Του Τριαντάφυλλου Καρατράντου[1]
Ο 21ος αιώνας μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ο αιώνας των κρίσεων για τη Δύση. Η πρώτη σοβαρή κρίση ήταν αυτή της ασφάλειας, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ. Η απειλή της τρομοκρατίας άλλαξε ριζικά την πολιτική, την καθημερινότητα και το αίσθημα ασφάλειας και διακινδύνευσης των σύγχρονων κοινωνιών. Πρέπει να τονιστεί πως η εξέλιξη της απειλής της ισλαμιστικής τρομοκρατίας τα είκοσι τελευταία χρόνια λειτουργεί ως μία μακροχρόνια κρίση ασφάλειας.
Λίγο πριν το κλείσιμο της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα οι χώρες της Δύσης αντιμετώπισαν μία μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία δοκίμασε τις αντοχές των ευρωατλαντικών θεσμών και επηρέασε με μη ομοιόμορφο τρόπο διάφορες χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ελλάδα, η οποία βυθίστηκε σε μία δεκαετή κρίση που ξεκίνησε ως δημοσιονομική και μετεξελίχθηκε σε μία γενικευμένη κρίση θεσμών, πολιτικής και αντιπροσώπευσης.
Η επόμενη σημαντική κρίση που αντιμετώπισε η Ε.Ε. και κυρίως τα κράτη πρώτης- γραμμής (Ιταλία, Ελλάδα) ήταν η προσφυγική- μεταναστευτική κρίση το 2015- 2016. Παράλληλα με αυτή, η Ε.Ε. δέχτηκε ένα νέο κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων σε διάφορες χώρες, βιώνοντας έτσι αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε πολύ- κρίσεις, δηλαδή περισσότερες της μιας κρίσεις, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, οι οποίες συμβαίνουν την ίδια περίοδο.
Η τελευταία χρονικά κρίση που δοκιμάζει για δύο συνεχόμενα χρόνια τις χώρες και τους διεθνείς θεσμούς είναι αυτή της πανδημίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, με δριμύτερες τις μεγάλες φυσικές καταστροφές, όπως οι μεγα- πυρκαγιές, που συνιστούν την λεγόμενη κλιματική κρίση.
Αυτές οι δύο δεκαετίες κρίσεων έχουν επιπτώσεις σε διαφορετικούς τομείς. Ο πολίτης αισθάνεται ανασφάλεια και φόβο. Από τη μία πλευρά, η παγκόσμια διακυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει στο βαθμό που θα ήταν απαραίτητος για να ασκεί ουσιαστική και πρωταρχική διαχείριση των κρίσεων. Από την άλλη, τα κράτη, βρισκόμενα σε μία μεταβατική φάση, δεν ήταν προετοιμασμένα και εξοπλισμένα με θεσμούς, μέσα και δυνατότητες αποτελεσματικής αντιμετώπισης των πολυκρίσεων. Ο πολίτης λοιπόν νιώθει μετέωρος ανάμεσα σε αυτά τα δύο ατελή επίπεδα παραγωγής πολιτικής και διαχείρισης με αποτέλεσμα να έχουμε μία διπλή κρίση αντιπροσώπευσης και εμπιστοσύνης.
Η απώλεια της εμπιστοσύνης προς το λεγόμενο σύστημα και η κρίση αντιπροσώπευσης με δυναμικότερη μορφή της αίσθηση του δημοκρατικού ελλείμματος δημιούργησαν το υπέδαφος για νέες μορφές λαϊκισμού και κινήματα διαμαρτυρίας, τα οποία ενίσχυσαν την ριζοσπαστικοποίηση που οδηγεί στον βίαιο εξτρεμισμό.
Από τη μία πλευρά η γενικευμένη αμφισβήτηση του κράτους και από την άλλη η ανάγκη τα κράτη να πάρουν μέτρα διαχείρισης, με χαρακτηριστική περίπτωση τα lockdowns για την πανδημία, συνέθεσαν ένα σκηνικό τέλειας και παρατεταμένης πόλωσης. Σε αυτό το πλαίσιο ο κερδισμένος είναι δυστυχώς ο βίαιος εξτρεμισμός.
Για να ξεκινήσει η διαδρομή της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στη βία είναι απαραίτητο να υπάρχει η αίσθηση του παραπόνου. Στην περίοδο των κρίσεων αυτή η αίσθηση είναι διάχυτη σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού, οι οποίες αισθάνονται πως δεν προστατεύονται επαρκώς ή πως πλήττονται από τις αποφάσεις των κρατών ή των διεθνών θεσμών. Αυτό οδήγησε στην ενίσχυση του βίαιου εξτρεμισμού, ο οποίος εμφανίζεται κυρίως με τη μορφή της βίας χαμηλής έντασης.
Η πανδημία είναι η επιτομή του πως μία κρίση μπορεί να ενδυναμώσει τον εξτρεμισμό ή και να συμβάλλει στη δημιουργία νέων μορφών του. Ο μεγάλος κερδισμένος πανευρωπαϊκά είναι ο ακροδεξιός εξτρεμισμός, ο οποίος συμβαδίζει σε σημαντικά βαθμό με τα αντιεμβολιαστικά κινήματα. Υπήρξαν όμως και μορφές εξτρεμισμού οι οποίες αναδύθηκαν ως αποτέλεσμα της πανδημίας, όπως ορισμένες εκδοχές της τεχνοφοβίας.
Στρατηγικοί παράγοντες για την ενίσχυση του εξτρεμισμού είναι το διαδίκτυο, καθώς η ριζοσπαστικοποίηση, η προπαγάνδα και η διασπορά βίαιων αφηγημάτων γίνεται σε σημαντικό βαθμό ηλεκτρονικά, οι θεωρίες συνωμοσίας, οι οποίες λειτουργούν ως το υπέδαφος για την ένταση της κρίσης εμπιστοσύνης και οι διάφορες κινηματικές διαδικασίες.
Τα κράτη πρέπει να αναπροσαρμόσουν τις στρατηγικές και τις πολιτικές πρόληψης και αντιμετώπισης του βίαιου εξτρεμισμού, ώστε να ενσωματώσουν αυτές τις νέες δυναμικές, αξιοποιώντας έτσι τα μαθήματα της πανδημίας. Τέλος, πρέπει να δουλέψουν σε μία συγκεκριμένη διάσταση της ανθεκτικότητας, η οποία είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική διαχείριση των κρίσεων του άμεσου μέλλοντος, στην εμπιστοσύνη των πολιτών. Χωρίς εμπιστοσύνη η διαχείριση θα έχει προβλήματα, η πόλωση θα εντείνεται και ο εξτρεμισμός θα ενισχύεται.
[1] Δρ. Ευρωπαϊκής ασφάλειας και νέων απειλών. Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΛΙΑΜΕΠ
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος