ΟΗΕ: Εξαντλούνται οι επιλογές για την επίτευξη των κλιματικών στόχων

Δυσοίωνη πρόβλεψη από την έκθεση του ΟΗΕ. Μόνο ένας άμεσος κοινωνικός μετασχηματισμός μπορεί να αποτρέψει τις καταστροφικές συνέπειες της υπερθέρμανσης.

Ο κόσμος βρίσκεται σε καλό δρόμο να ξεπεράσει έναν κρίσιμο στόχο για το κλίμα μέσα σε οκτώ χρόνια, δήλωσαν ορισμένοι από τους κορυφαίους ερευνητές, οικονομολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες του πλανήτη σε μια νηφάλια αξιολόγηση τη Δευτέρα.

Το αν η ανθρωπότητα μπορεί να αλλάξει πορεία μετά από δεκαετίες αδράνειας είναι σε μεγάλο βαθμό ζήτημα συλλογικής αποφασιστικότητας, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή. Κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και ιδιώτες πρέπει να επιστρατεύσουν τη θέλησή τους να μεταμορφώσουν τις οικονομίες, να υιοθετήσουν νέες συνήθειες και να αφήσουν πίσω την εποχή των ορυκτών καυσίμων, διαφορετικά θα αντιμετωπίσουν τις καταστροφικές συνέπειες της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής.

«Η επιστήμη ήταν όλο και πιο συνεπής και ολοένα πιο σαφής», δήλωσε σε συνέντευξή της η Ινγκερ Αντερσεν , εκτελεστική διευθύντρια του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών.

Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι «πολιτικό θάρρος», πρόσθεσε. «Θα χρειαστεί η ικανότητα να κοιτάξουμε πέρα από τα τρέχοντα συμφέροντα».

Η ανθρώπινη ρύπανση από άνθρακα έχει ήδη ωθήσει τον πλανήτη σε μια άνευ προηγουμένου κατάσταση, καταστρέφοντας τα οικοσυστήματα, ανεβάζοντας τη στάθμη της θάλασσας και εκθέτοντας εκατομμύρια ανθρώπους σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Με τον τρέχοντα ρυθμό εκπομπών, ο κόσμος θα εξαντλήσει τον υπόλοιπο άνθρακα μέχρι το 2030 — θέτοντας τον φιλόδοξο στόχο της διατήρησης της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Είναι ακόμα τεχνικά δυνατό, και οικονομικά μη βιώσιμο, για τις χώρες να περιορίσουν τη ρύπανση από άνθρακα στην κλίμακα που απαιτείται, σύμφωνα με την ομάδα των 278 κορυφαίων ειδικών για το κλίμα που συγκροτήθηκε από τον ΟΗΕ. Ωστόσο, γράφουν οι συντάκτες της έκθεσης, «δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω σταδιακής αλλαγής».

Η έκθεση της Δευτέρας αντιπροσωπεύει την πρώτη ανάλυση της Διακυβερνητικής Επιτροπής (IPCC) για τους εναπομείναντες τρόπους της ανθρωπότητας να δράσουν για το κλίμα μετά τη συμφωνία ορόσημο του Παρισιού, στην οποία οι παγκόσμιοι ηγέτες δεσμεύτηκαν να αποτρέψουν την επικίνδυνη υπερθέρμανση. Το έγγραφο πολλών χιλιάδων σελίδων περιγράφει πώς συντονισμένες προσπάθειες για την κλιμάκωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την επισκευή συστημάτων μεταφορών, την αναδιάρθρωση των πόλεων, τη βελτίωση της γεωργίας και την άντληση άνθρακα από τον αέρα θα μπορούσαν να βάλουν τον πλανήτη σε μια πιο βιώσιμη πορεία βελτιώνοντας παράλληλα το βιοτικό επίπεδο σε όλο τον κόσμο.

Ωστόσο, δημόσιοι αξιωματούχοι και ιδιώτες επενδυτές δεν έχουν δείξει μέχρι στιγμής αρκετή προθυμία για τις τεράστιες αρχικές επενδύσεις και την επιθετική κοινωνική αλλαγή που πιθανότατα θα χρειαστεί για να απομακρύνουν τον κόσμο από τη μακρά εξάρτησή του από τον άνθρακα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Σε μια δήλωσή του τη Δευτέρα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες επέκρινε τις κυβερνήσεις των χωρών με υψηλές εκπομπές, οι οποίες είπε ότι «πνίγουν τον πλανήτη μας, με βάση τα κεκτημένα συμφέροντά τους και τις ιστορικές επενδύσεις τους σε ορυκτά καύσιμα».

Η τελευταία έκθεση της IPCC χρησιμεύει ως «φάκελος ντροπής», είπε ο Γκουτέρες. «Παραθέτουν λίστες με κενές υποσχέσεις που μας βάζουν σταθερά σε τροχιά προς έναν αβίωτο κόσμο».

Ως ένδειξη των υψηλών διακυβευμάτων της έκθεσης, οι διαπραγματεύσεις για το τελικό κείμενο ήταν οι μεγαλύτερες στην ιστορία της IPCC, με αξιωματούχους από σχεδόν 200 χώρες να παζαρεύουν τη γλώσσα του κειμένου αργά το βράδυ της Κυριακής.

«Αυτή η έκθεση παρουσιάζει την καλύτερη και πιο ισχυρή λίστα επιλογών για τον περιορισμό της θέρμανσης στους 1,5 βαθμούς», δήλωσε ο Εντι Πέρες, διευθυντής διεθνούς διπλωματίας για το κλίμα για το Climate Action Network – Canada, ο οποίος ακολούθησε τη διαδικασία έγκρισης. «Έβαλε τις χώρες να κοιτάξουν τον εαυτό τους και να αναγνωρίσουν ότι οι ενέργειές τους είναι ανεπαρκείς».

Η IPCC καθιστά σαφές ότι, για όλες τις τεχνολογικές προκλήσεις του μετασχηματισμού του ενεργειακού εφοδιασμού στον κόσμο και την πρόσθετη δυσκολία να γίνει όσο το δυνατόν γρηγορότερα, το πρωταρχικό εμπόδιο για την επεκτατική δράση παραμένει πολιτικό.

Οι μακροχρόνιες υποδομές και οι ριζωμένες συνήθειες δυσκολεύουν τους ανθρώπους να στραφούν σε πιο βιώσιμες πρακτικές. Οι πολιτικές που θα περιορίσουν τις εκπομπές άνθρακα μπλοκάρονται από «υπάρχοντα συμφέροντα ορυκτών καυσίμων», λένε οι ερευνητές.

Οι αιρετοί αξιωματούχοι ήταν σε μεγάλο βαθμό απρόθυμοι να επιλέξουν πολιτικές που φοβούνται ότι θα τους κοστίσουν στις επόμενες εκλογές, όταν τα οφέλη μπορεί να μην γίνουν αισθητά για αρκετές δεκαετίες ακόμη.

Τα τρέχοντα γεγονότα καταδεικνύουν τα πολυάριθμα εμπόδια στην πολιτική για το κλίμα, είπαν οι ειδικοί: Το πιο σαρωτικό νομοσχέδιο για το κλίμα στην ιστορία των ΗΠΑ κατέρρευσε αφού ο γερουσιαστής Τζό Μαντσίν απέσυρε την υποστήριξή του. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αναγκάζει τους αξιωματούχους να αναζητούν νέες πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου για να αποτρέψουν μια ενεργειακή κρίση.

Όπως προειδοποίησαν οι επιστήμονες, χωρίς δράση από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, τα έθνη και οι άνθρωποι που ευθύνονται λιγότερο για την αύξηση της κλιματικής αλλαγής θα είναι αυτοί που θα υποφέρουν περισσότερο.

Οι ανεπτυγμένες χώρες είναι η πηγή του 57 τοις εκατό όλων των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπονται από τον άνθρωπο από το 1850, λέει η έκθεση, ενώ οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,4 τοις εκατό της συνολικής ρύπανσης που προκαλεί τη θέρμανση του πλανήτη.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το πλουσιότερο 10 τοις εκατό των νοικοκυριών παράγει έως και το 45 τοις εκατό των εκπομπών.

«Ζητούμε επείγουσα δράση εδώ και δεκαετίες, ενώ οι εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται», είπε η Μαντελέϊν Ντιούφ Σαρ, επικεφαλής του τμήματος κλιματικής αλλαγής στο υπουργείο Περιβάλλοντος της Σενεγάλης και πρόεδρος της ομάδας.

Η στιγμή του απολογισμού

Η IPCC εξέδωσε την πρώτη της έκθεση αξιολόγησης για την κλιματική αλλαγή το 1990, προειδοποιώντας ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της ανθρωπότητας θερμαίνουν τον πλανήτη με ασύγκριτο ρυθμό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Προέβλεπε ότι οι παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες θα μπορούσαν να φτάσουν 1 βαθμό Κελσίου (1,8 βαθμούς Φαρενάιτ) πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα έως το 2025 και 3 βαθμούς Κελσίου (5,4 Φαρενάιτ) έως το 2100, με επικίνδυνες συνέπειες για τους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα.

Αυτές οι προβλέψεις ήταν σωστές.

Ο κόσμος είναι ήδη περισσότερο από ένα βαθμό θερμότερος από ό,τι ήταν πριν οι άνθρωποι αρχίσουν να καίνε ορυκτά καύσιμα. Ωστόσο, από την πρώτη προειδοποίηση της IPCC, οι εκπομπές θερμοκηπίου κινήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά προς μία κατεύθυνση: Ανοδικά.
Παρόλο που ορισμένες χώρες κατάφεραν να κορυφώσουν ή να μειώσουν τις εκπομπές τους, το σύνολο του πλανήτη από το 2010 έως το 2019 ήταν υψηλότερο από κάθε προηγούμενη δεκαετία, δείχνει η έκθεση της IPCC. Και ενώ η ρύπανση από άνθρακα μειώθηκε για λίγο κατά τις πρώτες ημέρες της πανδημίας του κορωνοϊού, σύντομα επανήλθε.

«Δεν θα είναι απίθανο, την επόμενη φορά που θα δημοσιευτεί μια έκθεση της IPCC, να είμαστε πολύ κοντά ή πέρα από το επίπεδο του 1,5 (Κελσίου)», δήλωσε ο Τζίμ Σκία, ειδικός σε θέματα αειφόρου ενέργειας στο Imperial College του Λονδίνου και συμπρόεδρος της ομάδας εργασίας.

Εάν ο κόσμος παραμείνει στην σημερινή του πορεία, οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες προβλέπεται να αυξηθούν κατά 3,2 βαθμούς Κελσίου (5,8 βαθμούς Φαρενάιτ) πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα μέχρι το τέλος του αιώνα.

Δύο σχετικές εκθέσεις από την IPCC, που κυκλοφόρησαν τον περασμένο Αύγουστο και νωρίτερα φέτος, έδειξαν μια ζοφερή εικόνα για το πώς θα έμοιαζε αυτός ο θερμότερος κόσμος.

Η κατάρρευση στρωμάτων πάγου θα ανέβαζε τη στάθμη της θάλασσας με ρυθμούς που δεν έχουν παρατηρηθεί στην ανθρώπινη ιστορία.

Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι θα μπορούσαν να εξαφανιστούν, μαζί με έναν αυξανόμενο αριθμό ειδών ζώων. Οι εντεινόμενες καταστροφές θα προκαλέσουν θανατηφόρο χάος, ειδικά στις φτωχότερες και πιο ευάλωτες κοινότητες.

Μέρη της Γης που επί του παρόντος επιβραδύνουν τον ρυθμό της θέρμανσης όπως οι ωκεανοί που απορροφούν την υπερβολική θερμότητα θα γίνουν λιγότερο ικανά να βοηθήσουν.

Μετά από δεκαετίες, βλέποντας τις προειδοποιήσεις τους να μην λαμβάνονται υπόψη, ορισμένοι ειδικοί αναρωτήθηκαν πώς θα αντιδρούσε ο κόσμος στο τελευταίο κουδούνι κινδύνου της Δευτέρας, ιδιαίτερα τώρα που άλλα επείγοντα προβλήματα απασχολούν την προσοχή των ανθρώπων: η συνεχιζόμενη πανδημία του Covid-19, η οικονομική αστάθεια που έχει αυξήσει τις τιμές στα καταναλωτικά αγαθά και ένας βίαιος πόλεμος στην Ουκρανία που έχει ανατρέψει τη διεθνή τάξη.

«Βρισκόμαστε τώρα σε μια στιγμή αυξανόμενης έντασης σε όλο τον κόσμο, με κάθε δυνατή δικαιολογία για απόσπαση της προσοχής και καθυστέρηση», δήλωσε η Ρέϊτσελ Κάϊτ, κοσμήτορας της Σχολής Νομικής και Διπλωματίας στο Πανεπιστήμιο Tufts.

Οι τρέχουσες διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας, οι ελλείψεις τροφίμων και οι προσφυγικές κρίσεις προσφέρουν μια προεπισκόπηση της ταλαιπωρίας που θα φέρει η άνοδος της θερμοκρασίας, είπε η Κάϊτ.

«Βρισκόμαστε σε μια στιγμή απολογισμού».

Υπάρχει μια ευκαιρία για επιτυχία

Η μεγάλη αλλαγή που μπορεί τώρα να φαίνεται ως αδιανόητη μπορεί ακόμα να συμβεί, είπε ο Λεόν Κλαρκ, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης. «Ο γρήγορος τεχνολογικός μετασχηματισμός και η αύξηση του ακτιβισμού για το κλίμα αλλάζει τις αντιλήψεις μας για το τι είναι βιώσιμο την επόμενη δεκαετία», είπε. «Νομίζω ότι η ελπίδα πρέπει να προέρχεται από αυτά τα καλά νέα».

Ο Κλαρκ, διευθυντής των διεξόδων απαλλαγής από τον άνθρακα στο Bezos Earth Fund, επεσήμανε τις δραματικές βελτιώσεις στις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας και άλλα μέτρα αειφορίας. Το κόστος της ηλιακής ενέργειας και των μπαταριών ιόντων λιθίου έχει μειωθεί κατά 85 τοις εκατό από το 2010. Η κατοχή ηλεκτρικού οχήματος είναι πλέον φθηνότερη από την οδήγηση ενός παραδοσιακού αυτοκινήτου, εάν ληφθεί υπόψη το κόστος συντήρησης και καυσίμου κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Ο κόσμος μπορεί να φτάσει περισσότερο από τα μισά του δρόμου προς τους στόχους του για το 2030 χρησιμοποιώντας στρατηγικές μείωσης των εκπομπών που κοστίζουν λιγότερο από 20 δολάρια ανά τόνο διοξειδίου του άνθρακα που αποφεύγεται, διαπιστώνει η έκθεση IPCC.

Πολλές πρωτοβουλίες για το κλίμα θα αποφέρουν επίσης βραχυπρόθεσμα οφέλη που δεν συνδέονται με την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου στον αέρα. Η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την καύση ορυκτών καυσίμων θα αποτρέψει 2,4 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο, λέει η IPCC. Η αποκατάσταση οικοσυστημάτων που βοηθούν στην απομάκρυνση του άνθρακα από την ατμόσφαιρα ωφελεί την άγρια ζωή και τους ανθρώπους.

Η έκθεση βρίσκει και άλλα καλά νέα για το κλίμα: Περίπου 56 χώρες που παράγουν περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας ρύπανσης από άνθρακα έχουν θεσπίσει νομοθεσία με στόχο τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Και περισσότερες από 10.500 πόλεις και σχεδόν 250 περιοχές που φιλοξενούν περισσότερους από 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους έχουν κάνει εθελοντικές δεσμεύσεις για το κλίμα.

«Η ατομική αλλαγή συμπεριφοράς είναι ανεπαρκής» για να αλλάξει την τροχιά της υπερθέρμανσης του κόσμου, λέει η έκθεση, εκτός κι αν αλλάξουν νόμοι, θεσμοί και πολιτιστικοί κανόνες. Η έκθεση συνιστά τη θέσπιση «πακέτων πολιτικών» που στοχεύουν σε μεγάλα τμήματα της οικονομίας που μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικά, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των χωρών για να βοηθήσουν στη διάδοση των νέων τεχνολογιών και προστατεύοντας τους πιο ευάλωτους ανθρώπους και μέρη στον πλανήτη.

Ακόμα κι αν ο κόσμος ξεπεράσει τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου, λένε οι επιστήμονες, ο ασφαλέστερος δρόμος της ανθρωπότητας είναι να παραμείνει όσο το δυνατόν πιο κοντά σε αυτόν τον φιλόδοξο στόχο. Οι επιπτώσεις στους 1,6 βαθμούς Κελσίου της θέρμανσης θα εξακολουθούν να είναι λιγότερο σοβαρές από ό,τι στους 1,7 βαθμούς και ο 1,7 C είναι καλύτερος από 1,8 C ή 1,9 C ή 2 C. Κάθε τόνος άνθρακα που δεν εκπέμπεται, κάθε κλάσμα ενός βαθμού θέρμανσης που αποφεύγεται, συμβάλλει στη διασφάλιση ενός λιγότερο καταστροφικού μέλλοντος.

«Θέλουμε να κάνουμε ό,τι περισσότερο μπορούμε για να αποτρέψουμε όσα περισσότερα δεινά μπορούμε», είπε ο Κλαρκ. «Υπάρχει μια ευκαιρία να πετύχουμε αν αρχίσουμε να σημειώνουμε πρόοδο τώρα».

Μετάφραση-Επιμέλεια: Γρηγόρης Τάτσης