ΕΡΤ Αρχείο: Αφιέρωμα στον Κώστα Βάρναλη (video)

Ο Κώστας Βάρναλης, ποιητής, συγγραφέας, κριτικός, μεταφραστής αλλά και σημαντικός διανοητής της Αριστεράς, γεννήθηκε το 1884 στον Πύργο της Ανατολικής Ρωμυλίας (Μπουργκάς) και τελειώνοντας το σχολείο στον Πύργο, σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μέχρι το 1908.  Ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια συμμετείχε ενεργά στη διαμάχη γύρω από το Γλωσσικό Ζήτημα υποστηρίζοντας σθεναρά τους δημοτικιστές. Ο Βάρναλης ξεκίνησε να εργάζεται ως εκπαιδευτικός στην Αμαλιάδα, έπειτα στην Αργαλαστή και αργότερα στα Μέγαρα. Επιστρατεύτηκε στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο (1913) και το 1916 με την είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φοίτησε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης με διευθυντή τον Δημήτρη Γληνό, το 1915 ανέλαβε σχολάρχης στην Κερατέα Αττικής και το 1917 διορίστηκε καθηγητής σε Γυμνάσιο του Πειραιά. Το 1919 θα παρακολουθήσει στο Παρίσι μαθήματα φιλοσοφίας, φιλολογίας και κοινωνιολογίας και θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα, να ζήσει από κοντά τις εξελίξεις που ακολούθησαν την Επανάσταση των Μπολσεβίκων και το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με αποτέλεσμα ο ίδιος να υιοθετήσει τη μαρξιστική ιδεολογία. Το 1920 επιστρέφει στην Αθήνα και ένα χρόνο αργότερα διορίζεται καθηγητής σε γυμνάσιο του Πειραιά. Το 1923 επιστρέφει στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές και το 1924 διδάσκει νεοελληνική λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία, με διευθυντή τον Γληνό. Το 1926 απολύεται λόγω των πολιτικών του πεποιθήσεων, ενώ παράλληλα του στερείται και η δυνατότητα να διεκδικήσει οποιαδήποτε θέση στο δημόσιο. Ξεκινάει να εργάζεται ως δημοσιογράφος και ένα χρόνο μετά πηγαίνει ξανά στο Παρίσι ως φιλολογικός και πολιτικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Πρόοδος». Το 1935 εκπροσωπεί μαζί με τον Δημήτρη Γληνό τους Έλληνες συγγραφείς στο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα και ακολούθως εξορίζεται από το καθεστώς Κονδύλη στη Μυτιλήνη και τον Άγιο Ευστράτιο. Στην Κατοχή έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση ως μέλος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).

Ο Κώστας Βάρναλης ως λογοτέχνης με έντονα τα στοιχεία του λυρισμού και της σάτιρας  στο έργο του χαρακτηρίζεται αφενός ως πρωτοπόρος της αριστερής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, αφετέρου ως ιδιαιτέρως ταλαντούχος αναφορικά με τον δημιουργικό και γοητευτικό συγκερασμό νέων ιδεών και φαινομενικά ετερόκλητων στοιχείων στην ποίηση και τον πεζό του λόγο. Εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα τον Αύγουστο του 1904 στο περιοδικό «Νουμάς» και τον επόμενο χρόνο εκδίδεται η πρώτη του συλλογή «Κηρήθρες» (1905). Το 1919 εκδίδεται το ποίημα «Προσκυνητής», ενώ το 1922 παρουσιάζει την πρώτη μεγάλη ποιητική του σύνθεση «Το φως που καίει» ένα σημαντικό κοινωνικό και φιλοσοφικό έργο, η πρώτη τέτοιου είδους έκδοση στα χρονικά της αριστερής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Το 1922 δημοσιεύεται το ποίημά του «Οι Μοιραίοι» και το 1927 οι «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» συνεχίζοντας έτσι τις συνθέσεις στρατευμένης και προλεταριακής ποίησης. Από το αφηγηματικό και κριτικό έργο του, διακρίνονται ως ιδιαιτέρως σημαντικά «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη» (1931), μια οξύτατη κριτική στην κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, αλλά και η πρωτοποριακή του μελέτη «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» (1925), μια προσέγγιση του έργου του εθνικού μας ποιητή με εργαλείο τον διαλεκτικό υλισμό. Άλλα σημαντικά έργα του Βάρναλη είναι οι «Ζωντανοί άνθρωποι», «Το Ημερολόγιο της Πηνελόπης», «Ποιητικά», «Διχτάτορες», «Αισθητικά-Κριτικά» επιλογές άρθρων του στην εφημερίδα «Πρωία», ενώ το 1965 εκδίδεται  η τελευταία ποιητική συλλογή του με τίτλο «Ελεύθερος κόσμος» και το 1972 το θεατρικό έργο «Άτταλος ο Γ΄». Συνεργάστηκε επίσης με τις εφημερίδες Ριζοσπάστης(1945-1947), Ριζό της Δευτέρας (1946-1947), Προοδευτικός φιλελεύθερος (1950-1953) και Αυγή (1952-1969). Τα ποιήματά του «Οι Μοιραίοι» και «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου», μελοποιήθηκαν το πρώτο από τον Μίκη Θεοδωράκη και το ερμήνευσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, το δεύτερο μελοποιήθηκε από τον Λουκά Θάνο και ερμηνεύτηκε από τον Νίκο Ξυλούρη. Επιπλέον έχουν μελοποιήσει ποιήματά του συνθέτες όπως οι Νίκος Μαμαγκάκης, Σταύρος Κουγιουμτζής, Θωμάς Μπακαλάκος, Γιάννης Ζουγανέλης, Χρήστος Λεοντής, Αργύρης Μπακιρτζής, Γιάννης Σπανός και Μιχάλης Μυτακίδης.

Το 1956 ο Κώστας Βάρναλης τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών και το 1959 με το βραβείο Λένιν. Έφυγε από τη ζωή στις 16 Δεκεμβρίου 1974.

Το Αρχείο της ΕΡΤ για την επέτειο από το θάνατο του Κώστα Βάρναλη, στις 16 Δεκεμβρίου 1974, παρουσιάζει την εκπομπή:

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΕΝΟΣ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ- ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΑΡΙΖΑ ΚΩΧ

(video)

Το συγκεκριμένο επεισόδιο της σειράς είναι αφιερωμένο στη μελοποίηση ποιημάτων του Κώστα Βάρναλη από τη Μαρίζα Κωχ και συγκεκριμένα στα έργα του Βάρναλη “Ο τρελός” και “Η Αριστέα και η μαϊμού”. Ο κριτικός ποίησης Κώστας Παπαγεωργίου μιλάει συνολικά για την ποίηση του Κώστα Βάρναλη, για τη σχέση της ποίησής του με την ανάγκη πολιτικής έκφρασης, την έμπνευση και τους κινδύνους που ενυπάρχουν στο εγχείρημα της συγγραφής ενός ποιήματος. Αναφέρεται επίσης στη διαδικασία σύλληψης και δημιουργίας ενός ποιήματος, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε την ποίηση ο Κώστας Βάρναλης, ενώ διαβάζει αποσπάσματα από τα απομνημονεύματά του ποιητή όπου ο ίδιος περιγράφει ακριβώς τις διεργασίες συγγραφής των ποιημάτων και σχολιάζει τη λάθος προσέγγιση που συχνά διαπίστωνε ότι υπήρχε αναφορικά με κάποια από τα έργα του. Περιλαμβάνεται ηχητικό απόσπασμα με τον Κώστα Βάρναλη να απαγγέλει το ποίημα «Η μάνα του Χριστού» και παρακολουθούμε τον Θανάση Γκαϊφίλια να διαβάζει τα ποιήματα του Βάρναλη «Η χαρά του πολέμου» και «Η έφοδο».

Η Μαρίζα Κωχ κατά τη διάρκεια της εκπομπής τραγουδάει τα μελοποιημένα ποιήματα του Κώστα Βάρναλη «Η Αριστέα κι η μαϊμού», «ο Τρελός» και μιλάει για τη βαθύτατη επίδραση που είχε το έργο του ποιητή στη ζωή της αλλά και στην καλλιτεχνική της έμπνευση, θυμάται την πρώτη φορά που διάβασε το ποίημα «Ο Τρελός» και πώς τη συνόδευε σε διάφορες περιόδους της ζωής της μέχρι την ημέρα που αποφάσισε να το μελοποιήσει. Μαζί της τραγουδούν οι Νένα Βεντσάνου και ο Θανάσης Γκαϊφίλιας σε ενορχήστρωση Γιάννη Σπυρόπουλου και Άρη Τασούλη.

Σενάριο – Σκηνοθεσία: ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΟΛΔΑΤΟΣ

Έτος παραγωγής: 1989

Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr