήπια ισχύ της είναι προβλέψιμες. Ο εξαναγκασμός δημοκρατικών συμμάχων όπως η Δανία ή ο Καναδάς αποδυναμώνει την εμπιστοσύνη σε συμμαχίες. Οι απειλές κατά του Παναμά αναζωπυρώνουν τους φόβους για ιμπεριαλισμό σε όλη τη Λατινική Αμερική. Η παρακώλυση της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) – που ιδρύθηκε από τον Πρόεδρο Τζον Φ. Κένεντι το 1961 – υπονομεύει τη φήμη για ανθρωπιστική προσέγγιση. Η φίμωση της Φωνής της Αμερικής είναι ένα δώρο προς αυταρχικούς αντιπάλους. Η επιβολή δασμών σε συμμαχικές χώρες μεταφράζεται σε αναξιοπιστία. Και αυτή η λίστα θα μπορούσε να συνεχιστεί.
Ο Τραμπ έχει δείξει την Κίνα ως τον μεγάλο αντίπαλο της χώρας του, όμως το Πεκίνο επενδύει στην ήπια ισχύ από το 2007, όταν ο τότε Κινέζος πρόεδρος Χου Τζιντάο δήλωνε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) ότι η χώρα πρέπει να γίνει πιο ελκυστική για τους άλλους. Εντούτοις, η Κίνα αντιμετωπίζει εδώ και καιρό δύο σημαντικά εμπόδια από αυτή την άποψη: διατηρεί εδαφικές διαμάχες με πολλά γειτονικά κράτη και το ΚΚΚ επιμένει στη διατήρηση του αυστηρού ελέγχου της κοινωνίας των πολιτών. Το κόστος τέτοιων πολιτικών επιβεβαιώνεται από δημοσκοπήσεις κοινής γνώμης που ρωτούν ανθρώπους σε όλο τον κόσμο ποιες χώρες θεωρούν ελκυστικές. Αλλά κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος τι θα δείξουν αυτές οι έρευνες τα επόμενα χρόνια αν ο Τραμπ συνεχίσει να υπονομεύει όλες αυτές τις πολιτικές.
Ασφαλώς, η αμερικανική ήπια ισχύς είχε τα σκαμπανεβάσματά της όλα αυτά τα χρόνια. Οι ΗΠΑ δεν ήταν δημοφιλείς σε πολλές χώρες κατά τη διάρκεια των πολέμων του Βιετνάμ και του Ιράκ. Όμως η ήπια ισχύς προέρχεται από την κοινωνία και τον πολιτισμό μιας χώρας, καθώς και από κυβερνητικές ενέργειες. Ακόμα και κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, όταν πλήθη διαδήλωναν στους δρόμους σε όλο τον κόσμο για να διαμαρτυρηθούν για τις πολιτικές των ΗΠΑ, τραγουδούσαν τον αμερικανικό ύμνο για τα πολιτικά δικαιώματα “We Shall Overcome”. Μια ανοιχτή κοινωνία που επιτρέπει τις διαμαρτυρίες μπορεί να αποτελέσει πλεονέκτημα ήπιας ισχύος.
Θα μπορέσει να επιβιώσει η πολιτιστική ήπια ισχύς των ΗΠΑ;
Τα επόμενα τέσσερα χρόνια η αμερικανική ήπια ισχύς κινδυνεύει από σοβαρή κάμψη. Η δημοκρατία θα επιβιώσει υπό την ηγεσία του Τραμπ, διαβεβαιώνει ο Τζόζεφ Νάι Τζούνιορ: οι ΗΠΑ διαθέτουν μια ανθεκτική πολιτική κουλτούρα και ένα ομοσπονδιακό σύνταγμα που ενθαρρύνει τους ελέγχους και τις ισορροπίες. Η κοινωνία των πολιτών παραμένει ισχυρή και τα δικαστήρια ανεξάρτητα. Πολλοί οργανισμοί έχουν κινήσει αγωγές για να αμφισβητήσουν τις ενέργειες του Τραμπ και οι αγορές έχουν ήδη δείξει τη δυσαρέσκειά τους με τις οικονομικές πολιτικές του Τραμπ.
Η αμερικανική ήπια ισχύς ανέκαμψε μετά από τα ιστορικά χαμηλά που κατέγραψε στους πολέμους του Βιετνάμ και του Ιράκ, καθώς και από μια πτώση στην πρώτη θητεία του Τραμπ. Όταν όμως χάνεται η εμπιστοσύνη, δεν αποκαθίσταται εύκολα και ασφαλώς η Κίνα προσπαθεί να καλύψει τυχόν κενά που δημιουργεί ο Τραμπ.
Όπως λέει ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, η Ανατολή σταδιακά ανεβαίνει πάνω από τη Δύση. Αν ο Τραμπ πιστεύει ότι μπορεί να ανταγωνιστεί την Κίνα ενώ αποδυναμώνει την εμπιστοσύνη μεταξύ των Αμερικανών συμμάχων, επικαλείται αυτοκρατορικές φιλοδοξίες, καταστρέφει την USAID, φιμώνει τη Φωνή της Αμερικής, αμφισβητεί τους νόμους στο εσωτερικό και αποσύρεται από τις υπηρεσίες του ΟΗΕ, είναι πιθανό να αποτύχει. Και η αποκατάσταση όσων έχει καταστρέψει ίσως να μην είναι αδύνατη, αλλά σίγουρα θα είναι δαπανηρή.
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Γίνε μέλος στο κανάλι μας στο Viber
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος