ΑSYA MINOR yeniden: Η τουρκική ματιά στην ελληνική προσφυγιά του Β’ Παγκοσμίου πολέμου

του Νάσου Μπράτσου

Μία εκπληκτική ντοκυμαντερίστικη δουλειά του Τούρκου σκηνοθέτη Tahsin Isbilen, κατέγραψε πριν από μερικά χρόνια, την τουρκική ματιά, τουλάχιστον του απλού κόσμου, γιατί υπήρξαν και παραφωνίες, στο προσφυγικό ρεύμα των Ελλήνων στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής.

Καθόλου τυχαίο που πήρε το 2ο βραβείο στο διαγωνισμό ντοκιμαντέρ της κρατικής Τουρκικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης (TRT). Πρόκειται για παραγωγή του 2008 με έδρα τη Σμύρνη. Τίτλος του Asya Minor…yeniden (Mικρά Ασία πάλι).

Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζεται τουρκικό έγγραφο που αναφέρει ότι από το Μάρτιο του 1941 έως το Μάρτιο του 1943 είχαν περάσει 22.909 πρόσφυγες. Ο αριθμός επιβεβαιώνει το γεγονός ότι πάνω από 30.000 ήταν οι Έλληνες πρόσφυγες, αφού άλλοι πήγαν κατευθείαν στην Κύπρο, κυρίως με αναχωρήσεις από νησιά των Δωδεκανήσων, συνεπώς δεν είχαν καταγραφεί στην Τουρκία, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών το Σεπτέμβριο του 1943 υπήρξε και δεύτερο μαζικό ρεύμα Ελλήνων προσφύγων.

Θυμίζουμε τι μας έλεγε στη δικιά μας έρευνα η Καίτη Φράγκου – Ζηκίδη: “Εκεί (στο Νουσεϊράτ) υποδεχτήκαμε το τσουνάμι προσφύγων από την Ελλάδα, κυρίως τη νησιωτική, που προκάλεσε η συνθηκολόγηση των Ιταλών στις αρχές Σεπτέμβρη του 1943 και η χαλάρωση των μέτρων επιτήρησης στα νησιά. Μέχρι και Αθηναίοι ήρθαν.

Εμείς οι παλιοί πρόσφυγες που μας είχαν περάσει από καραντίνα, βρεθήκαμε να ήμαστε η υγειονομική επιτροπή που δέχτηκε τους νέους πρόσφυγες και τους πέρναγε καραντίνα”.
Σταχυολογήσαμε τα βασικά σημεία των Τούρκων που περιέγραψαν στο ντοκιμαντέρ πώς έβλεπαν τους Έλληνες πρόσφυγες, τα οποία ήταν τα εξής: “Έδεσαν τα βαρέλια ανέβηκαν πάνω τους και ήρθαν. Αποβιβάζονταν στο λιμάνι των Αλλατσάτων της Μερσίνας. Από εκεί περπατώντας νηστικοί κακομοίρηδες. Τα πόδια των κοριτσιών από την πείνα ήταν γεμάτα λεκέδες και είχαν μωβ χρώμα. Δεν έβρισκαν τρόφιμα, μόνο χόρτα έτρωγαν, σαλάτα και κάτι παρόμοια, έτσι ζούσαν”.

“Μέσα σε δύο μέρες ήρθε αρκετό πλήθος. Στην περιοχή του Τσεσμέ δεν πολυξέρω, αλλά στα Λίσα εγκαταστάθηκαν εκτός από τα ξενοδοχεία σε όλα τα άδεια σπίτια.
Ερχόταν οικογενειακώς γυναίκες, μικρά παιδιά, άντρες. Ανάμεικτα, καρδούλα μου όλη η οικογένεια, αλλά η κατάστασή τους ήταν αξιοθρήνητη”.

“Ένα μέρος τους έπιασε δουλειά εδώ. Γιατί ήξεραν από αμπέλια. Εργάστηκαν σε πολλές δουλειές. Σε ένα σπίτι που χωρούσε μία οικογένεια έμεναν 15 – 20 άτομα μαζί”.

“Θυμάμαι έναν που τον έλεγαν Νίκο και μας δούλευε και του δίναμε φαγητό. Τότε το χώριζε στα δύο και έλεγε αυτό το κρατάω για να το δώσω στον πατέρα μου.
Υπήρχαν τεχνίτες που τους έβαζαν να δουλεύουν δίπλα σε Τούρκους στην ίδια δουλειά και τους άνεργους τους πήγαιναν να μαζεύουν ελιές. Ήρθαν στο χωράφι που δουλεύαμε και τους δώσαμε ψωμί και τρόφιμα.
Όταν στήναμε γλέντι όσοι από αυτούς ήταν καλλιτέχνες συμμετείχαν και έβγαζαν κι εκείνοι 2-3 γρόσια”.

Ακολουθεί μία μαρτυρία που παρουσιάζει εκπληκτικές ομοιότητες με δήλωση που έγινε στη δικιά μας έρευνα. Ο ηλικιωμένος Τούρκος Ahmet Gonul από την παραλιακή πόλη Didim, στην περιοχή του Αϊδινίου, είχε δηλώσει στο ντοκιμαντέρ του Tahsin Isbilen, ότι: “Αντί στη στεριά τους αποβίβασαν σε νησί. Το πρωί κοιτάζουν και τι να δουν; Γύρω γύρω θάλασσα. Δύο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, βούτηξαν με σκοπό να βγουν απέναντι, να διασχίσουν τη θάλασσα, το κορίτσι τα κατάφερε, το αγόρι έμεινε στη θάλασσα πνίγηκε δεν μπόρεσε να βγεί. Ήρθε το κορίτσι και ειδοποίησε. Εδώ υπήρχαν βοσκοί, ήξεραν κολύμπι. Μαζί τους ήρθε το κορίτσι. Τελικά το οδήγησαν στο τμήμα. Όταν έμαθαν την άφιξη Ελλήνων στο νησί εξασφάλισαν καΐκι. Τους μετέφεραν εδώ στο τμήμα. Τους φιλοξενήσαμε περίπου μία εβδομάδα”.

Στη δικιά μας έρευνα ο κάτοικος Λειψών την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Τάσος Χήρας, είχε δηλώσει: “Μία φορά το προσφυγικό μπάρκο βγήκε όχι στην ακτή, αλλά σε ένα τούρκικο νησάκι. Ένας άνδρας ο Νικήτας που είχε και προβλήματα ακοής και μία κοπέλα βούτηξαν όταν ξημέρωσε για να πάνε στην ακτή να ειδοποιήσουν. Η κοπέλα τα κατάφερε, ο Νικήτας χάθηκε, δεν ξέρουμε αν πνίγηκε ή αν τον έφαγε ψάρι. Κάναμε συστάσεις στον καπετάνιο να προσέχει και να σιγουρεύεται που τους βγάζει”.

Και η δήλωση μίας ηλικιωμένης Τουρκάλας, στο τέλος του ντοκιμαντέρ του Tahsin Isbilen, “Να μην ξαναζήσουμε πόλεμο, αυτό είναι το χειρότερο πράγμα”, όπως και η παρόμοια δήλωση του μη ευρισκόμενου πια στη ζωή Σαμιώτη Κώστα Δεμερτζή, ότι “θα έρθει μία μέρα που όλα τα έθνη του κόσμου θα ζουν ειρηνικά“, είναι το κεντρικό μήνυμα μίας σπουδαίας δουλειάς που διέσωσε μαρτυρίες ανθρώπων που αρκετοί δεν βρίσκονται πια μαζί μας.

Όλοι οι κύκλοι του αφιερώματος στην ανάρτηση: Αναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς του ert.gr

Πέμπτη 6 Ιουλίου 2017: Mαρία Οικονόμου – Μανωλιού: Το προσφυγικό της ταξίδι από τη Σάμο στη Γάζα

Παρασκευή 7 Ιουλίου 2017: Ανδρέας Χριστόπουλος – από το πολεμικό ναυτικό στα “σύρματα” των Εγγλέζων στην Αίγυπτο