Πώς σώθηκε από τις κατολισθήσεις και συνεχίζει τη διαδρομή της στο χρόνο η Ιερά Μονή Οσίας Θεοκτίστης (φωτορεπορτάζ)

Tα τελευταία χρόνια ήταν δύσκολα καθώς ο κορονοϊός, ο σεισμός στη Σάμο το Νοέμβριο του 2020, που είχε επιπτώσεις και στην Ικαρία και ο κίνδυνος κατολισθήσεων, οδήγησαν στο κλείσιμο της Μονής (δυνατότητα επισκέψεων υπήρξε στον προαύλειο χώρο για ένα διάστημα) και την έναρξη εργασιών υποστήριξης των βράχων, αλλά και για τη συντήρηση της ίδιας της εκκλησίας της μονής.

Πριν την πανδημία και το σεισμό, ήδη είχαν εμφανιστεί ρωγμές που έδειχναν ότι αν δεν γίνονταν παρέμβαση, ένα σημαντικό θρησκευτικό-ιστορικό μνημείο θα αποτελούσε σύντομα παρελθόν. Ευτυχώς αυτό απετράπη.
Οι εργασίες άρχισαν το 2023, ολοκληρώθηκαν μέσα στο 2025 και παράλληλα υπήρξε πρόβλεψη και για την εκτροπή των υδάτων που έρχονται από το πρανές στον χώρο των οικημάτων και του ναού, να απομακρυνθούν με εκτροπή σε ασφαλή δίοδο.

Το έργο των παρεμβάσεων, υλοποίησε το Υπουργείο Πολιτισμού και η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων, με την εταιρία Tzanetos Engineering, ενώ συμμετείχαν αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, μηχανολόγοι, συντηρητές, αρχαιολόγοι, βιολόγοι.

Ο Φώτης Κόντογλου είχε χαρακτηρίσει τη Μονή ως «Ροβινσώνα της Ορθοδοξίας».

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Πλήθος ενημερωτικών φυλλαδίων αναφέρουν ότι: «Από αρχιτεκτονικής άποψης, η μονή αποτελείται από: το Καθολικό (δηλαδή τον κεντρικό ναό που μαζεύονταν όλοι οι μοναχοί), δεκαπέντε κελιά που λειτουργούν ως ξενώνες και διάφορους βοηθητικούς χώρους. Το Καθολικό ανήκει αρχιτεκτονικά στον τύπο της μονόκλιτης, καμαροσκέπαστης βασιλικής και έχει αρκετές τοιχογραφίες.

Λίγο πιο πέρα από τον κεντρικό ναό, αξίζει να επισκεφτείτε το Παρεκκλήσι της Θεοσκέπαστης, το οποίο έχει διαμορφωθεί με εντυπωσιακό τρόπο, σε μια σπηλιά που από πάνω σκεπάζεται από ένα βράχο. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οι κάτοικοι μετέφεραν τα λείψανα της Οσίας από το Ιερό Βήμα του Καθολικού μέσα στο σπήλαιο και διαμόρφωσαν τον χώρο ως παρεκκλήσι. Στο εσωτερικό της σπηλιάς σώζεται το παλιό ξυλόγλυπτο τέμπλο του Καθολικού, το οποίο χρονολογείται περί το 1894».

Η παράδοση

Σύμφωνα με την παράδοση, η Οσία Θεοκτίστη κατάγονταν από τη από τη Μήθυμνα της Λέσβου, απήχθη όπως και άλλες γυναίκες, από πειρατές κατάφερε να δραπετεύσει από το καΐκι του Άραβα κουρσάρου Νίσυρι, όταν αυτό αγκυροβόλησε στη Νάουσα της Πάρου για να προστατευθεί από τη θαλασσοταραχή. Την Θεοκτίστη που ήταν ήδη μοναχή πριν την απαγωγή της, εντόπισε κυνηγός από την Εύβοια που μαζί με άλλους είχαν πάει στην Πάρο για κυνήγι, αφού το νησί φημίζονταν για τα ελάφια και τα άγρια κατσίκια του.

Την εντόπισε όταν πήγε να προσκυνήσει τον ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ο οποίος ήταν έρημος.
Στην επόμενη επίσκεψή του στην Πάρο, της πήγε θεία μετάληψη, όπως του είχε ζητήσει, αλλά τη βρήκε νεκρή. Βέβαιος για το ότι ήταν θεϊκό πλάσμα, της έκοψε το χέρι και το πήρε μαζί του. Αναγκάστηκε όμως να πει όλη την ιστορία και στους υπόλοιπους που ήταν το πλήρωμα του καϊκιού και αποφάσισαν να πάρουν όλη τη σωρό για να τη θάψουν, που όταν το επιχείρησαν, αυτή δεν υπήρχε. Φέρεται να μόνασε στην Πάρο για 35 χρόνια.

Στην ικαριακή παράδοση η συνέχεια, θέλει Λέσβιους να έχουν πληροφορηθεί την ιστορία της Θεοκτίστης να έχουν πάρει τη σωρό της από την Πάρο για να την ενταφιάσουν στη Λέσβο, αλλά να δένουν λόγω θαλασσοταραχής στην Ικαρία, όπου οι γηγενείς έχοντας πληροφορηθεί την ιερότητα της σωρού, την έκλεψαν και την ενταφίασαν σε σπηλιά του νησιού.

Εντοπίστηκε πάντα σύμφωνα με την παράδοση 100 χρόνια μετά, όπου κυνηγός με το σκυλί του εντόπισε τα οστά τα οποία ευωδίαζαν και ξεκίνησε η προσπάθεια να εντοπιστεί ποιος ήταν ο άγιος στον οποία ανήκαν. Ο γέροντας Ιωάσαφ Κεφαλάς (μετέπειτα πρώτος ηγούμενος της Μονής), είπε ότι είδε την Οσία Θεοκτίστη στον ύπνο του και του αποκάλυψε την ταυτότητα των οστών.

Από εκεί και μετά άρχισε το σταδιακό χτίσιμο της Μονής, όπου τα οστά προστατεύθηκαν σε μικρό εκκλησάκι, την Θεοσκέπαστη, χτισμένο ανάμεσα στα πελώρια βράχια όπου και εκδηλώθηκε στην εποχή μας η προστατευτική παρέμβαση. Αργότερα χτίστηκε η εκκλησία και το μόνο γνωστό είναι ότι η εκκλησία τοιχογραφήθηκε το 1688 από τον Χατζή Παντελή, καταγόμενο από το Νεοχώριον της Χίου.

Ο πρώτος ηγούμενος της μονής ήταν ο Ιωάσαφ Κεφαλάς, ενώ μετά το 1922 μόνασαν και γυναίκες με πρώτη την Χριστοδούλη το γένος Καραντεμίρη, που ήταν πρόσφυγας από την Μ. Ασία. Στη δεκαετία του 1970 η Φεβρωνία από την Μύκονο. Σήμερα δεν υπάρχουν μοναχοί.

Μέρος δε του λειψάνου της Θεοκτίστης, παραδόθηκε στην Πάρο και βρίσκεται στο ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής.

Το αντιπειρατικό σπίτι

Στη Μονή έχει δημιουργηθεί και είναι επισκέψιμο, ομοίωμα σπιτιού της αντιπειρατικής περιόδου της Ικαρίας, τότε που οι κάτοικοι επέλεγαν να μένουν σε ορεινές και αθέατες από τη θάλασσα περιοχές, ώστε να δείχνει το νησί ακατοίκητο και σε συνδυασμό με το ορεινό του έδαφος να μην προσελκύει το ενδιαφέρον διερχόμενων πειρατικών καραβιών.

Τα σπίτια δεν είχαν καπνοδόχο, αλλά μία από τις πλάκες σχιστολίθου που χρησιμοποιούνταν αντί για κεραμίδια, ήταν συρόμενη και έπαιζε το ρόλο της καπνοδόχου. Το μαγείρεμα συνήθως γίνονταν βραδινές ώρες για να μην είναι ορατός ο καπνός από τη θάλασσα. Στο ομοίωμα υπάρχει πέτρινη καπνοδόχος.

Ο ένας τοίχος αυτός που κοίταζε προς την πλευρά της θάλασσας, ακόμα και αν δεν υπήρχε οπτική επαφή με αυτήν, αλλά ήταν προς την κατεύθυνσή της, δεν είχε παράθυρα και με δεδομένο ότι το σπίτι ήταν πέτρινο, συνέβαλλε στο «καμουφλάζ».

Οι προμήθειες του σπιτιού δεν ήταν όλες μέσα σε αυτό, αλλά σε πιθάρια τοποθετημένα μέσα στη γη και έξω από το σπίτι, έτσι και σε περίπτωση εισβολής και λεηλασίας, θα σώζονταν περιουσιακά στοιχεία και προμήθειες της οικογένειας, που ήταν απαραίτητα για τη διαβίωσή της, όταν αυτή θα επέστρεφε από την απόκρυψή της.
Οι παραπάνω τακτικές ήταν αποδοτικές και το νησί γλίτωσε τις λεηλασίες και τον εξανδραποδισμό του δυναμικού του στα σκλαβοπάζαρα.

Στο σπίτι αυτό έχουν τοποθετηθεί στο εσωτερικό του και τα ανάλογα οικιακά σκεύη της εποχής.

Έρευνα & φωτο: Νάσος Μπράτσος

Σχετικό θέμα: Μία ανολοκλήρωτη εκκλησία του 17ου αιώνα στο «μονοπάτι των ξωτικών»