Ο Ιωάννης Παπάφης, ο μεγάλος εθνικός ευεργέτης, ήταν Έλληνας έμπορος της διασποράς που δώρισε την τεράστια περιουσία του για έργα φιλανθρωπίας και πέθανε στη Μάλτα στις 16 Φεβρουαρίου 1886.
Γεννήθηκε το 1792 στη Θεσσαλονίκη και ήταν γόνος ευκατάστατης εμπορικής οικογένειας. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με την εμπορική δραστηριότητα κοντά στον θείο του κάνοντας τη Μάλτα δεύτερη θετή τη πατρίδα. Ασκώντας το επάγγελμα του δημόσιου μεσίτη επί δεκατέσσερα χρόνια, αποκόμισε τεράστια κέρδη. Η ενασχόληση στη συνέχεια με χρηματιστηριακές εταιρείες του εξασφάλισε μεγάλη οικονομική άνεση που του επέτρεψε να πραγματοποιήσει δωρεές προς την πατρίδα του και να αφήσει στο τέλος μεγάλα κληροδοτήματα.
Ενίσχυσε οικονομικά τον Αγώνα των Ελλήνων κατά την Επανάσταση του 1821 και πρόσφερε μεγάλες δωρεές στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, συμβάλλοντας στην οικονομική του ανασυγκρότηση, όπως με την πρώτη του μεγάλη δωρεά την οποία ο Ιω. Καποδίστριας αξιοποίησε καταθέτοντάς τη ως κεφάλαιο για τη σύσταση της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας. Συνέβαλε επίσης στην ανέγερση του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ μεγάλες ευεργεσίες του δέχτηκε η γενέτειρά του Θεσσαλονίκη, καθώς μεγάλα χρηματικά ποσά διέθεσε για την κατασκευή σχολείων, γηροκομείων, νοσοκομείων και άλλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.
Βασικό του κληροδότημα προς την Ορθόδοξη Ελληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκης υπήρξε το Παπάφειο Ορφανοτροφείο για τα άρρενα ορφανά ελληνόπουλα, από τα μακροβιότερα και σημαντικότερα ιδρύματα της Θεσσαλονίκης, του οποίου η προσφορά υπήρξε σε όλες τις δεκαετίες εξαιρετικά μεγάλη και αποτέλεσε το μεγαλύτερο ορφανοτροφείο της χώρας. Ενδεικτικές περιπτώσεις, η υποδοχή ορφανών των οποίων οι γονείς τους σκοτώθηκαν από τους κομιτατζήδες κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα και κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 ή επίσης η περίθαλψη χιλιάδων ορφανών παιδιών την περίοδο του εμφυλίου πολέμου (1945-1949).
Οι εργασίες για την ανέγερση του μεγαλοπρεπούς κτιρίου του ιδρύματος, αντιπροσωπευτικού δείγματος νεοκλασικής τέχνης, σε σχέδια του Ξενοφώντα Παιονίδη, ξεκίνησαν το 1895 και ολοκληρώθηκαν το 1903, οπότε και δέχθηκε τους πρώτους τροφίμους του. Τέθηκε υπό την επίβλεψη του Επισκόπου Θεσσαλονίκης και με τα χρόνια κατέστη πρότυπο για όλη την Ελλάδα. Στη διάρκεια της μακράς ιστορίας του το κτίριο του Ορφανοτροφείου επιτάχθηκε (στους Βαλκανικούς, κατά τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) για να χρησιμοποιηθεί ως νοσοκομείο ή στρατώνας, γνώρισε περιόδους ύφεσης όπως, την οικονομική δυσπραγία της δεκαετίας του ’20 έχοντας συσσωρευμένα ελλείμματα, ωστόσο το έτος 1935 αποτέλεσε βασική τομή στην προπολεμική του ιστορία, που επέτρεψε την σταδιακή του ανάκαμψη.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 135 χρόνων από τον θάνατο του μεγάλου ευεργέτη Ιωάννη Παπάφη (16 Φεβρουαρίου 1886) το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα σπάνιο τεκμήριο, κινηματογραφικό αρχειακό υλικό ανεκτίμητης αξίας από το Παπάφειο Ορφανοτροφείο την περίοδο του Μεσοπολέμου.
Παρακολουθούμε πλάνα από άποψη της εξωτερικής θύρας του Εθνικού Παπάφειου Ορφανοτροφείου «Ο Μελιτεύς» όπως μετονομάστηκε το 1935. Τα μέλη της διοίκησης του ιδρύματος κατεβαίνουν την εξωτερική σκάλα του κτηρίου και ποζάρουν στο φακό. Είναι η περίοδος που τη διοίκηση έχουν αναλάβει ο δήμαρχος της Θεσσαλονίκης Μάνος μαζί με τους Κοσμόπουλο, Μαργαρόπουλο και Μουστάκα, τελώντας υπό την αιγίδα της Εκκλησίας. Στο εξής επιτυγχάνεται η άμεση κρατική χρηματοδότηση και εξάρτηση από το Δημόσιο επιφέροντας αλλαγές στη σύνθεση της διοίκησης και την προέλευση των μελών της. Βαθμιαία θα γνωρίσει μέρες ακμής με τον αριθμό των νεοεισερχόμενων τροφίμων να φθάνει τους 180 και ως το 1940 θα ξεπεράσει τους 250.
Στη συνέχεια, βλέπουμε εικόνες από τη φιλοξενία των παιδιών και την καθημερινή ζωή στο Παπάφειο. Το Ορφανοτροφείο παράλληλα με τη διαμονή εξασφάλιζε στα παιδιά την πλήρη διδασκαλία του εξατάξιου δημοτικού σχολείου και όσοι ήθελαν συνέχιζαν σε ανώτερα μαθήματα στις τάξεις του γυμνασίου. Στα βωβά κινηματογραφικά πλάνα αρχείου περιλαμβάνονται στιγμιότυπα από το πρωινό πλύσιμο στις βρύσες και από την ώρα της διδασκαλίας σε ειδική αίθουσα. Μικρός μαθητής απαγγέλλει όρθιος κρατώντας το βιβλίο του. Στη συνέχεια, παρακολουθούμε εικόνες από τις αθλητικές τους δραστηριότητες στο μεγάλο προαύλιο του ιδρύματος. Ακολουθούν σκηνές από την ώρα του γεύματος στη μεγάλη τραπεζαρία. Τα παιδιά κάνουν την προσευχή τους πριν αρχίσουν το γεύμα. Δύο παιδιά με δίσκους πλησιάζουν σε σερβιτόρο που τους σερβίρει φαγητό από μεγάλα καζάνια.
Παράλληλα, οι τρόφιμοι λάμβαναν και τεχνική εκπαίδευση στα ειδικά διαμορφωμένα εργαστήρια (ραπτική, ξυλουργική, υποδηματοποιΐα, επιπλοποιΐα, ηλεκτρολογία, σιδηρουργία, μηχανουργική), συμπράττοντας στην επαγγελματική τους κατάρτιση. Σπάνιες εικόνες από το ραφείο, το υποδηματοποιείο, το ξυλουργείο με το σκαλιστήριο (οι ίδιοι οι μαθητές κατασκεύασαν τα ξυλόγλυπτα για το ναό του Αγίου Ιωάννη στο Παπάφειο) και το μηχανοξυλουργείο, αποτυπώνουν τις καθημερινές τους ασχολίες στα εργαστήρια που ανέδειξαν εξαιρετικούς τεχνίτες. Η ταινία κλείνει με εκδήλωση στο προαύλιο του ιδρύματος όπου εμφανίζεται η ιστορική μπάντα του Παπάφειου, η περίφημη Φιλαρμονική που τροφοδότησε με μουσικούς τις ορχήστρες όλης της χώρας και συνδέθηκε με τη μουσική ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης.
Το πρωτότυπο κινηματογραφικό βωβό αρχειακό υλικό συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε από τη Διεύθυνση Αρχείου της ΕΡΤ. Το 2007 το Αρχείο της ΕΡΤ επιμελήθηκε την παραγωγή της ταινίας-βίντεο προκειμένου να προβληθεί στο 30o Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας και την ίδια χρονιά στο Τελλόγλειο Ίδρυμα στο πλαίσιο εκδηλώσεων της ΔΕΘ.
Σημείωση: Οι πληροφορίες για τον Ιωάννη Παπάφη και την ιστορία του Παπάφειου Ιδρύματος αντλήθηκαν, κυρίως, από τον επίσημο ιστότοπό του: https://papafio.gr/
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος