Οστεοπόρωση: Πρόληψη και Αντιμετώπιση

Επιμέλεια: Μαριάννα Διομήδους*

Η οστεοπόρωση είναι ένα συχνό νόσημα με τεράστιες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Το 45% των γυναικών λευκής φυλής, ηλικίας άνω των 50%, έχει ελαττωμένη οστική πυκνότητα. Ο κίνδυνος να υποστεί μια γυναίκα ηλικίας άνω των 50 ετών οστεοπορωτικό κάταγμα ανέρχεται στο 40%, ενώ ο αντίστοιχος κίνδυνος για ένα άνδρα είναι μόλις 13%. Τα σπονδυλικά κατάγματα έχουν σημαντική θνησιμότητα, ενώ τα κατάγματα του ισχύου, αποτελούν και την πλέον δραματική επιπλοκή της οστεοπόρωσης.

Η οστεοπόρωση προκαλείται από την διαταραχή της ισορροπίας ανάμεσα στην οστεοπαραγωγή και την οστική αναδόμηση που επιτελείται στον ανθρώπινο σκελετό.

Σε περιπτώσεις σοβαρής οστεοπόρωσης, τα κατάγματα είναι αυτόματα, δημιουργούνται δηλαδή με την άσκηση ελάχιστης ως μηδενικής  δύναμης στα οστά. Η απώλεια του οστού συμβαίνει σταδιακά και σιωπηλά, άνευ συνήθως παρουσίας συμπτωματολογίας, μέχρι ότου συμβεί το πρώτο κάταγμα, με συνηθέστερες εντοπίσεις, τη σπονδυλική στήλη, τα ισχία και τους καρπούς.

Πολλοί είναι οι παράγοντες κινδύνου για τη δημιουργία της οστεοπόρωσης, γιατί η οστική μάζα επηρεάζεται από τη διατροφή, το φύλο, τη φυλή, τη μυiκή άσκηση, καθώς και τη φυσιολογική λειτουργία των διαφόρων οργάνων του ανθρωπίνου σώματος.

Σε αυτό το άρθρο θα αναφερθούν τα αίτια, η κλινική εικόνα, η διάγνωση καθώς και οι καλύτεροι τρόποι αντιμετώπισής της.

Η οστοπόρωση είναι η χρόνια πάθηση του μεταβολισμού των οστών κατά την οποία παρατηρείται σταδιακή μείωση της πυκνότητας και της ποιότητάς του, με αποτέλεσμα με την πάροδο του χρόνου τα οστά να γίνονται πιο εύθραυστα και λεπτά.

Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι ο όρος οστεοπενία έχει άμεση σχέση με τον όρο οστεοπόρωση   με τη διαφορά ότι στην οστεοπενία η νόσος είναι σε διαφορετικό στάδιο και συνιστάται άμεση φαρμακευτική αγωγή. Ο κίνδυνος κατάγματος των οστών είναι αυξημένος, καθώς μειώνεται η ανθεκτικότητα και η ελαστικότητά τους

Η λεξη οστεοπόρωση προέρχεται από το οστούν=κόκκαλο+ πορώδης=ο έχων πόρους, και εμφανίζεται πιό συχνά στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Πρόσφατη έρευνα σε 27 κράτη της ΕΕ έδειξε ότι 22 εκατομμύρια γυναίκες και 5,5 εκατομμύρια άνδρες έχουν οστεοπόρωση, ενώ 3.5 εκατομμύρια νέα κατάγματα πρoκλήθηκαν από τη νόσο αποτελούμενα από 610.000 κατάγματα του ισχίου, 520.000 κατάγματα της σπονδυλικής στήλης, 560.000κατάγματα αντιβραχίου και 1.800.000 άλλα κατάγματα (π.χ. κνήμης, περόνης, κλείδας, ωμοπλάτης, βραχιονίου, στέρνου και μηριαίου). Η οικονομική επιβάρυνση λόγω των καταγμάτων υπολογίσθηκε σε 37.000.000.000 ευρώ,το 66% των οποίων αφορούσε τα κατάγματα, το 29% τη μακρόχρονη φροντίδα τους και το 5% τη φαρμακευτική τους αντιμετώπιση. Η οικονομική επιβάρυνση της ΕΕ των 27 χωρών αναμένεται να αυξηθεί στο τέλος του 2025 κατά 25%. Η σχέση γυναίκες/άνδρες στο σύνολο των καταγμάτων είναι 2,47. Τη μεγαλύτερη επιβάρυνση παρουσιάζει η ομάδα των ατόμων με ηλικία άνω των 80 ετών. Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα της οστεοπόρωσης διογκώνεται και στην Ελλάδα όπως και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γεγονός που  υποδηλώνει τη μείωση της φαρμακευτικής παρέμβασης για την αποφυγή των καταγμάτων και την ανάγκη υιοθέτησης άλλης πολιτικής στον τομέα της ιατρικής φροντίδας..

Αιτιοπαθογένεια

Η οσεοπόρωση διακρίνεται σε δύο κατηγορίες, τη γενικευμένη και την τυπική μορφή. Η γενικευμένη υποδιαιρείται σεπρωτοπαθή και δευτεροπαθή. Η τυπική μορφή περιλαμβάνει τα κατάγματα και την αλγοδυστροφία (οστική ατροφία Sudeck). Η γενικευμένη μορφή περιλαμβάνει την πρωτοπαθή οστεοπόρωση που διακρίνεται σε μετεμμηνοπαυσιακή, σε γεροντική και ιδιοπαθή, η οπία παρουσιάζεται σε νεαρούς ενήλικες και συνήθως είναι βραχείας διάρκειας. Η δευτεροπαθής οστοπόρωση εμφανίζεται σε διάφορες νόσους όπως στη νόσο του  Cushing, στο σακχαρώδη διαβήτη, στον υπερπαραθυροειδισμό, στη χρήση κορτικοειδών φαρμάκων και θυροξίνης, στη δρεπανοκυτταρική αναιμία, στο πολλαπλούν μυέλωμα και στην ακινητοποίηση ατόμου. Πολλοί παράγοντες κινδύνου σχετίζονται με το οστεοπορωτικό κάταγμα όπως το φύλο, η φυλή, το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό κατάγματος, ορμονικές διαταραχές, τη χρήση ορισμένων φαρμάκων π.χ. γλυκοκορτικοειδών, η κατάχρηση αλκοόλ και άλλα. Από αυτούς άλλοι είναι τροποποιήσιμοι, όπως η μειωμένη πρόσληψη Cα και βιταμίνης D, ενώ άλλοι δεν τροποποιούνται όπως το ατομικόκαι οικογενειακό ιστορικό κατάγματος, η φυλή, το φύλο και άλλα.

Κλινική εικόνα

Αυτή χαρακτηρίζεται από επίμονους και ήπιουςδιάχυτους πόνους στη ράχη και στην οσφυική χώρα (οσφυαλγία), συνήθως σε γυναίκες  άνω των 45 ετών. Σε πιό βαριές περιπτώσεις  έχουμε οξέα επεισόδια, ιδίως στους θωρακικούς σπονδύλους. Ο πόνος με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται θωρακικά κατά μήκος των πλευρών με αποτέλεσμα οι κινήσεις της σπονδυλικής στήλης να είναι όλο και πιό επώδυνες, ενώ στα άτομα μεγάλης ηλικίας παρατηρείται προοδευτική παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης, τη λεγόμενη κύφωση. Όταν εμφανισθεί αιφνίδιος πόνος στη θωρακική η ή οσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης αυτό αποτελεί την πρώτη ένδειξη μελλοντικού κατάγματος. Αυτό το κάταγμα έχει ως αποτέλεσματην μείωση του ύψους της σπονδυλικής στήλης κατά 10 ως 20 εκατοστάή και τη μόνιμη κύφωση άν η εντόπιση είναι στη θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης. Ανάλογα με το βαθμότης κύφωσης αυτή μπορεί να φέρει το θώρακα σε επαφή με τις λαγόνιες ακρολοφίες. Σε σπανιες περιπτώσεις αν το κάταγμα εντοπίζεται στην θωρακοοσφυική μοίρα της σπονδυλικής στήλης μπορεί να προκληθεί ειλεός, λόγω σχηματισμού οπισθοπεριτοναικού αιματώματος. Επίσης κατά 70% η οστεοπόρωση είναι αιτία των διατροχαντηρίων μηριαίων καταγμάτων, όπως και των καταγμάτων τησ κάτω επίφυσης, της κερκίδος ή της κεφαλής του βραχιονίου. Εδώ θα πρέπει να τονισθεί ότι άτομα ηλικιωμένα λόγω της οστεοπόρωσης καταλαμβάνουν το 50% των ορθοπεδικών κλινών σε νοσοσκομεία καικλινικές..

Εργαστηριακά ευρήματα και Διάγνωση

Σήμερα η  οστεοπόρωση διαγιγνώσκεται με τη μέθοδο  DXAΗ μέθοδος αυτή καταδεικνύει το στάδιο της οστεοπόρωσης στο οποίο βρίσκεται ο ασθενής,καθώς και τον κίνδυνο  πρόκλησης κατάγματος. Η μέθοδος DXA αποτελεί την καλύτερη μέθοδο μέτρησης της οστικής μάζας με απορρόφηση ακτίνων Χ διπλής ενέργειας. Επιπλέον δε είναι ακριβής, σύντομη, αναίμακτη, ενώ ο εξεταζόμενος απορροφά ελάχιστη ακτινοβολία Η μέτρηση της οστικής μάζας γίνεται τόσο για τη διάγνωση της οστεοπόρωσης όσο και για την παρακολούθηση του αποτελέσματος της θεραπείας. Οι μετρήσεις γίνονται κυρίως στη σπονδυλική στήλη, στους καρπούς και στα ισχία αλλά και σε όλο τοσώμα.. Ο έλεγχος πρέπει να συμπληρώνεται με αιματολογικές βιοχημικές και ορμονολογικές εξετάσεις για τη διαφορική διάγνωση της οστεοπόρωσης με τη ομοιοστασία του Ca καθώς και για το προσδιορισμό των λεγόμενων οστικών δεικτών οι οποίοι χωρίζονται σε δυο κατηγορίες α) δείκτες οστικής παραγωγήςκαι β) δείκτες οστικής απορρόφησης. Αν παρουσιασθούν κατάγματα σπονδύλων προκαλείται ραιαλγία και οσφυαλγία που εσφαλμένως μπορει να θεωρηθούν απότοκα ψυξης ή δισκοπάθειας.. Η ακτινογραφία στην περίπτωση αυτή θα αποκαλύψει απώλεια οστικής μάζης. Κάποιες φορές προς αποκλεισμό των παθολογικών καταγμάτων που προκαλούνταιαπό τη δευτεροπαθή οστεοπόρωση απαιτείται και το σπινθηρογράφημα οστών, όπως και ακονική ή και μαγνητική τομογραφία.

Θεραπεία-Πρόληψη

Η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη η οποία πρέπει να αρχίσει από την εφηβική ηλικία για τη δημιουργία όσο μεγαλύτερης οστικής πυκνότητας μέχρι την ηλικία των 20 ετών. Η πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει την πρόσληψη γαλακτοκομικών προιόντων όπως τρίκαι γιαούρτι και γάλα, αποφυγή αλκοόλ, και καπνίσματος , σωματική άσκηση αλλά όχι υπερβολική και καλό ορμονικό  ισοζύγιο. Η δευτερογενής πρόληψη περιλαμβάνουν την α) αποφυγή παραγόντων υψηλού κινδύνου και β) φαρμακευτική αγωγή

Τα φάρμακα περιλαμβάνουν α) τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης για την μεταεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση τα οποία δεν πρέπει να χορηγούνται όχι  για πάνω από 3-4 χρόνια β) τα διφωσφορικά π.χ aledronate, risedronate, ibandronate, zoledronicacid, με ανεπιθύμητες ενέργειες στις γνάθους και στους οφθαλμούς. δ) τα οστειπαραγωγικά φάρμακα όπως το 1-34του μορίου της παραθορμόνης και ε) τα μονοκλωνικά αντισώματα (denosumab).

Τ α ανωτέρω αναφερθέντα φάρμακα θα πρέπει να συμπληρώνονται με ισορροπημένη διατροφή, μυική άσκηση , χορήγηση Mg, Ca, vitaminD, αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ, Ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους γιατί ενεργοποιεί την οστεοκλαστική δραστηριότητα. Έτσι, οι νεότερες θεραπείες αποσκοπούν σε παρεμβάσεις που στηρίζονται στην μοριακή και κυτταρική βιολογία των κυττάρων του οστού αποσκοπούντων στην αύξηση και ενίσχυση της οστικής πυκνότητας, είτε, δια της επιβράδυνσης και καταστολής της εκσεσημασμένης απορρόφησης, είτε, δια της ενίσχυσης και αύξησης  της παραγωγής του.

*Marianna Diomidous MD, RN, MPH, MSc, PhD, DrPH
Professor of Epidemiology & Public Health
Department of Public Health
Faculty of Nursing
National and Kapodistrian University of Athens