Λόμπινγκ χωρίς κανόνες στις Βρυξέλλες: Από την ανατομία του φαινομένου στην αναζήτηση θεραπείας

Πώς λειτουργεί το λόμπινγκ στις Βρυξέλλες σε σχέση με τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Μέχρι πού φτάνει το θεμιτό μέρος και που αρχίζει το αθέμιτο; Ποιο ρυθμιστικό πλαίσιο υπάρχει, πόσο εφαρμόζεται και ποιες είναι οι επιπτώσεις των αποκαλύψεων για το Qatargate για την ηθική υπόσταση και το πολιτικό κύρος της ΕΕ;

Τα σχετικά ερωτήματα αναπτύσσονται και αναλύονται στην εκπομπή του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου «Με το Πρώτο στην Ευρώπη και τον Κόσμο», με προσκεκλημένο τον Αργύρη Πασσά, Καθηγητή Κρατικής Διοίκησης & Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης, αλλά και επί χρόνια εργαζόμενο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με την ιδιότητα του επιστημονικού συνεργάτη.

Ως lobbying ορίζεται κάθε δραστηριότητα που πραγματοποιείται με σκοπό να επηρεάσει μια κυβέρνηση ή τις αποφάσεις ενός θεσμικού οργάνου προς όφελος ενός συγκεκριμένου σκοπού. Οι Βρυξέλλες κατέχουν τη δεύτερη θέση στον κόσμο σε επίπεδο δραστηριότητας lobbying από ομάδες συμφερόντων μετά τη Ουάσινγκτον.

Περίπου 30.000 λομπίστες υπολογίζεται ότι δρουν εκεί, προωθώντας ο καθένας τα συμφέροντα του εργοδότη του. Προκειμένου να ρυθμίσουν σχετικά αυτή την κατάσταση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δημιούργησαν το 2011 ένα κοινό μητρώο διαφάνειας για το lobbying.

Τελικά μόλις το 2014 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε πως όλοι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι οφείλουν να δημοσιεύουν τις προσωπικές συναντήσεις τους με λομπίστες.

Το Ευρωκοινοβούλιο καθυστέρησε κι άλλο κι έφτασε μετά το 2019 να ζητά από όλους τους ευρωβουλευτές με υψηλά αξιώματα (προέδρους επιτροπών, εισηγητές και σκιώδεις εισηγητές) να δημοσιεύουν τις συναντήσεις και συνεδριάσεις που πραγματοποίησαν. Ωστόσο, έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας Βρυξελλών δείχνει ότι οι περισσότεροι εξ αυτών εξακολουθούν να μην το τηρούν.

Όσο για τους ευρωβουλευτές που δεν έχουν νομοθετικές αρμοδιότητες, η δημοσίευση των συναντήσεών τους παραμένει προαιρετική και επιπλέον δεν υπάρχουν κανόνες που να καλύπτουν άλλες αρμοδιότητες (κοινοβουλευτικούς βοηθούς, συμβούλους κτλ), κάτι που σημαίνει ότι δεν γίνεται να σχηματιστεί ικανοποιητική εικόνα όσον αφορά στο ποιος ασκεί πιέσεις σε ποιον.

Σε κατάλογο μάλιστα που συμπεριλαμβάνει η έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας Βρυξελλών με τις καταχωρήσεις των συναντήσεων των ευρωβουλευτών στο διάστημα των 3 ετών που διαρκεί η θητεία του παρόντος Ευρωκοινοβουλίου, η Ελλάδα εμφανίζει απογοητευτικά αποτελέσματα, καθώς έχει την τελευταία θέση στη λίστα.

Από την καταγραφή προκύπτει ότι από τους 21 Έλληνες ευρωβουλευτές στο σύνολο, μόλις 2 δήλωσαν επίσημα τις συναντήσεις τους με λομπίστες στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους Έλληνες ευρωβουλευτές έχουν κατά καιρούς βρεθεί σε θέση εισηγητή κύριου ή σκιώδους και επομένως ήταν υποχρεωμένοι να δηλώσουν τις συναντήσεις τους, ώστε να μην υπάρχει υπόνοια διαφθοράς.

Η υπόθεση του Qatargate φανέρωσε μια εικόνα ανθρώπων που ζούσαν άνετα, εάν όχι πλουσιοπάροχα, επί σειρά ετών μέσα στην καλούμενη «φούσκα των Βρυξελλών» και οι οποίοι βρίσκονται ξαφνικά στη φυλακή αναμένοντας να δικαστούν.

Οι άνθρωποι αυτοί κατηγορούνται ότι έπαιρναν «δώρα» από βασίλεια του αραβικού κόσμου για να προωθούν τα συμφέροντα καθεστώτων που μικρή σχέση έχουν με τις αξίες του καλούμενου «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Εκτός όμως από τους ευρωβουλευτές που βρίσκονται υπό διερεύνηση για το Qatargate έρευνες διεξάγονται και για άλλους για το ίδιο θέμα, μα και για άλλα για πιο ήσσονος σημασίας ζητήματα, αλλά πάντα υψηλής δεοντολογίας και ηθικής διάστασης, όπως είναι οι οικονομικές σχέσεις με τους βοηθούς τους καθώς και οι ρόλοι τέως Επιτρόπων, ενώ τα βέλη πλήττουν ακόμη και την Πρόεδρο Ντεν Λάιεν, καθώς μέλη του ίδιου του Ευρωκοινοβουλίου ζητούν να διερευνηθούν οι οικονομικές σχέσεις του συζύγου της με τη διαδικασία εξασφάλισης εμβολίων από την ΕΕ στην πρώτη φάση της πανδημίας.

Απ΄ την άλλη, δεν είναι τόσο μακρινή υπόθεση ο εξαναγκασμός σε παραίτηση όλης της Επιτροπής Σαντέρ το 1999 για σειρά σκανδάλων και πράξεων κακοδιοίκησης από Επιτρόπους –μέλη της.

Ωστόσο, τίθεται το ερώτημα, αν όλα αυτά τα περιστατικά αδιαφάνειας, κακοδιοίκησης ή και διαφθοράς είναι αντιπροσωπευτικά του τρόπου που λειτουργούν οι θεσμοί στις Βρυξέλλες ή αποτελούν εξαιρέσεις, οι οποίες αδικούν την μεγάλη εικόνα του –όχι εύκολου- τρόπου λειτουργίας των οργάνων της ΕΕ που προσπαθούν να εξισορροπούν τα συμφέροντα και τις αντιθέσεις 27 κρατών μελών.

Άλλωστε, στο Άρθρο 11 της Συνθήκης της Λισαβώνας σημειώνεται : “Τα θεσμικά όργανα δίνουν, με τα κατάλληλα μέσα, στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστοποιούν και να ανταλλάσσουν δημόσια τις γνώμες τους σε όλους τους τομείς δράσης της Ένωσης. Τα θεσμικά όργανα διατηρούν ανοιχτό, διαφανή και τακτικό διάλογο με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών.

Προκειμένου να εξασφαλίζεται η συνοχή και η διαφάνεια των δράσεων της Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διεξάγει ευρείες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη». Επίσης, στον επίσημο ιστοχώρο του Μητρώου Διαφάνειας της ΕΕ αναφέρεται: «Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αλληλεπιδρούν με ευρύ φάσμα οργανώσεων και ομάδων οι οποίες εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Πρόκειται για ένα νόμιμο και αναγκαίο μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, το οποίο εξασφαλίζει ότι οι πολιτικές της ΕΕ αντανακλούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας».

Φυσικά, το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ λομπιστών και πολιτικών σε ευνομούμενες δημοκρατίες θα πρέπει να είναι θεσμικά οριοθετημένο, ελεγχόμενο και διαφανές. Επίσης, οι λομπίστες υπάρχουν για να προωθούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Το αν εκείνοι θα καταφέρουν να επηρεάσουν τη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής και τη λήψη αποφάσεων είναι άλλη υπόθεση, που εξαρτάται όχι μόνο από τον «πομπό» αλλά και, κυρίως, από τον «δέκτη».

Εκτός από το προαναφερόμενο Μητρώο Διαφάνειας, που εφαρμόζουν με καθυστερήσεις και κενά η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, η Πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα υπόσχεται να παρουσιάσει ένα σχετικό σχέδιο δέκα σημείων τον Ιανουάριο του 2023, με αφορμή τα τελευταία γεγονότα. «Θα δρομολογήσουμε μια μεταρρυθμιστική διαδικασία για να δούμε ποιος έχει πρόσβαση στις εγκαταστάσεις μας, πώς χρηματοδοτούνται οι εν λόγω οργανισμοί, ΜΚΟ και άνθρωποι, ποιους συνδέσμους με τρίτες χώρες έχουν, θα ζητήσουμε μεγαλύτερη διαφάνεια όσον αφορά τις συναντήσεις με ξένους παράγοντες και εκείνους που συνδέονται με αυτούς. Θα ταρακουνήσουμε αυτό το Κοινοβούλιο και αυτή την πόλη […] είπε.

Επίσης, άλλες πλευρές επαναφέρουν την πρόταση για ενίσχυση του ρόλου της OLAF (ευρωπαϊκής υπηρεσίας καταπολέμησης απάτης σε βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, διαφθοράς και σοβαρών παραπτωμάτων στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα). Τέλος, ανοικτό παραμένει το ζήτημα της επιβολής, αλλά κυρίως της εφαρμογής, κανόνων για την αντιμετώπιση του φαινομένου των “περιστρεφόμενων θυρών”, όπου πρώην Επίτροποι, άλλα ανώτατα στελέχη της ανώτατης διοίκησης της ΕΕ και -όπως διαπιστώνουμε τελευταία- αρκετοί πρώην ευρωβουλευτές αναλαμβάνουν θέσεις στον ιδιωτικό τομέα –και μάλιστα πολύ σύντομα μετά τη λήξη των θητειών τους- από τις οποίες μπορούν να επηρεάσουν τις αποφάσεις των ευρωπαϊκών οργάνων, να έχουν πρόσβαση σε στοιχεία, πληροφορίες κλπ.

Εν τέλει, το Qatargate έρχεται να κλονίσει την ΕΕ όχι απλώς περιφερειακά αλλά στον πυρήνα της. Εάν αποδειχθεί το σκάνδαλο θα βλάψει την ΕΕ, συνιστώντας μεγάλη προδοσία της δημόσιας εμπιστοσύνης. Ωστόσο, όπως γράφει χαρακτηριστικά και ο Guardian, “σχεδόν ό,τι κι αν συμβεί, το σκάνδαλο θα βλάψει την ΕΕ, η οποία αρέσκεται να δίνει διαλέξεις στον κόσμο για τις δημοκρατικές αξίες, συμπεριλαμβανομένων των προτύπων στο δημόσιο βίο”. Eπίσης, όλα αυτά τα γεγονότα είναι «βούτηρο στο ψωμί» των ευρωσκεπτικιστών, οι οποίοι επανέρχονται ασκώντας έντονη κριτική στην ΕΕ για την έλλειψη κανόνων διαφάνειας. Το κρίσιμο θέμα τώρα είναι ποια εναλλακτική πολιτική θα μπορεί να ακολουθηθεί στο εξής και τι δικλείδες μπορούν να τεθούν.