Αλεξάντερ Πέιν: Ο Έλληνας του Χόλιγουντ που φωνάζει «cut»

Αν υπάρχει ένας σκηνοθέτης που δικαιούται να πετάξει το ψαλίδι στα σύγχρονα σενάρια, αυτός είναι ο Alexander Payne. Ο βραβευμένος με δύο Όσκαρ δημιουργός για τις ταινίες «Πλαγίως» και «Οι Απόγονοι» (Sideways, The Descendants) βρέθηκε φέτος στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο για να παραλάβει το Pardo d’Onore, ένα βραβείο «ζωής και έργου». Και όπως παραδέχτηκε στον John Bleasdale του Variety: «Είμαι πολύ νέος για βραβείο καριέρας. Αλλά το παίρνω ως ενθάρρυνση για τη συνέχεια».

Κι αν νομίζετε ότι ο Payne ήρθε στην Ελβετία να καμαρώσει για το παρελθόν του, γελιέστε. Όπως ο ίδιος λέει, αυτό που πραγματικά τον συγκινεί δεν είναι τα καινούρια φιλμ, αλλά τα παλιά: «Δεν με αφορούν ιδιαίτερα οι νέες ταινίες. Θέλω μόνο να βλέπω τις παλιές. Είναι καλύτερα φτιαγμένες, διαθέτουν (αφηγηματική) οικονομία, είναι πιο ανθρώπινες». Στο Λοκάρνο, μάλιστα, δήλωσε ενθουσιασμένος με το βρετανικό φιλμ «Hell Is a City» (1960) [«Αιφνιδιασμός στο Βασίλειο του Υποκόσμου» ήταν ο ευφάνταστος Ελληνικός τίτλος].

«Cut, cut. Το πιάσαμε. Cut!»

Το πρόβλημα του Payne με το σύγχρονο σινεμά συνοψίζεται σε τρεις λέξεις: «Cut, cut. I get it. Cut». Ο σκηνοθέτης διαμαρτύρεται για τις ταινίες-μαμούθ που ξεπερνούν τις τρεις ώρες χωρίς σοβαρό λόγο: «Κάθομαι σε μια αίθουσα και σκέφτομαι, «Ναι, το κατάλαβα. Κόψτε!». Υπάρχουν πολλές ταινίες που προβάλλονται μόνο σε φεστιβάλ. Κι όμως, ακόμη και το πιο αβανγκάρντ σινεμά, παραμένει ένα λαϊκό μέσο. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε».

Πίσω από την ειρωνεία, ο Payne αγγίζει ένα κρίσιμο ζήτημα: το χάσμα ανάμεσα στο σινεμά που «μιλάει» στον θεατή και στο σινεμά που αυτοϊκανοποιείται. Κι αν κάτι ξεχωρίζει στη φιλμογραφία του, είναι ακριβώς αυτή η ικανότητα να φτιάχνει ταινίες πολιτικές χωρίς να κραυγάζουν, κοινωνικές χωρίς να κάνουν κήρυγμα. «Με ενδιαφέρει να σκηνοθετώ την ανθρώπινη κωμωδία. Δεν μπορώ να σκηνοθετήσω την πολιτική. Αν όμως βάλεις την ιστορία μέσα σε δημόσια αρένα(διαλόγου), τότε αυτομάτως η ταινία αποκτά και πολιτική διάσταση», είπε εύστοχα.

Από το«Νεμπράσκα» στο… «Αίγιο»;

Αυτό που δεν ξέρουν πολλοί είναι ότι ο Payne, πέρα από τον τίτλο του «σκληρού κριτή του μοντέρνου Χόλιγουντ», είναι πλέον και Έλληνας πολίτης. Έχει ελληνική καταγωγή, απέκτησε ελληνικό διαβατήριο πριν λίγα χρόνια και τα ελληνικά του έχουν βελτιωθεί θεαματικά. «Τα μιλάει σχεδόν άριστα πια», μας είχε αποκαλύψει ο Φαίδωνας Παπαμάικλ σε πρόσφατη συνέντευξη.

Μάλιστα, δεν αρκείται στη θεωρία. Παρακολουθεί τον ελληνικό κινηματογράφο και δεν το κρύβει: Πρόσφατα είδετη «Φόνισσα» και τον εντυπωσίασε πολύ, πληροφορηθήκαμε. Και, σε προσωπική συνέντευξη στο Μαρόκο πριν δύο χρόνια, επιβεβαίωσε ότι ένα παλιό του όνειρο κοντεύει να πραγματοποιηθεί: «Θέλω σύντομα να κάνω ταινία στην Ελλάδα». Ναι, καλά διαβάσατε: ο άνθρωπος που γύρισε το «Nebraska» και το «The Holdovers», φλερτάρει με την ιδέα να στήσει κάμερες σε ελληνικό έδαφος. 

Ο Payne και η Ευρώπη

Η σχέση του Payne με την Ευρώπη δεν σταματάει στην Ελλάδα. Όπως είπε στο Variety, ήδη ετοιμάζει μια «καθαρά ευρωπαϊκή ταινία» στη Δανία, με την Renate Reinsve [γνωστή από το «Ο χειρότερος άνθρωπος στον κόσμο» (The Worst Person in the World)]. «Πήρα ευρωπαϊκή υπηκοότητα πριν από τέσσερα χρόνια. Δεν με ενδιέφερε τόσο η ελληνική ταυτότητα καθεαυτή, αλλά το πρακτικό σκέλος: να μπορώ να γυρίζω ταινίες στην Ευρώπη και να δικαιούμαι κρατική χρηματοδότηση». Αν μη τι άλλο, ειλικρίνεια.

Διαβάστε ΕΔΩ για την πρώτη μη αμερικανική παραγωγή του

Κι αφού ολοκληρώσει αυτό το πρότζεκτ, έχει στα σκαριά sequel για το «Election» (γνωστή ως «Σκάνδαλα στα Θρανία»)–την εμβληματική του ταινία του 1999 με τη Reese Witherspoon– αλλά και το μεγάλο του πάθος: ένα γουέστερν που, όπως παραδέχτηκε, «είναι 30 ή 40 κακές σελίδες γραμμένο προς το παρόν».

Πολιτική και άνθρωπος: αχώριστο δίδυμο

Συζητώντας για το πώς οι ταινίες του αγγίζουν το πολιτικό χωρίς να το διαλαλούν, ο Payne έδωσε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: «Το Election είναι, για τον συγγραφέα του, πολιτική αλληγορία. Για μένα και τον σεναριογράφο μου, Jim Taylor, ήταν ανθρώπινη ιστορία. Δεν μπορείς να αγνοήσεις την πολιτική διάσταση, αλλά δεν ξεκινάς από αυτήν. Ξεκινάς από τον άνθρωπο».

Και συνεχίζει με ένα σχόλιο που είναι σχεδόν προφητικό: «Αν είσαι καλλιτέχνης, οι άνεμοι της κουλτούρας και της πολιτικής περνούν μέσα από σένα. Κι αν πιαστούν στα κλαδιά της ταινίας σου, ακόμα κι ασυνείδητα, τόσο το καλύτερο».

Ο Payne και η Ελλάδα: ευκαιρία ή wishful thinking;

Η είδηση ότι θέλει να κάνει ταινία στην Ελλάδα, αν δεν την ξεστόμιζε ο ίδιος, θα έμοιαζε με clickbait. Όμως τώρα μιλάμε για έναν από τους σημαντικότερους αμερικανούς σκηνοθέτες εν ζωή, με δύο Όσκαρ, δεκάδες υποψηφιότητες και μια φιλμογραφία που έχει μπει στα ακαδημαϊκά συγγράμματα. Αν ο Payne αποφασίσει να γυρίσει στην Ελλάδα, η χώρα έχει μια τεράστια ευκαιρία: να συνδεθεί με το σινεμά του στο πιο ουσιαστικό επίπεδο.

Αν κρίνουμε από το πόσο ενθουσιάστηκε με τη «Φόνισσα», φαίνεται πως δεν ψάχνει μόνο τοπίο και εξωτισμό, αλλά κάτι βαθύτερο: μια γλώσσα, μια αφήγηση που τον αφορά. «Ο ελληνικός κινηματογράφος έχει πολύ ζωντανή φωνή. Θα ήταν τιμή να δουλέψω εκεί», δήλωσε.

Ο αιχμηρός Payne…για όλους μας

Ο Alexander Payne δεν είναι απλώς ένας Έλληνας της διασποράς που γύρισε στην πατρίδα για να βγάλει φωτογραφία με το ελληνικό διαβατήριο. Είναι ένας δημιουργός που καταλαβαίνει τον παλμό του σινεμά, βλέπει τα λάθη του σήμερα και τολμά να τα πει δυνατά. Ταυτόχρονα, έχει την περιέργεια να στραφεί στη χώρα της καταγωγής του και να δει αν μπορεί να βρει εκεί την επόμενη ιστορία του.

Κι αν κάτι μάθαμε από όσα είπε στο Λοκάρνο, είναι ότι το μέλλον του σινεμά δεν είναι μόνο στο Χόλιγουντ ούτε μόνο στα μεγάλα φεστιβάλ. Είναι εκεί όπου οι άνθρωποι συνεχίζουν να λένε ιστορίες. Και ποιος ξέρει; Ίσως η επόμενη να ξεκινήσει από την Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης: Ο Έλληνας σκηνοθέτης που αγαπάει ο Ομπάμα (και δεν είναι ο Λάνθιμος)