«Ο χορός του θανάτου» επιτοκίων, πληθωρισμού, ανάπτυξης, μετά τις αποφάσεις των Κεντρικών Τραπεζών (audio)

Το νέο δύσκολο οικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνει η αύξηση των επιτοκίων από την ΕΚΤ, αλλά και τις περισσότερες Κεντρικές Τράπεζες των μεγάλων χωρών, το πόση επίδραση θα έχει στη μείωση του πληθωρισμού, στο φρενάρισμα της ήδη αναιμικής ανάπτυξης, αλλά και στην ακριβότερη εξυπηρέτηση των χρεών καταναλωτών, εταιρειών και κρατών, ήταν τα ζητήματα που αναλύθηκαν στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο».

Προσκεκλημένος ήταν ο Ναπολέων Μαραβέγιας, Καθηγητής Ευρωπαϊκής Οικονομίας στο ΕΚΠΑ και μέλος του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής.

Οι Κεντρικές Τράπεζες των κυριότερων οικονομιών αποφάσισαν πλέον να αντιδράσουν δυναμικά στις έντονες πληθωριστικές πιέσεις και να προχωρήσουν στην ταχύτερη νομισματική σύσφιγξη από την εποχή της κατάρρευσης της Lehman Brothers το 2008. Στις 8/9 έγινε η «γερακίσια» στροφή της ΕΚΤ με αύξηση των επιτοκίων, την προηγούμενη ημέρα είχε συμβεί το ίδιο από τη Κεντρική Τράπεζα του Καναδά, ενώ θεωρείται βέβαιο πως έπεται ανάλογη συνέχεια από την Τράπεζα της Αγγλίας και την Fed.

Η προϊδέαση για συνεχόμενες αυξήσεις επιτοκίων –και μάλιστα μεγάλες- ξεκίνησε από την «γερακίσια» ομιλία του προέδρου της Fed Τζερόμ Πάουελ στο οικονομικό συμπόσιο στο Τζάκσον Χόουλ του Ουαϊόμινγκ, προ εβδομάδων. Ακολούθησε μπαράζ δηλώσεων από τραπεζικούς παράγοντες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού για την ανάγκη μεγάλων αυξήσεων στα επιτόκια προκειμένου να μπει φρένο στο πληθωριστικό ράλι, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει αξιοσημείωτη επιβάρυνση για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Με τη σειρά τους όλα αυτά έχουν προκαλέσει κλυδωνισμούς στις αγορές και αύξηση του κόστους δανεισμού για τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, αυξάνοντας τους φόβους για σημαντική επιβράδυνση, ακόμη και ύφεση των οικονομιών. Την ίδια ώρα οι αποδόσεις των ομολόγων εκτινάχθηκαν με το κόστος δανεισμού της Ιταλίας να ξεπερνά τα επίπεδα συναγερμού του 4%, η δε Ελλάδα δανείζεται πλέον για 10 χρόνια με περίπου 4,19% (έναντι 2,9% μόλις στις αρχές Αυγούστου).

Ειδικά σε ό, τι αφορά την ΕΚΤ, η πρόεδρος της Κριστίν Λαγκάρντ, παραδεχόμενη τις λάθος προβλέψεις της Τράπεζας για την πορεία του πληθωρισμού, ανακοίνωσε αύξηση του βασικού επιτοκίου της κατά 0,75%, η οποία ήρθε μετά από μία άνοδο επιτοκίων κατά 0,50% τον περασμένο Ιούλιο. Εκείνη ήταν η πρώτη από το 2011, με την οποία τερματιζόταν μία οκταετής περίοδος αρνητικών επιτοκίων καταθέσεων. Έτσι το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ διαμορφώνεται πλέον στο 1,25%. Κι όπως είπε η Λαγκάρντ, η κίνηση αυτή συνιστά ένα σημαντικό βήμα με το οποίο επιχειρείται η μετάβαση από το σημερινό εξαιρετικά χαμηλό ύψος των επιτοκίων σε επίπεδα που θα εξασφαλίσουν την έγκαιρη επιστροφή του πληθωρισμού στον μεσοπρόθεσμο στόχο της ΕΚΤ 2%.

Με βάση την τρέχουσα αξιολόγησή του, κατά τις επόμενες συνεδριάσεις το Εκτελεστικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω τα επιτόκια για να μειώσει τη ζήτηση και να προφυλαχθεί από τον κίνδυνο μιας επίμονης ανοδικής μετατόπισης των προσδοκιών για τον πληθωρισμό. Κατά συνέπεια, το Συμβούλιο θα επαναξιολογεί τακτικά την πορεία της πολιτικής του υπό το φως των εισερχόμενων πληροφοριών και των εξελισσόμενων προοπτικών για τον πληθωρισμό, που μέσα στον Αύγουστο έφτασε κατά μέσο όρο στο 9,1% και πλέον θεωρείται πιθανό να παραμείνει πάνω από το ποσοστό-στόχο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Συγκεκριμένα, αναμένεται περαιτέρω άνοδος τουλάχιστον έως τα τέλη του έτους, αργή αποκλιμάκωση μέσα στο 2023 και επαναφορά του περί το 2% μόνον στα τέλη του 2024. Με βάση όλα αυτά οι αναλυτές εκτιμούν πως θα υπάρξουν τουλάχιστον 2-4 επιτοκιακές αυξήσεις –και μάλιστα εμπροσθοβαρείς, πριν υπάρξουν νέες κορυφώσεις του πληθωρισμού- μέσα στους επόμενους μήνες, με το βασικό επιτόκιο να ξεπερνά το 2%.

Από την άλλη, ο μεγάλος φόβος που υπάρχει πάντα για επιτοκιακές αυξήσεις -και μάλιστα ταυτόχρονα με γεωπολιτικές κρίσεις και κοινωνικές/οικονομικές διαταραχές- είναι πως φρενάρουν περαιτέρω την ανάπτυξη και μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και σε ύφεση. Ξεπροβάλλει έτσι το φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού, που η παγκόσμια οικονομία έχει να δει από τη δεκαετία του ’80. Ωστόσο, παρά τις σχετικές προειδοποιήσεις, η ΕΚΤ και η Λαγκάρντ προβάλλουν μια εικόνα αισιοδοξίας και δηλώνουν ότι περιμένουν στασιμότητα για την Ευρωζώνη και όχι ύφεση, με βάση τουλάχιστον το βασικό σενάριο. Όπως ανέφερε η Λαγκάρντ, οι εμπειρογνώμονες αναμένουν τώρα ότι η οικονομία θα αναπτυχθεί με ρυθμό 3,1% το 2022, 0,9% το 2023 και 1,9% το 2024. Η πρόβλεψη για ύφεση υπάρχει, αλλά σε ένα αρνητικό σενάριο”, πρόσθεσε. Κι όπως εξήγησε, ένα τέτοιο περιέχει πλήρη διακοπή των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία και πολιτικές που θα περιλαμβάνουν την επιβολή δελτίου στην ενέργεια. Σ’ αυτή την περίπτωση, η εκτίμηση είναι για συρρίκνωση 0,9% το επόμενο έτος. Ωστόσο, άλλοι οικονομικοί αναλυτές ανησυχούν ότι τέτοιες προβλέψεις για την ευρωζώνη, αλλά και τις ΗΠΑ, είναι υπερβολικά ρόδινες. Επισείουν τους κινδύνους από τη συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση, το αναπτυξιακό φρενάρισμα της Κίνας, την σχεδόν ύφεση στην οποία περιέρχεται η ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας Γερμανία, αλλά και τον αντίκτυπο που θα έχουν κοινωνικές εντάσεις και εργασιακές αναταραχές λόγω του κόστους της ζωής και της σημαντικής διαφοράς πληθωρισμού-αυξήσεων των μισθών. Ήδη μέσα στο καλοκαίρι σημειώθηκαν μεγάλες απεργίες σε ευρωπαϊκά κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο και η Ισπανία, ενώ σε αναπτυσσόμενες χώρες η κατάσταση είναι ήδη εκρηκτική, όπως στη Σρι Λάνκα, το Περού κλπ.

Επιπλέον, το έκτακτο Συμβούλιο των Υπουργών Ενέργειας απέφυγε να καταλήξει σε νέες αποφάσεις για τον περιορισμό του ενεργειακού κόστους στις χώρες της ΕΕ, αν και απέρριψε την ιδέα της Προέδρου της Κομισιόν για επιβολή πλαφόν μόνον στις τιμές φυσικού αερίου που εισάγεται στη ΕΕ από τη Ρωσία. Κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επισπεύσει το πακέτο προτάσεων γύρω από ζητήματα ρύθμισης των αγορών και αλλαγής των κανόνων ανταγωνισμού, ώστε να τα εξεταστούν στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Οκτωβρίου. Κι ενώ η λήψη κοινών και αποτελεσματικών αποφάσεων των 27 παραμένει αβέβαιη, το βέβαιον είναι πως το αυξανόμενο ενεργειακό κόστος παραμένει από τους βασικούς παράγοντες ανόδου του πληθωρισμού. Ωστόσο, ο περιορισμός του με επιβολή πλαφόν θεωρείται, αν όχι ανέφικτος, τουλάχιστον πολύ δύσκολος, οι δε αποφάσεις για επιβολή νέων κυρώσεων -όπως το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο στα τέλη του έτους- το πιθανότερο είναι πως θα ανεβάσουν ξανά τις τιμές του μαύρου χρυσού, ενώ αυτές προς το παρόν υποχωρούν.

Καταληκτικά, στη συζήτηση με τον κ. Μαραβέγια τέθηκε το ζήτημα για το ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των νομισματικών αποφάσεων της ΕΚΤ συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, όπου ο πληθωρισμός βρίσκεται 2,3% πάνω από το μέσο όρο της ευρωζώνης (11,4% τον Αύγουστο), τα δάνεια των ιδιωτών και των επιχειρήσεων αναγκαστικά θα αυξηθούν και τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων τραβούν ξανά την ανηφόρα. Ειδικά για την εξυπηρέτηση νέου δημοσίου χρέους το ερώτημα είναι πως θα επιτυγχάνεται με τέτοια επιτόκια. Τουλάχιστον σε σχέση με το υπάρχον χρέος είναι καθησυχαστικό το γεγονός ότι η Κεντρική Τράπεζα θα συνεχίσει να επανεπενδύει τους τίτλους που λήγουν και βρίσκονται στο χαρτοφυλάκιο το οποίο έχει αποκτήσει στο πλαίσιο του προγράμματος ΡΕΡΡ (πανδημίας) έως το τέλος του 2024, καθώς, επίσης πως δηλώνει ότι θα χρησιμοποιήσει το εργαλείο για την προστασία της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής (Transmission Protection Instrument) στην περίπτωση που τούτο κριθεί αναγκαίο.