Χαρ. Γκότσης στο ertnews.gr: Το δολάριο, ο Πούτιν και το νομισματικό σύστημα

 του Χαράλαμπου Γκότση, Καθηγητή Οικονομικών, τ. Προέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς

Το πλέον αμφιλεγόμενο μέτρο στις κυρώσεις των δυτικών κρατών ως απάντηση στην εισβολή της Ρωσίας σε μια ανεξάρτητη χώρα, είναι το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων και κυρίως των συναλλαγματικών αποθεμάτων της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας,  σε τράπεζες της Δύσης. Πρόκειται για 320 δις δολάρια, τα οποία δεσμεύτηκαν με στόχο να οδηγήσουν τη Ρωσία είτε σε επιλεκτική χρεοκοπία, λόγω τεχνητής αδυναμίας εκπλήρωσης των υποχρεώσεών της απέναντι σε δανειστές ή να προκαλέσουν κατάρρευση του ρωσικού τραπεζικού συστήματος με την αποδυνάμωση της Κεντρικής Τράπεζας, ώστε να μη μπορεί να παρέμβει αποτελεσματικά στη στήριξη του Ρουβλιού ή ακόμη και της ρωσικής οικονομίας. Πως συνδέεται όμως το συγκεκριμένο μέτρο με το δολάριο και το νομισματικό μας σύστημα;

Ο ρόλος του δολαρίου ως κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα

Με το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου στη διάσκεψη του BrettonWoodsυπεγράφη στις 27/7/1944 Σύμφωνο για την καθιέρωση Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, το οποίο όριζε το δολάριο ως μοναδικό αποθεματικό νόμισμα με σταθερή σχέση προς μια ουγκιά χρυσού (35 δολ.) και σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες των υπολοίπων νομισμάτων προς το δολάριο. Από τότε  το αμερικανικό νόμισμα κυριαρχεί στις διεθνείς συναλλαγές, παρά την αποδέσμευση από την υποχρέωση ανταλλαγής με χρυσό το 1971,ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ανέλαβαν το ρόλο του παγκόσμιου τραπεζίτη, με το ρόλο του τελευταίου δανειοδότη. Αυτή η ιδιότητα προσφέρει στις ΗΠΑ σημαντικά προνόμια και οφέλη, συνδέεται όμως και με σημαντικές υποχρεώσεις απέναντι στη διεθνή κοινότητα. Οφέλη, τα οποία προέρχονται πρωτογενώς από τις συναλλαγές σε δολάρια με την καθιέρωση των ΗΠΑ ως παγκοσμίου χρηματοπιστωτικού κέντρου με τις απαιτούμενες υπηρεσίες για την διεκπεραίωσή τους και ακόμη και σπουδαιότερο, διότι τα αποθεματικά των τρίτων χωρών αποτελούν χρέος σε νόμισμα το οποίο εκδίδουν οι ίδιες οι ΗΠΑ. Στα θησαυροφυλάκιά τους συνεπώς αποθηκεύουν δολάρια ή κρατικά ομόλογα, τα οποία προέρχονται είτε από πωλήσεις προϊόντων  στις ΗΠΑ, είτε από πωλήσεις εθνικών περιουσιακών στοιχείων σε αμερικανικά συμφέροντα. Το αντίτιμο εξοφλείται πάντα έναντι τραπεζο-γραμματίων, η εγκυρότητα των οποίων συνδέεται με την ισχύ της αμερικανικής οικονομίας και την εμπιστοσύνη με την οποία περιβάλλεται από τη διεθνή επενδυτική κοινότητα. Συνεπώς η διαφύλαξη της ομαλής λειτουργίας του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος αποτελεί θεμελιώδη υποχρέωση των ΗΠΑ όχι μόνο για το σύστημα αλλά και προς  ίδιον συμφέρον.

Οι χρηματοπιστωτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας πλήττουν το δολάριο

Tο πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων και κυρίως των συναλλαγματικών διαθεσίμων της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας σε δυτικές κεντρικές τράπεζες αποτελεί ένα οικονομικό όπλο, το οποίο δεν έχει ποτέ χρησιμοποιηθεί σε τέτοια έκταση και μάλιστα κατά μιας χώρας, η οποία μπορεί να μην  αποτελεί οικονομική υπερδύναμη, κατέχει όμως ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια αγορά σε συγκεκριμένους τομείς, όπως η ενέργεια, οι πρώτες ύλες, τα δημητριακά κ.α. Έτσι, ανησυχίες που μπορούν να κερδίσουν έδαφος, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες με μια απόφασή τους είναι έτοιμες να κατάσχουν συναλλαγματικά αποθέματα που βρίσκονται στα βιβλία της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών(FED), είναι σε θέση να βλάψουν το δολάριο αλλά και το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Σύστημα. Είναι πολύ πιθανό, χώρες, οι οποίες δεν βρίσκονται στη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ ή που θα μπορούσαν μελλοντικά να βρεθούν στο στόχαστρο, να διστάσουν στο εξής να διακρατούν τα αποθέματά τους σε δολάρια στη FED.

Με μια τέτοια συμπεριφορά συνδέονται και οι αναμενόμενες εξελίξεις σε γεωστρατηγικό επίπεδο. Θεωρείται πλέον πολύ πιθανό, ότι μετά τις τελευταίες συγκρούσεις, εισβολή στην Ουκρανία, κυρώσεις, αλληλοκατηγορίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, οδηγούμαστε σε κοσμογονικές αλλαγές, στο σχηματισμό δύο σημαντικών σφαιρών επιρροής, με επακόλουθο το διαμελισμό και της χρηματοπιστωτικής αγοράς στα δύο, ο οποίος μπορεί να μεταφερθεί και στο νομισματικό τομέα. Έναν κόσμο που θα ανταγωνίζονται οι δύο υπερδυνάμεις ΗΠΑ και Κίνα για την κυριαρχία του, ο οποίος επιφυλάσσει  συμπληρωματικό μόνο ρόλο τόσο για τη Ρωσία όσο και για την Ευρώπη, που ούτως ή άλλως θα είναι οι μεγάλοι χαμένοι από αυτήν την περιπέτεια.

Το πάγωμα των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, είναι μια πολύ σημαντική απόφαση, τόσο που έχει όλα τα χαρακτηριστικά για να επιταχύνει τις διαδικασίες που θα μας οδηγήσουν στις μεγάλες αλλαγές, αλλά και για να θέσει σε αμφισβήτηση την κυριαρχία του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος.

Είναι γεγονός ότι μέχρι τώρα έχουν γίνει από διάφορες πλευρές πολλές κινήσεις με σκοπό να ανακοπεί η συνέχιση της μονοκρατορίας του δολαρίου. Αυτές αποσκοπούσαν στη μερική έστω αντικατάσταση του δολαρίου, κυρίως στις εμπορικές συναλλαγές, με ένα πολυπολικό σύστημα με βασικούς ανταγωνιστές του το Ευρώ και το Γιουάν, που στηρίζονταν επίσης πάνω σε δύο μεγάλες ισχυρές οικονομίες. Η ορμή όμως με την οποία εισήλθε στην αγορά το Ευρώ τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του διακόπηκε απότομα με την εμφάνιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης, παρότι αυτή ήταν δημιούργημα του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στο τέλος της κρίσης το δολάριο βγήκε ενισχυμένο το δε Ευρώ μετά από περιπέτειες έχασε τη μεγάλη αποδοχή ως αποθεματικό νόμισμα, ως ένα ασφαλές λιμάνι δηλαδή το οποίο θα εμπιστεύονταν οι χώρες για να αποθέσουν τα περισσεύματά τους. Έτσι, σήμερα σε δολάρια διακρατείται περί το 60% των παγκόσμιων  συναλλαγματικών αποθεμάτων, ενώ συμμετέχει με 40% στις νομισματικές και εμπορικές διασυνοριακές συναλλαγές. Το Ευρώ κατέχει τη δεύτερη θέση με αξιοπρεπή παρουσία στις εμπορικές συναλλαγές, ενώ και το Γιουάν διεκπεραιώνει ένα σημαντικό μερίδιο. 

Νέο τοπίο μετά την 26η Φεβρουαρίου

Το βασικό ερώτημα που τίθεται μετά την επιβολή την μέτρων που αφορούν στη δέσμευση των αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, δεν είναι όπως πολλοί θα πίστευαν, αν με τα μέτρα δικαίως τιμωρείται ο Πούτιν, κάτι που δεν αμφισβητείται, αλλά πια θα είναι στο εξής η στάση πολλών χωρών στη διακράτηση πχ. αμερικανικών ομολόγων τα οποία βαρύνονται με μια exante απώλεια κατά 8% λόγω πληθωρισμού. Ή ακόμη πως θα αντιδράσουν μελλοντικά, όταν πρέπει να αποφασίσουν για την τοποθέτηση των διαθεσίμων τους χώρες, όπως η Κίνα που διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα σε δολάρια, η Τουρκία, οι χώρες του Κόλπου, η Ινδία, το Πακιστάν και άλλες, κυρίως ανατολικές χώρες, ειδικά στην περίπτωση που σχηματιστεί ένα αντίπαλο χρηματοπιστωτικό και νομισματικό δέος, με βασικό κορμό την Κίνα καθώς και την απομονωμένη από τη Δύση πλέον Ρωσία; Το λάθος του Πούτιν να κρατήσει το μεγαλύτερο μέρος του συναλλάγματος σε δυτικές τράπεζες, ίσως γίνει μάθημα για πολλές χώρες και να αλλάξουν την πολιτική τους.

Σε μια εποχή, όπου λόγω της πανδημίας και τώρα με έναν πόλεμο χωρίς τέλος στην καρδιά της Ευρώπης, τα κράτη, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες έχουν ανάγκη από κάποιες σταθερές, από εστίες βεβαιότητας, με την απόφαση του παγώματος των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, εντείνεται η αβεβαιότητα. Οι κυρώσεις, όπως γενικά όλες οι οικονομικές κυρώσεις, πρέπει να υπόκεινται σε κανόνες. Πρέπει να έχουν συγκεκριμένη στόχευση και επίσης συγκεκριμένους όρους, οι οποίοι αν ικανοποιηθούν, να αρθούν και να επιστρέψουμε στην προτέρα κατάσταση. Σε αντίθετη περίπτωση τα αποτελέσματα μπορεί να είναι οδυνηρά, αφού κανείς δε γνωρίζει τι θα ξημερώσει, αν ο διαφαινόμενος κίνδυνος μιας διχοτόμησης του πλανήτη καταστεί πραγματικότητα. Ένα είναι βέβαιο. Ότι, το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα θα βγει από αυτήν την περιπέτεια στην καλύτερη περίπτωση λαβωμένο, στη δε χειρότερη μπορεί να δώσει το έναυσμα για μεγαλύτερα δεινά. Ήδη, το δίλημμα των ημερών για την Ευρώπη που έθεσε ο Πούτιν ως απάντηση στη δέσμευση των συναλλαγματικών του αποθεμάτων, ή μας πληρώνετε με ρούβλια ή σταματώ την τροφοδοσία με ενεργειακά προϊόντα, δείχνει πόσο μπορούν να σοβαρέψουν τα πράγματα, ανεξάρτητα από τη επιλογή!