Λιβύη: Μια «βαριά βιομηχανία» διακίνησης μεταναστών – Πώς οργανώνεται το πέρασμα στην Ευρώπη

Σε ολόκληρη τη Λιβύη, μια χώρα κατακερματισμένη από την πολιτική αστάθεια, τη στρατιωτική διχοτόμηση και τον εμφύλιο πόλεμο, ανθεί μια από τις πιο επικερδείς και σκοτεινές «βιομηχανίες»: η διακίνηση ανθρώπων. Από τη Σαχάρα έως τις ακτές της Μεσογείου, εκτείνεται ένα πολύπλοκο δίκτυο που εκμεταλλεύεται την απόγνωση χιλιάδων μεταναστών που έχουν όνειρο να φτάσουν στην Ευρώπη – όμως το τίμημα που χρειάζεται να πληρώσουν είναι βαρύ.  

Η λειτουργία των διακινητών στη Λιβύη είναι πολυεπίπεδη, οργανωμένη και άμεσα συνδεδεμένη με την αποτυχία των κρατικών μηχανισμών, την ύπαρξη δύο αντίπαλων κυβερνήσεων και τη διαφθορά. Ο μηχανισμός στηρίζεται σε δίκτυα που απλώνονται από την υποσαχάρια Αφρική έως τα ευρωπαϊκά σύνορα, και συνδυάζει λαθρεμπόριο ανθρώπων, στρατιωτική ανοχή, τοπικούς μαφιόζικους κόμβους και ψηφιακά εργαλεία.

Από την υπόσχεση της σωτηρίας στην εκμετάλλευση

Το ταξίδι ξεκινά από χώρες όπως το Σουδάν, το Νίγηρα, την Ερυθραία και τη Σομαλία. Εκεί, πράκτορες των διακινητών υπόσχονται ασφαλή μετάβαση στην Ευρώπη για 3.000 έως και 7.000 δολάρια. Η προσέλκυση γίνεται κυρίως μέσω κοινωνικών δικτύων, ακόμη και με βίντεο επιτυχούς περάσματος και διαφημίσεις τύπου «Φτάνετε εγγυημένα και με ασφάλεια στην Ιταλία». Συχνά χρησιμοποιούνται ψευδείς υποσχέσεις για εύρεση εργασίας, ασύλου, διαβατηρίων.

Οι μετανάστες μεταφέρονται με φορτηγά μέσω της Σαχάρας προς τη νότια Λιβύη, όπου οδηγούνται σε φυλασσόμενα κέντρα κράτησης, συχνά ελεγχόμενα από τοπικές πολιτοφυλακές. Πρόκειται για πρόχειρες εγκαταστάσεις – πολλές φορές απλώς εγκαταλελειμμένα κτίρια – όπου οι άνθρωποι στοιβάζονται, βασανίζονται και συχνά εκβιάζονται. Εκεί, η βία, η σεξουαλική κακοποίηση και η πείνα είναι στην ημερήσια διάταξη. Οι οικογένειες που έχουν μείνει πίσω λαμβάνουν απειλητικά βίντεο ζητώντας λύτρα για την απελευθέρωσή τους. «Πληρώσαμε δύο φορές για να μην τον σκοτώσουν», λέει στο AP συγγενής 20χρονου Σουδανού.

Αφού καταβληθούν τα ποσά, κυρίως μέσα από πλατφόρμες πληρωμών μέσω μεσαζόντων ώστε να μην υπάρχει ίχνος χρηματοδότησης, οι διακινητές προχωρούν στη μεταφορά των μεταναστών σε παράκτιες πόλεις όπως η Ζουάρα, η Σαμπράτα ή η Βεγγάζη. Εκεί οργανώνεται η επιβίβαση σε φουσκωτές ή ξύλινες βάρκες, χωρίς σωστικά μέσα και με ελάχιστο εξοπλισμό. Κάθε βάρκα μπορεί να μεταφέρει από 60 έως 400 άτομα, σε διαδρομές προς τη Λαμπεντούζα, τη Σικελία και, όλο και περισσότερο, την Κρήτη και τη Νότια Πελοπόννησο.

Συχνά, οι διακινητές παρέχουν στους μετανάστες δορυφορικά τηλέφωνα, ώστε να ειδοποιούν οργανώσεις διάσωσης ή το λιμενικό όταν φτάσουν σε διεθνή ύδατα. Υπάρχουν ωστόσο καταγγελίες ότι οι ίδιοι οι διακινητές ειδοποιούν ευρωπαϊκές ΜΚΟ, μετατρέποντας τη διάσωση σε μέρος του σχεδίου.

Η αμφισβητούμενη στάση των αρχών

Πηγές εντός διεθνών αποστολών και ανθρωπιστικών οργανώσεων επισημαίνουν ότι η διακίνηση δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη «σιωπηλή συνενοχή» των τοπικών αρχών. Σε αρκετές περιπτώσεις, ακτοφυλακή ή στρατιωτικοί διοικητές –ιδίως στη δυτική Λιβύη– φέρονται να λαμβάνουν χρηματικά ποσά για να αγνοούν τις αναχωρήσεις, καθώς επίσημα η κυβέρνηση της Τρίπολης έχει υπογράψει συμφωνίες επιτήρησης των συνόρων, εκπαίδευσης του λιμενικού και θέσπισης μέτρων για τον έλεγχο της μετανάστευσης.

Στην ανατολική Λιβύη, η εικόνα είναι διαφορετική αλλά εξίσου προβληματική. Ο στρατηγός Χάφταρ και οι δυνάμεις του ελέγχουν τις ακτές και, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, αξιοποιούν τη μετανάστευση ως διαπραγματευτικό όπλο προς την Ε.Ε., αλλά και ως οικονομικό πόρο. Εμπλέκονται ενεργά σε διακίνηση και χειραγώγηση διαδρομών μεταναστών και έχουν προτείνει μεμονωμένες συνεργασίες με Ιταλία και Μάλτα, παίρνοντας εκβιαστικά αντισταθμιστικά οφέλη για τον έλεγχο των ροών. Από το 2024, η χρήση ασφυκτικά γεμάτων αλιευτικών πλοίων -με 300-500 άτομα- που αναχωρούν από τη Βεγγάζη προς την Ευρώπη έχει αυξηθεί ραγδαία.

Χωρίς τελειωμό η ανθρωπιστική τραγωδία

Παρά τις ευρωπαϊκές συμφωνίες με τη Λιβύη, την ενίσχυση της ακτοφυλακής και τις εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ που έχουν δοθεί τα τελευταία χρόνια, οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη όχι μόνο δεν περιορίζονται, αλλά γίνονται πιο επικίνδυνες. Το 2025, περισσότεροι από 1.500 άνθρωποι έχουν χάσει ήδη τη ζωή τους στη διαδρομή από Λιβύη προς Ιταλία και Ελλάδα, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Η Λιβύη παραμένει ένα όνειρο έναρξης μιας νέας ζωής για χιλιάδες ανθρώπους, οι οποίοι όμως βλέπουν το ευρωπαϊκό όραμα να μετατρέπεται σε εφιάλτη από μια αληθινή εγκληματική βιομηχανία που εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις αδύναμες κρατικές δομές και τις διεφθαρμένες τοπικές αρχές.