Στο νότιο ημισφαίριο θα «μεταφερθούμε» και συγκεκριμένα στην Αργεντινή, μέσα από τα όσα μας είπε ο εκπαιδευτικός Βασίλης Καρναβάς, που υπηρέτησε για αρκετά χρόνια στα σχολεία της ελληνικής κοινότητας, πριν επιστρέψει στην Ελλάδα. Δεν αφήσαμε την ευκαιρία να πάει χαμένη και να μην τον ρωτήσουμε και για την ομάδα που ίδρυσαν μετανάστες, την Μπόκα Τζούνιορς.
-Αρχικά κάποια πράγματα για τη χώρα.
-H Αργεντινή είναι από τις πιο γοητευτικές χώρες του νοτίου ημισφαιρίου. Βρίσκεται στο νοτιότερο μέρος της Αμερικάνικης ηπείρου και είναι η δεύτερη σε έκταση χώρα της περιοχής (μετά τη Βραζιλία) και 8η συνολικά στον κόσμο. Διαχρονικά έλκει το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων ως χώρα μετανάστευσης μια και το σύνολο σχεδόν του αστικού πληθυσμού της αποτελείται από Ευρωπαίους, κατά κανόνα Ισπανούς και Ιταλούς. Ο πληθυσμός της είναι περίπου 45 εκατομμύρια και η έκταση γύρω στα 2.780.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, γεγονός που την καθιστά μια μάλλον αραιοκατοικημένη χώρα (περίπου 16 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο σε σχέση με την Ελλάδα που είναι περίπου 80).
Είναι χώρα με άφθονο φυσικό πλούτο, πεδιάδες απέραντες, βοσκοτόπια, ορυκτά, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, δάση, απέραντη ακτογραμμή στον Ατλαντικό που εξασφαλίζει τεράστιες ποσότητες άριστων αλιευμάτων και μεγάλο μέρος της χώρας σε μια κλιματική ζώνη που ευνοεί την καλλιέργεια και την φυσική εκτροφή ζώων 12 μήνες το χρόνο.
Από το 1776 τμήμα του Αντιβασιλείου του Λα Πλάτα (Virreinato del Rio de La Plata) και μέρος της Ισπανικής αυτοκρατορίας (αποικία). Το 1810 ξεκίνησε η επαναστατική διαδικασία χειραφέτησης της χώρας η οποία οδήγησε το 1816 στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της. Μετά από περίοδο αναταραχών και εμφυλίων, το 1860 η χώρα πήρε την μορφή που έχει ως σήμερα.
-Υπηρετήσατε στην πρωτεύουσα, ας δώσουμε το προφίλ της.
-Πρωτεύουσα αυτής της απέραντης χώρας είναι το Μπουένος Άιρες. Πόλη σήμερα περίπου 15 εκατομμυρίων [1] με ιδιαίτερα προνομιούχο γεωγραφική θέση. Αυτό είχε επισημανθεί από τους πρώτους Ευρωπαίους που έφτασαν στην χώρα κι έτσι η πρώτη ίδρυση του έγινε ήδη από το 1536 από τον Ισπανό Pedro de Mendoza ενώ ξαναϊδρύθηκε μερικά χρόνια αργότερα (1580) από τον Juan de Garay. Είναι η πόλη-πρόσωπο της χώρας, εδώ διαμορφώνεται το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης, λαμβάνονται οι αποφάσεις, είναι το διοικητικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Σε αυτή την πόλη εξελίχθηκε το μουσικοχορευτικό είδος του τάνγκο, τα σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα της ιστορίας της χώρας και εδώ διαδραματίζονται όσα αναφέρουμε παρακάτω.
-Πως προέκυψαν μετανάστες από την Ευρώπη σε μία τόσο μακρινή χώρα, ανάμεσά τους και Έλληνες;
-Η Αργεντινή τράβηξε το ενδιαφέρον και των Ευρωπαίων σε διάφορες περιόδους ως μεταναστευτικός προορισμός. Οι περισσότεροι προέρχονταν από Ισπανία και Ιταλία και την διαμόρφωσαν σταδιακά σε χώρα που κοινωνικά και πολιτισμικά βρίσκεται πιο κοντά στην Ευρώπη παρά στον βόρειο μεγάλο της γείτονα. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της μετανάστευσης και τον ρόλο που έπαιξε στην εξέλιξη της χώρας, αρκεί να αναφέρουμε ότι στην πρώτη εθνική απογραφή (1869) αριθμούσε λιγότερους από 2 εκατομμύρια κατοίκους (1.700.000 περίπου), το 1960 είχε περί τα 20 εκατομμύρια και το 2021 περί τα 45 εκατομμύρια.
-Ας αναφερθούμε στο ελληνικό στοιχείο, πως έφτασαν Έλληνες σαν μετανάστες στην Αργεντινή;
-Η παρουσία των Ελλήνων στην ιστορία της Αργεντινής καταγράφεται από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας της και είναι δυσανάλογη του μεγέθους της. Από τα χρόνια του πολέμου της ανεξαρτησίας καταγράφεται η συμβολή των Γιώργου Κολμανιάτη και Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου οι οποίοι στη συνέχεια τιμήθηκαν ως τοπικοί εθνικοί ήρωες. Κορυφαία παρουσία στην πολιτική και πνευματική ζωή της χώρας είναι του Βαρθολομαίου Μίτρε (Μητρόπουλος) ο οποίος μεταξύ άλλων ήταν ιδρυτής μιας από τις μεγαλύτερες (μέχρι σήμερα) εφημερίδες της Αργεντινής (La Nacion), κυβερνήτης του Μπουένος Άιρες και πρόεδρος της χώρας (1862-1868) ως εκπρόσωπος τότε του φιλελευθερισμού.
Από το 1880 ξεκινάει πιο μαζική μετακίνηση αποίκων Ελλήνων κατά κανόνα με την ιδιότητα του Οθωμανού πολίτη (1890-1924) ενώ το τελευταίο μεγάλο κύμα παρατηρείται με το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1945-1954). Στο τέλος του 20ου αιώνα η ελληνική κοινότητα στην Αργεντινή (κυρίως στο Μπουένος Άιρες) υπολογίζονταν γύρω στα 25.000-30.000 άτομα (είναι δύσκολο να υπολογιστούν απόγονοι προηγούμενων γενεών και δεν υπάρχει απόλυτης ακρίβειας καταγραφή).
Χαρακτηριστικό της παρουσίας τους είναι ότι σε όλη την επικράτεια της χώρας, όσο μικρή ομάδα Ελλήνων κι αν βρίσκεται κάπου, θα επιδιώξουν να φτιάξουν κοινότητα, εκκλησία, σχολείο και … ομάδες εκμάθησης ελληνικών χορών.
Υπάρχουν περιπτώσεις που ακόμη κι αν δεν υπάρχουν Έλληνες, στήνεται κοινότητα με σχολείο από Αργεντίνο ελληνομαθή στο οποίο φοιτούν κατά κανόνα κάποιοι που ενδιαφέρονται για την ελληνική γλώσσα και πολιτισμό. Πολλά από αυτά τα σχολεία λαμβάνουν αναγνώριση από το επίσημο κράτος και από τις ελληνικές αρχές.
Παράλληλα στην ευρύτερη περιοχή του Ρίο ντε λα Πλάτα λειτουργούν πολιτιστικά κέντρα μεγάλης εμβέλειας τα οποία συντηρούνται κατά βάση από μαικήνες και έχουν πολυσχιδές έργο στην Αργεντινή αλλά και σε γειτονικές χώρες (π.χ. Ουρουγουάη).[2]
-Πως ήταν η κατανομή και τα επαγγέλματά τους στην πρωτεύουσα της Αργεντινής;
-Η εγκατάσταση των μεταναστών στο Μπουένος Άιρες ακολουθούσε μια χαλαρή κατανομή ανά προέλευση και έτσι βρέθηκαν οι γηγενείς (κρεολοί) κυρίως στο Παλέρμο και στο Φλορες, οι Άγγλοι και οι Γερμανοί στις βόρειες συνοικίες, οι Ιταλοί στην Μπόκα, οι Συριολιβανέζοι στη ζώνη του λιμανιού κλπ χωρίς βέβαια να δημιουργηθεί ποτέ σύστημα κλειστών εθνικών γκέτο σε κάθε γειτονιά όπως αναφέρει η Μαρία Δαμηλάκου[3].
Όσον αφορά στις επαγγελματικές δραστηριότητες των Ελλήνων, σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ασχολήθηκαν με το εμπόριο και δημιούργησαν επιχειρήσεις μικρής και μεσαίας κλίμακας. Στην Αργεντινή, και κυρίως στο Μπουένος Άιρες, η κατεξοχήν “ελληνική” εμπορική παράδοση δημιουργήθηκε, από τη δεκαετία του 1930, γύρω από το εμπόριο των σακχαροειδών (περίπτερα και πρατήρια χονδρικής διανομής) και των τσιγάρων. Ως επαγγέλματα ταυτόχρονα ακολούθησαν του υποδηματοποιού και του ράφτη.
Παράλληλα με τους μεγαλεμπόρους που ασχολούνταν με το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο, την εποχή του Μεσοπολέμου πολλαπλασιάστηκαν οι μικρέμποροι και οι ελεύθεροι επαγγελματίες και άρχισαν να διαμορφώνονται «εθνοτικοί» εμπορικοί κλάδοι. Στο Μπουένος Άιρες, για παράδειγμα, η κατεξοχήν «ελληνική» εμπορική παράδοση δημιουργήθηκε, από τη δεκαετία του 1930, γύρω από το εμπόριο των τυποποιημένων ζαχαροειδών. Οι Έλληνες έφτασαν να ελέγχουν όλη την αλυσίδα του κλάδου, από τα περίπτερα μέχρι τα μεγάλα πρατήρια χονδρικής πώλησης.
Οι αδερφοί Γεωργάλου από τη Χίο και ο Δημήτριος Ηλιάδης δημιούργησαν δύο από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές βιομηχανίες σακχαροειδών. Το «μαντεκόλ» (ένα είδος χαλβά από φιστίκι) των αδερφών Γεωργάλου και τα «αλφαχόρ» (ένα είδος διπλών μπισκότων με γέμιση) «Αβάνα» της εταιρείας «HAVANNA S.A.» που ίδρυσε ο Ηλιάδης, εξακολουθούν μέχρι και σήμερα που οι αρχικές εταιρείες τους έχουν πλέον πωληθεί σε πολυεθνικές, να είναι από τα πιο αγαπητά γλυκίσματα στην Αργεντινή.
Βέβαια υπήρξε και μικρός αριθμός Ελλήνων επιχειρηματιών μεγάλου βεληνεκούς και παγκόσμιας αναγνώρισης οι οποίοι ξεκίνησαν την πορεία τους από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Χαρακτηριστικά από την Αργεντινή έχουμε τον Αριστοτέλη Ωνάση, τους αδελφούς Κονιαλίδη, τον Δημήτριο Δάνδολο, τον Αριστείδη Λάππα, τους αδελφούς Γιωργάλου, τους αδελφούς Κεχαγιόγλου κ.α.
Σημείο κομβικό στην εξέλιξη των επαγγελματιών φαίνεται ότι ήταν η τοπική τους καταγωγή. Όσοι Έλληνες έφταναν από την παλιά Ελλάδα (Στερεά – Πελοπόννησος) κατά κανόνα περιορίζονταν σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις ενώ όσοι προέρχονταν από εστίες εκτός ελληνικού (τότε) κράτους όπως την Μικρά Ασία, κατά κανόνα, γίνονταν μεγαλοεπιχειρηματίες εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο τις δυνατότητες της χώρας.
-Ποια είναι η σχέση των Ελλήνων μεταναστών με τη συνοικία της Μπόκα;
-Στην συνοικία της Μπόκα, εγκαταστάθηκαν κατά πλειοψηφία Ιταλοί μετανάστες (πολλοί από την Γένοβα) αλλά και κάποιοι από την Ελλάδα οι οποίοι ακολούθησαν επαγγέλματα που είχαν σχέση με τη θάλασσα ή με τις δραστηριότητες γύρω από το λιμάνι. Αρκετοί από αυτούς στις αρχές του περασμένου αιώνα έφταναν με χαρτιά είτε Οθωμανού πολίτη είτε Ιταλού και γι’ αυτό δεν είναι εύκολος ο διαχωρισμός τους. Εδώ οι Έλληνες έφτιαξαν από τα πρώτα καφενεία που ήταν κέντρα υποδοχής νέων μεταναστών, συνάντησης, παροχής πληροφοριών, παροχής βοήθειας σε όσους χρειαζόταν κλπ.
-Ο αθλητισμός, οι μετανάστες και ειδικά οι Έλληνες, πως εξελίχθηκε στην Αργεντινή, αυτός ο συνδυασμός;
-Στις 3 Απριλίου του 1905, στη συνοικία της Μπόκα, ο Esteban Baglietto καλούσε στο σπίτι του στο Μπουένος Άιρες τους Ιταλούς Alfredo Scarpatti και Santiago Sana, δύο αδέρφια από την Χίο, τους Ιωάννη και Θεόδωρο Φαρέγγα, καθώς και τον Κωνσταντίνο Καρούλια από τη Σάμο με σκοπό την ίδρυση ενός ποδοσφαιρικού συλλόγου. Αυτή ήταν η γενέθλια πράξη ενός συλλόγου που έμελλε να κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια όχι μόνο στο εθνικό αλλά και στο παγκόσμιο ποδοσφαιρικό στερέωμα φτάνοντας σε απίστευτα ρεκόρ και εκφράζοντας ένα τεράστιο πλήθος Αργεντινών και όχι μόνον ποδοσφαιρόφιλων. Από τις τάξεις της πέρασαν μερικές από τις πιο σημαντικές ποδοσφαιρικές προσωπικότητες του παγκόσμιου ποδοσφαίρου με κορυφαίο τον Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα, έναν από τους πλέον διάσημους Αργεντινούς όλων των εποχών.
Η εμφάνιση της ομάδας αρχικά ήταν ροζ και αργότερα ασπρόμαυρη. Οι άνθρωποι της Μπόκα, επειδή υπήρχε ήδη ομάδα στην περιοχή με αυτή την εμφάνιση, αποφάσισαν να την αλλάξουν και να υιοθετήσουν τα χρώματα της σημαίας του πρώτου καραβιού που θα έμπαινε εκείνη την εποχή στο λιμάνι. Έτυχε να είναι το σουηδικό κάργκο Drottning Sophia οπότε χρησιμοποίησαν από τότε τα χρώματα της σουηδικής σημαίας.
-Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην κουλτoύρα της Μπόκα και των υποστηρικτών της; Υπάρχουν παραδοσιακές αντιπαραθέσεις με άλλους συλλόγους όπως στην Ελλάδα έχουμε τις αντιπαραθέσεις Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού και ΠΑΟΚ – Άρη;
-Με την λογική του «κατ’ εξοχήν» αντιπάλου που υπάρχει σχεδόν στα περισσότερα πρωταθλήματα με όλες τις μεγάλες ομάδες, η Μπόκα έχει ως αντίπαλο δέος την River Plate. Εξίσου μεγάλη ομάδα που ιδρύθηκε σε πιο προνομιούχο οικονομικά περιοχή και γι’ αυτό μεταξύ άλλων έχει και το προσωνύμιο «εκατομμυριούχοι». Οι μεταξύ τους αγώνες είναι το ντέρμπι των ντέρμπι (superclasico) το οποίο πρέπει ένας ποδοσφαιρόφιλος που σέβεται τον εαυτό του να το δει έστω μια φορά στη ζωή του. Βασική διάσταση μεταξύ των ομάδων είναι η κοινωνική προέλευση των μελών τους με την Μπόκα να έχει περισσότερα μέλη καταγωγής από πιο μειονεκτούσες κοινωνικοοικονομικά περιοχές.
-Συνδέθηκε το ελληνικό στοιχεία με την ομάδα και αν ναι ποιοι ήταν οι λόγοι;
-Δεν είναι εύκολο να τεκμηριωθεί ιδιαίτερη σχέση μιας εθνικής κοινότητας με κάποιον ποδοσφαιρικό σύλλογο. Σε μια τεράστια πόλη όπως το Μπουένος Άιρες, κριτήρια όπως η γεωγραφική εγγύτητα και η κοινωνική καταγωγή είναι πιο σημαντικά γι’ αυτή την επιλογή.
Ειδικά για το θέμα της σχέσης των Ελλήνων μεταναστών με την ίδρυση της Boca Junios, έχει κάνει έρευνα η Κυριακή Τρακάδα η οποία έχει συνεργαστεί και με την διοίκηση της Boca και την νομαρχία Σάμου και έχει εκδώσει την ενδιαφέρουσα μελέτη: «Boca Juniors- Αιγαίο, αυτά που μας ενώνουν». Εκεί αναφέρεται ότι οι τρεις από τους πέντε ιδρυτές της κατάγονταν από τη Σάμο, τη Χίο και τη Βυτίνα Αρκαδίας!
Εξαιρετικό ενδιαφέρον σε μία χρονιά που συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, είναι ότι όπως αναφέρει η συγγραφέας «τα αγόρια της νησιωτικής Ελλάδας που δεν ήθελαν να υπηρετήσουν στον οθωμανικό στρατό έφευγαν για τη Γένοβα και από εκεί για τη Λατινική Αμερική. Έτσι, βρέθηκαν εκεί οι ιδρυτές της Boca». Συνεπώς μιλάμε για τον ελληνισμό των νησιών και των Μικρασιατικών παραλίων που δεν ήθελε να βρεθεί είτε ένοπλος υπό τις διαταγές των Τούρκων, είτε σκλάβος στα τάγματα εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού).
Επίσης υπενθυμίζουμε, όπως άλλωστε έχουμε γράψει και στο παρελθόν, ότι από το 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα και με τη συνθήκη των Σεβρών το 1920 θα παραχωρούνταν στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο, που θα παρέμενε για ένα διάστημα υπό ιταλική διοίκηση. Η ήττα στην Μικρασιατική εκστρατεία οδήγησε σε αναθεώρηση των ιταλικών στόχων που σε συνδυασμό με την άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία επιχείρησαν να τα εξιταλίσουν. Οι Δωδεκανήσιοι πέρασαν από συνεχείς διώξεις και πιέσεις.
Η κ. Τρακάδα αναφέρει στο βιβλίο της πως στις αρχές του περασμένου αιώνα το 40% των καταστημάτων της συνοικίας Boca ανήκαν σε Έλληνες και λιμενάρχης ήταν ο καταγόμενος από την Κάσο Εμμανουήλ Χατζηδάκης. Δίνει την πληροφορία πως η ελληνική παρέα σύχναζε στο καφενείο «Το στέκι των φίλων» του Αντώνη Ζέππου από τη Χίο, τόπο στον οποίο γεννήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία μιας ποδοσφαιρικής ομάδας προς τιμήν της Ελλάδας και της νέας τους γειτονιάς.
Το βιβλίο της είχε απήχηση και στα δύο ημισφαίρια καθώς τόσο ο τότε νομάρχης Σάμου Μανώλης Κάρλας, όσο και ο πρόεδρος της Boca Juniors Jorge Ameal, επικοινώνησαν, ενώ όπως αναφέρεται στο βιβλίο, ο εκ των ιδρυτών της ομάδας ο Σαμιώτης Κωνσταντίνος Καρούλιας ήταν αδελφός του παππού του γνωστού άσου του Παναθηναϊκού, Νίκου Καρούλια.
100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και τους διωγμούς που προηγήθηκαν, ίσως κάποιοι βρουν τις μακρινές τους ρίζες στα διαζώματα του εμβληματικού γηπέδου των κιτρινομπλέ «La Bombonera», που οι κερκίδες του πάλλονται από ενθουσιασμό.
Παραπομπές του Β. Καρναβά:
1] https://web.archive.org/web/20010405130516/http://world-gazetteer.com/fr/fr_ar.htm
[2] https://fundacionmariatsakos.org/?lang=el
[3] Μαρία Δαμηλάκου, Μετανάστευση και Αστικοποίηση, Η εγκατάσταση των Ευρωπαίων
[4] Mαρία Δαμηλάκου, Έλληνες Μετανάστες στην Αργεντινή 1900-1970, ISBN:960-87940-2 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, 2004Μεταναστών στην πόλη του Μπουένος Άιρες
[5]Aναστάσιος Τάμης Greek Migration and Settlement in South America
Συνέντευξη: Νάσος Μπράτσος
Πηγή φωτο: Boca Juniors
Σχετική είδηση: Mία ποδοσφαιρική Ελλάδα στο Εκουαδόρ – Grecia Deportivo Club
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος