Politico: Το μέλλον της Ευρώπης απαιτεί αντιπαραθέσεις, όχι συμβιβασμούς

Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ευρώπη έχει πολλές φορές αποδειχθεί ανίσχυρη απέναντι σε γεωπολιτικές απειλές. Η εξάρτηση από την αμερικανική υποστήριξη για την άμυνά της δεν είναι το μόνο πρόβλημα για αυτή τη στάση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα τολμηρό πείραμα διεθνούς διακυβέρνησης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μοιάζει να έχει φτάσει στα όριά της.

Μια ένωση που βασίζεται στις αρχές της ειρήνης και της διπλωματίας δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις διεθνείς προκλήσεις. Οι κρίσεις των ημερών μας απαιτούν αποφασιστική δράση — όχι τη συνεργασία και την σταδιακή προσέγγιση που αποσκοπεί στην αποτροπή του πολέμου, αλλά την παραδοχή ότι ο πόλεμος είναι ήδη εδώ.

Τη δεκαετία του 1950, μετά την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ευρωπαϊκές χώρες, όπως ήταν εύλογο, αναζητούσαν ένα τρόπο που θα μπορούσε να εγγυηθεί την ειρήνη και την ασφάλεια της ηπείρου στο μέλλον. Η ένωση των ευρωπαϊκών εθνών ξεκίνησε με μόνο έξι χώρες ως ιδρυτικά μέλη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο), αποτελώντας έναν θεσμό ριζικά διαφορετικό σε μέγεθος και πεδίο εφαρμογής από αυτόν που γνωρίζουμε σήμερα. Ιστορικά, η Γαλλία και η Γερμανία ήταν συνεχείς πηγές έντασης για την Ευρώπη και οι ηγέτες τους ήταν πλέον πρόθυμοι να βρουν έναν τρόπο να αποτρέψουν αυτές τις συγκρούσεις από το να εξελιχθούν σε έναν ακόμη πόλεμο.

Η απλή ιδέα πάνω στην οποία βασίστηκε το ευρωπαϊκό εγχείρημα ήταν ότι η οικονομική ολοκλήρωση θα εξάλειφε την απειλή του πολέμου. Οι χώρες που είναι οικονομικά και πολιτικά συνδεδεμένες μεταξύ τους θα δεσμεύονταν όλο και περισσότερο με τη διασφάλιση της ειρήνης. Η συνεργασία θα αύξανε την οικονομική πίτα για όλους και αυτό με τη σειρά του θα δημιουργούσε κίνητρα κατά της στρατιωτικής κλιμάκωσης.

Καθώς το ευρωπαϊκό πείραμα μεγάλωνε, άλλαζε όχι μόνο σε εύρος αλλά και στη θεμελιώδη φύση του. Ξεκίνησε ο ριζικός μετασχηματισμός του με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1991, η οποία ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε η νομισματική ένωση, η υιοθέτηση του ευρώ και στη συνέχεια η Συμφωνία Σένγκεν, η οποία άνοιξε τα σύνορα εντός της Ευρώπης. Όλες αυτές οι αλλαγές άνοιξαν το δρόμο για περαιτέρω ανάπτυξη: Το 1995, τρεις χώρες, η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία, προσχώρησαν στην Ένωση. Το 2004, σε μια μεγάλη διεύρυνση, η Ευρώπη υποδέχτηκε 10 επιπλέον μέλη. Οι πρώην υποταγμένες στην ΕΣΣΔ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης έγιναν δεκτές στην Ένωση, δίνοντάς τους την ευκαιρία για σταθερότητα, ευημερία και ένα ειρηνικό ευρωπαϊκό μέλλον. Ήταν επίσης μια γεωπολιτική υπόσχεση: Όσοι τηρούν τις δυτικές αξίες και αποδέχονται τους κανόνες μπορούν να γίνουν μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας. Σε όλη αυτή τη διαδικασία ανάπτυξης, το ευρωπαϊκό εγχείρημα συνέχισε να εμμένει στην πάγια αρχή: ότι το ελεύθερο εμπόριο, η ευημερία και οι φιλελεύθερες αξίες θα χρησίμευαν ως προμαχώνες ενάντια στην απειλή του πολέμου.

Δυστυχώς, αυτή η ιδέα, όσο λογική κι αν φαινόταν στην αρχή, δεν έχει υλοποιηθεί.

Καθώς εξελισσόταν το ευρωπαϊκό πείραμα, είναι αλήθεια ότι σημειώθηκαν μια σειρά από αξιοσημείωτες επιτυχίες. Ακόμα και η επιβίωση της Ένωσης, που εκτείνεται σε τόσα χρόνια, αποτελεί από μόνη της μια μορφή επιτεύγματος. Αλλά οι επιτυχίες της Ένωσης είχαν τις ρίζες τους στις βασικές αρχές της σταδιακής προσέγγισης και της συνεργασίας.

Ένας οργανισμός που βασίζεται σε τέτοιες αρχές δημιουργεί ένα συγκεκριμένο στυλ πολιτικής και μια συγκεκριμένη κατηγορία πολιτικού, που είναι προσεκτικός, ομιλητικός, εξαιρετικός διαπραγματευτής και διαπρέπει εντός των παραμέτρων του. Ο θεσμός διαμορφώνει τα άτομα εντός του και με την πάροδο του χρόνου, το κυρίαρχο μοτίβο καθίσταται όλο και πιο εδραιωμένο.

Το πρόβλημα όμως είναι ότι αν προκύψει κάποια πρόκληση που απαιτεί απόκλιση από την αποδεκτή μέθοδο δράσης, μια ακραία απειλή που απαιτεί ακραία δράση. Όταν συμβεί αυτό, ένα σύστημα που βασίζεται στην εξεύρεση συναίνεσης και στην αποφυγή συγκρούσεων θα δυσκολευτεί να υιοθετήσει ριζικές αλλαγές. Για να μην αναφέρουμε την τεράστια θεσμική αδράνεια που πρέπει να ξεπεραστεί στην περίπτωση της ΕΕ, με τον τεράστιο αριθμό των χωρών και των αξιωματούχων που εμπλέκονται.

Καθώς έχουν αναδυθεί ρωγμές — ίσως και χάσματα — στο σύστημα, όπως ήταν αναμενόμενο, ριζοσπαστικά κόμματα έχουν κάνει την εμφάνισή τους. Αντανακλούν την κατανοητή αντίδραση του κοινού στο στυλ που έχει κυριαρχήσει στην ευρωπαϊκή πολιτική και έχει αποδειχθεί θλιβερά ανίκανο να ανταποκριθεί στις παρούσες προκλήσεις. Μια εναλλακτική λύση είναι εδώ και καιρό απαραίτητη, όμως δεν έχει διατυπωθεί στο πλαίσιο των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων. Τα εξτρεμιστικά κόμματα που έχουν προκύψει μπορεί να έχουν εντοπίσει και αξιοποιήσει σωστά το πρόβλημα — ότι η πολιτική της συνεργασίας είναι ανεπαρκής για να ανταποκριθεί στις σημερινές προκλήσεις — όμως παράλληλα δεν αντιπροσωπεύουν κάποιο πραγματικό κίνημα προς της κατεύθυνση μιας λύσης.

Αυτή η λύση απαιτεί μια ολοκληρωμένη αναθεώρηση για τη μορφή που θα έχει η ευρωπαϊκή ηγεσία τον 21ο αιώνα, ώστε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις νέες απειλές που αντιμετωπίζει η ήπειρος.

Ταυτόχρονα έχουμε την υποχώρηση των ΗΠΑ από τη διεθνή σκηνή. Γι’ αυτό το ΝΑΤΟ δεν είναι η απάντηση στην πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη από τις σύγχρονες απειλές: η Ατλαντική Συμμαχία κυριαρχείται υπερβολικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες ς.

Είναι εύκολο να κατηγορήσει κανείς τον Τραμπ ότι αφήνει την Ευρώπη αδύναμη και ανυπεράσπιστη, αλλά αυτό που ουσιαστικά κάνει είναι να αποκαλύπτει ένα καταστροφικό ελάττωμα στην αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης. Η ΕΕ ιδρύθηκε και καλλιεργήθηκε υπό την αιγίδα της αμερικανικής προστασίας, η φόρμουλα της οικονομικής ολοκλήρωσης δεν δοκιμάστηκε ποτέ χωρίς τη δύναμη της μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης στον κόσμο για να την υποστηρίζει. Η Ένωση δεν χρειάστηκε ποτέ να σταθεί μόνη της.

Η τελευταία εμπορική συμφωνία που υπογράφηκε με τις ΗΠΑ υπογραμμίζει μόνο αυτήν την εξάρτηση και το υψηλό κόστος της. Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι η ΕΕ διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει την αξία της, εκτός και αν γίνουν θεμελιώδεις αλλαγές. Πρόκειται προφανώς για ένα μνημειώδες έργο, αλλά αφού είδαμε τόσα πολλά σημεία συμφόρησης στο ισχύον σύστημα, τουλάχιστον έχουμε μια εικόνα για το πώς θα έπρεπε να είναι οι απαραίτητες αλλαγές.

Πηγή: Politico