Το κινηματογραφικό έργο του σημαντικού Έλληνα σκηνοθέτη Σταύρου Τορνέ (video)

Ο κινηματογραφιστής Σταύρος Τορνές γεννήθηκε το 1932 στην Αθήνα και εξαιτίας της επιτακτικής ανάγκης να εργαστεί για να επιβιώσει, εγκατέλειψε πολύ νωρίς το σχολείο. Το 1957 σπούδασε στη σχολή κινηματογράφου Ιωαννίδη και από τη δεκαετία του 1950 εργάστηκε σε ταινίες ως βοηθός σκηνοθέτη και ως ηθοποιός. Θα σκηνοθετήσει την πρώτη του μικρού μήκους ταινία “Θηραϊκός όρθρος” μαζί με τον Κώστα Σφήκα το 1967, ενώ με το ξέσπασμα της δικτατορίας θα φύγει στην Ιταλία όπου θα αναλάβει αντιδικτατορική δράση μαζί με άλλους Έλληνες εξόριστους. Θα καταφέρει να επιστρέψει για σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, το 1973, όταν επισκέπτεται κρυφά τη χώρα για να γυρίσει το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Φοιτητές».

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ιταλία θα κάνει πολλές διαφορετικές δουλειές για να βιοποριστεί αλλά θα εμφανιστεί και σε πολλές ταινίες όπως «Άνθρωποι εναντίον ανθρώπων» (1970) και «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι» (1979) του Φραντσέσκο Ρόσι, «Αλονζανφάν» (1974) των αδελφών Ταβιάνι, «Anno uno» (1974) του Ρομπέρτο Ροσελίνι, ενώ θα πρωταγωνιστήσει και στην τηλεταινία «Ναυσικά» (1971) της Ανιές Βαρντά. Ο ίδιος θα γυρίσει τρία μικρού μήκους ντοκιμαντέρ κατά την περίοδο αυτή: “Αντίο Ανατολή” (1976),  “Κοάτι” (1977) και «Εξωπραγματικό» (1979). 

Θα επιστρέψει στην Ελλάδα το 1981 και θα γυρίσει την ταινία «Μπαλαμός» το 1982 με την οποία συμμετέχει στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την ίδια χρονιά και θα κερδίσει το ειδικό βραβείο της Πανελλήνιας Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Με τη σύντροφό του Charlotte van Gelder συνεργάστηκε για τα σενάρια ενώ ο ίδιος σκηνοθέτησε τις ταινίες «Καρκαλού» (1984), η οποία θα αποκλειστεί από το διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης αλλά κέρδισε πάλι το Βραβείο της Πανελλήνιας ‘Ενωσης Κριτικών, «Nτανίλο Τρέλες: Ο φημισμένος ανδαλουσιανός μουσικός» (1986),  «Ένας ερωδιός για τη Γερμανία» (1988).

Για την ΕΡΤ σκηνοθέτησε δύο ντοκιμαντέρ: “Με τον Νίκο Καββαδία” (1982) και τη μικρού μήκους “Πλατεία Ιπποδάμειας” (προβλήθηκε το 2002).

Οι ιδέες και η οπτική του Τορνέ για τον κινηματογράφο, χαρακτηρίστηκαν από ένα κινηματογραφικό κατεστημένο της εποχής εκείνης ως ανορθολογικές, με αποτέλεσμα ο ίδιος και το έργο του να βρεθούν συχνά στο περιθώριο των κινηματογραφικών πραγμάτων στην Ελλάδα, καθιστώντας ιδιαίτερα δύσκολη για τον ίδιο την παραγωγή των ταινιών του. Ωστόσο ο Τορνές συνέχιζε υπομονετικά με τον προσωπικό του τρόπο να δημιουργεί μέσα στις αντιξοότητες που χαρακτήριζαν τη ζωή του συνολικά. Οι ταινίες του σήμερα αναγνωρίζονται ως ιδιαιτέρως σημαντικές, ποιητικές, επίκαιρες, χειροποίητες και αυθεντικές, λιτές αλλά δημιουργικές και πρωτοπόρες, γεννήματα του τρόπου με τον οποίο ο ίδιος ο Τορνές έβλεπε και υπήρχε μέσα στον κόσμο. Το 2001, στο 42ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έγινε αναδρομή στο έργο του Τορνέ με τίτλο «Σταύρος Τορνές: Ο μάγος της φυλής».

Ο Σταύρος Τορνές έφυγε από τη ζωή στις 26 Ιουλίου 1988.

Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο 35 ετών από τον θάνατο του Σταύρου Τορνέ, παρουσιάζει την εκπομπή:

ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ

ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΡΝΕΣ

(video)

Στο πλαίσιο του τηλεοπτικού αφιερώματος στο κινηματογραφικό έργο του σκηνοθέτη Σταύρου Τορνέ, η Μαρία Κατσουνάκη συνομιλεί με τους φίλους και συνεργάτες του, τον σκηνοθέτη Σταύρο Καπλανίδη και τον κριτικό δημοσιογράφο Ηλία Κανέλλη.

Μιλούν για τον ιδιότυπο κινηματογράφο του ελάχιστου, τον φτωχό κινηματογράφο του Τορνέ, εξηγώντας ότι δεν ήταν επιλογή του, αλλά ότι φρόντιζε με βάση τον προϋπολογισμό που είχε κάθε φορά να υλοποιήσει τις ιδέες του. Δεν ήθελε να είναι εξαρτημένος σε μία περίοδο που οι περισσότεροι σκηνοθέτες περίμεναν κάποια χρηματοδότηση. Μιλούν για τον τρόπο που δούλευε, την ηθική του στάση απέναντι στον κινηματογράφο. Ο ίδιος πίστευε ότι αυτή είναι η δουλειά του κινηματογραφιστή να ανακαλύπτει την πραγματικότητα και όψεις πίσω από αυτή και να εκπλήσσει το κοινό. Ο Τορνές εξηγούν ότι έκανε σινεμά με τη βοήθεια των φίλων του και κάθε φορά ορμούσε στην καθημερινότητα. Ο Καπλανίδης και ο Κανέλλης περιγράφουν πώς γνώρισαν τον Τορνέ και περιγράφουν έναν άνθρωπο ο οποίος ήξερε να εμπνέει, δούλευε και μιλούσε για την ελευθερία, τηρώντας μια στάση που ορίζεται από αξίες. Ήταν υποδειγματικός πολίτης του κόσμου, δεν περιχαρακώθηκε, ήταν πρωτοπόρος ευρωπαίος, ταξίδευε αναζητώντας την ουσία της πολυπολιτισμικότητας και του άρεσε η πολυγλωσσία στις ταινίες του.

Αναφέρονται στη δεκαετία 1980, μία δύσκολη περίοδος για τον Ελληνικό κινηματογράφο, όταν επιστρέφει ο Τορνές στην Ελλάδα μαζί με τη σύντροφό του Σαρλότ Βαν Γκέλντερ (Charlotte van Gelder). Μιλούν για την ταινία του «Μπαλαμός» η οποία ξεκίνησε ως ντοκιμαντέρ για τηλεόραση της ΕΡΤ με θέμα ένα παζάρι αλόγων κάπου στη Θεσσαλία, αλλά στην πορεία ο Τορνές κατάλαβε ότι μπορεί να γίνει κάτι διαφορετικό και μεγαλύτερο.

Αναφορικά με την υποδοχή του Τορνέ, εξηγούν ότι οι κριτικοί τον είδαν θετικά, σε αντίθεση με τους συναδέλφους του. Οι ταινίες του δεν μπήκαν ποτέ στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Μιλούν για την υποδοχή των ταινιών του από το κοινό με το παράδειγμα των ταινιών «Καρκαλού», «Ντανίλο Τρέλες» και «Ένας ερωδιός για τη Γερμανία». Εξηγούν ότι ο Τορνές παρέμεινε πιστός στην ιδεολογία και τις αρχές του αναφορικά με τον κινηματογράφο, είχε μια δεξιοτεχνία κινηματογραφική και μια άποψη  στέρεη για μια πραγματικότητα που αλλάζει, πολυπολιτισμική, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για επικοινωνία, ελευθερία. Τον έλεγαν ποιητή, αλλά εκείνος πίστευε ότι λένε ποιητή όποιον θέλουν να τελειώσουν.
Περιλαμβάνεται απόσπασμα με συνέντευξη του σκηνοθέτη Σταύρου Τσιώλη από το ντοκιμαντέρ του Καπλανίδη «Ο φτωχός κυνηγός του Νότου» όπου μιλάει για τον Τορνέ, εξηγεί ότι δεν τον ενδιέφερε η τεχνική ποιότητα γιατί έπιανε μια άλλη ποιότητα που δεν την πιάνουν οι άλλοι.

H εκπομπή περιλαμβάνει αποσπάσματα από τις ταινίες «Το Μυστικό του Κόκκινου Μανδύα» του Κώστα Φωτεινού και «Αντίο Ανατολή» 1976, πλάνα από «ΑΛΛΟΖΑΝΦΑΝ» των Βιτόριο και Πάολο Ταβιάνι, «Μπαλαμός» (1982), «Καρκαλού» (1984), «Ένας Ερωδιός για την Γερμανία» (1987).

Σκηνοθεσία: ΑΝΔΡΕΑΣ Κ. ΚΟΥΡΤΗΣ

Επιμέλεια: ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΟΥΝΑΚΗ

Πρώτη τηλεοπτική προβολή: 31 Ιανουαρίου 2006

Δείτε περισσότερα στο: https://www.ert.gr/archeio/