«ameτρια»: Το προνόμιο του δυσανάλογου

Του Νικόλα Περδικάρη

Ερχόμαστε πολλές φορές αντιμέτωποι με το φαινόμενο της αμετρίας. Φαινόμενο; Μια έκρηξη, ας πούμε καλύτερα. Σειρά μικρών καθημερινών επαναστάσεων που επιμελώς αγνοούμε. Έτσι και εγώ. Επισκεπτόμουν το μουσείο Μπενάκη, ολοκάθαρα ενθουσιασμένος που θα έβλεπα και θα έγραφα κάτι για την έκθεση του Tony Cragg, μέχρι που ένα πουλάκι μου σφύριξε να περάσω πρώτα από τον 1ο όροφο.

Και ενώ οι χάρτες και τα πολεοδομικά σχέδια δεν είναι το φόρτε μου, ενώ δεν χάνομαι συχνά σε πολύχρωμους λαβυρίνθους, ούτε μου αρέσει να «παντρεύω» τα νεότερα με τα διαχρονικά, τούτη τη φορά αφέθηκα. Πρώτα γιατί διάβασα το εισαγωγικό σημείωμα της έκθεσης, κι έπειτα γιατί ήθελα να αφεθώ. Ως επεξήγηση για αυτή την εικαστική, πολιτιστική και βαθιά φιλοσοφική συνάντηση του Μουσείου Μπενάκη με το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ -του θεματοφύλακα δηλαδή της παράδοσης με τον εκφραστή του σύγχρονου- οι επιμελητές αναφέρουν στο σημείωμα τους: «ameτρια είναι το προνόμιο του δυσανάλογου, του υπερβάλλοντος, της απόρριψης μιας καθολικής προσέγγισης, του σφάλματος που αποδεικνύεται σωστό…Αδιαφορώντας για τις αξίες της κοινοτικής ζωής, που προωθούν τις αρετές του μέτρου και του ευτυχούς μέσου όρου, η αμετρία (dismeasure) αποτελεί έκφραση μιας πρωτογενούς άσκοπης ενόρμησης που μοναδική της πρόθεση είναι να ασκείται χωρίς αναστολές…».

Παρακάτω, στο νοητό «περιθώριο» αυτών των σημειώσεων, αν υπήρχε κάτι τέτοιο, ξεκινούσε για μένα η έκθεση. Η περιπλάνηση ανάμεσα στους φωτεινούς και σκοτεινούς διαδρόμους. Γιατί πρωτίστως, η ουσία βρίσκεται στη σκέψη, στην ιδέα, στην πεποίθηση, πως η εστίαση σε μια λεπτομέρεια είναι προϋπόθεση για την αμετρία. Η ανάγκη να γραπωθούμε από κάτι που αύριο κιόλας θα έχει αλλάξει μορφή. Ακριβώς επειδή εμείς επιλέγουμε, συνήθως, να εστιάσουμε σε ένα ή περισσότερα μεμονωμένα δεδομένα, που σε σύγκριση με τα άλλα, τα ολόκληρα, τα διπλανά, δεν είναι παρά μερικά στίγματα. Και όμως, αυτά τα…στίγματα μπορούν να γίνουν τελικά σημεία αναφοράς. Όλα τα «ελαττωματικά», τα μερικώς ιδωμένα του κόσμου, στην πραγματικότητα είναι ευεργετήματα, όταν εξεταστούν ως οντότητες που υπηρετούν ένα σκοπό από τη στιγμή της γέννησης τους και έπειτα.

Παραδείγματος χάριν, η χαρτογράφηση των Αθηνών, παρά τη σχετικά εφήμερη αποτύπωση ονομάτων, οδών και τοποθεσιών που προσφέρει (δεδομένου ότι η ακρίβεια των στοιχείων ενός χάρτη μπορεί να αναιρεθεί από μέρα σε μέρα) αποτελεί αναμφίβολα ένα «εργαλείο» πλοήγησης και πάνω απ’ όλα ένα έργο τέχνης. Το ίδιο και μια «καμένη» φωτογραφία, που φωτογραφήθηκε ξανά, αποτελώντας έτσι μέρος μιας νέας σύνθεσης. Ένα αντικείμενο, ένα δημιούργημα, προβεβλημένο μέσα σε ένα άλλο δημιούργημα. Το σχεδιασμένο -«στο φτερό»- κεφάλι που ολοκληρώνει, μέσω μιας προβολής, τη μορφή ενός αγάλματος. Ο Προμηθέας δεσμώτης, μόλις λίγα βήματα μακριά από «ερεθισμένες» σεξουαλικά φιγούρες, φτιαγμένες με μελάνι. Και ο σκελετός να κοιτάζει, μέσα από ένα καθρέφτη την επαναστατική σημαία της Κρήτης. Αν δεν το δεις, δεν θα καταλάβεις. «Ένωσις ή Θάνατος», υψώθηκαν τότε οι φωνές. Με την ίδια ένταση υψώνονται και τώρα. Μόνο που εδώ η Ένωση αφορά την τέχνη. Το μνημειακό ή το κλασικό συμπορεύεται με το καινούριο. Αιτία, μια ευλογημένη συν-ουσία, προς τιμήν του παράδοξου, αλλά όχι και παράλογου. Ξαναλέω: Αν δεν το δεις, δεν θα καταλάβεις.

Αλλά η αμετρία, τουλάχιστον σε μάτια και αυτιά σαν τα δικά μου, δεν «γοητεύει» δια του αποτελέσματος. Δεν γοητεύει, τουλάχιστον, εξ αρχής. Δεν είναι αυτός ο σκοπός της. Περισσότερο αποτελεί μια συνέπεια της, ούτως ή άλλως, σύνθετης έννοιας της ζωής. Γιατί και στη ζωή, το πλησίασμα του μέτρου είναι μάλλον μια επιθυμία μεταξύ των θνητών, περισσότερο ένας πόθος να προσεγγίσουμε την τελειότητα, παρά μια αξία δεδομένη. Το ίδιο καταλαβαίνει κανείς όταν ζυγίζει την αδικία. Ο ανθρώπινος πόνος, η δυστυχία και εν τέλει ο θάνατος δεν έχουν μέτρο. Την ώρα που εγώ απολάμβανα την έκθεση, εισπνέοντας καλλιτεχνικές «ενέσεις» φιλοσοφίας, στην πλατεία Βικτωρίας οι πρόσφυγες εξακολουθούσαν να πεινάνε και να αρρωσταίνουν άνευ μέτρου. Και άλλοι, όμοιοι τους, να θαλασσοπνίγονται στα πέλαγα, όπως άλλωστε συνέβαινε πάντα. Το πού θα εστιάσει λοιπόν η ματιά μας, το πού θα σταθεί η ουσία μας καθώς διαβαίνουμε τις λεωφόρους και τα σταυροδρόμια, είναι και αυτό, κατά τη γνώμη μου, ένα δείγμα της αμετρίας. Επειδή εκτός από δρώντες είμαστε ταυτόχρονα και θεατές του έργου τέχνης της ύπαρξης μας. Και δίνουμε νόημα σε ένα ή περισσότερα στοιχεία αυτής, χωρίς να τηρούμε κατ’ ανάγκη κάποιες «αναλογίες» στον τρόπο που αξιολογούμε τα πράγματα.

Για τους λόγους λοιπόν αυτούς -της καθ’ όλα εμπνευσμένης παρουσίασης και ερμηνείας των φαινομενικά ετερόκλητων έργων τέχνης- βρήκα αιτίες πολλές για να ενθουσιαστώ και να υποκύψω στον πειρασμό, καταγράφοντας περισσότερο προσωπικές μου απόψεις. Ύστερα συνέχισα τη διαδρομή μου απολαμβάνοντας τα γλυπτά του Cragg, για τα οποία όμως θα αφιερώσω μια ξεχωριστή ενότητα. Και αν μπορούσα να περιγράψω με δυο κουβέντες όσα με «γέμισαν» από την επίσκεψή μου στο μουσείο Μπενάκη, θα ‘λεγα πως ανακουφίστηκα με τη σκέψη, ότι η αμετρία θριαμβεύει στην καθημερινότητα μας, έτσι και αλλιώς. Ανεξάρτητα από το αν αυτό μας αρέσει ή όχι.

Η έκθεση «ameτρια» θα διαρκέσει ως τις 11/10/2015

Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου)

Ώρες Λειτουργίας

Πέμπτη, Κυριακή: 10:00 – 18:00

Παρασκευή, Σάββατο: 10:00 – 22:00

Η έκθεση είναι βασισμένη σε μια ιδέα του Roberto Cuoghi.

Ομάδα επιμελητών: Nicoletta De Rosa, Alessandro Pasini, Tomaso Piantini, Πολύνα Κοσμαδάκη, Γιώργος Τζιρτζιλάκης.