«Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό»: γράφει η Μάρια Μπαχά

Είχε πολλή ησυχία στη Ζάκυνθο τον Απρίλιο του 1798.
Εκτός κι αν θεωρείς θόρυβο το τρίξιμο των γρύλων και το θρόισμα των φύλλων,
ή τον ήχο των απλωμένων ρούχων που κουνιούνται με τον αέρα…
Η Ζάκυνθος ήταν σχεδόν όπως είναι τώρα. Είχε όμως πολύ περισσότερη ησυχία.
Φαντάσου… […]

ΜΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Επέτρεψα στον εαυτό μου να ασχοληθεί με τον Διονύσιο Σολωμό όταν άρχισα να υποψιάζομαι τον πλούτο της προσωπικότητας και του έργου του κι όταν μου γεννήθηκε η ανάγκη να συνδεθώ βαθύτερα μαζί του. Το έργο του, αν ξεπεράσεις τα πρώτα εμπόδια και μπορέσεις να το πλησιάσεις, σου ανοίγεται γενναιόδωρα, σε κάνει να νιώθεις ότι σε αφορά. Επέτρεψα, λοιπόν, στον εαυτό μου να τον διαβάσει ως κάτι που δεν είναι και δεν πρέπει να είναι απαγορευμένο ή δυσπρόσιτο – αντίθετα ως κάτι ευρύχωρο, προσιτό και φιλόξενο, όπως όλα τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών.

Ένιωσα την ανάγκη να φτιάξω κάτι δικό μου που να αντανακλά, έστω και στο ελάχιστο, το σολωμικό σύμπαν. Σχεδόν αυτόματα και σχεδόν μονοκόμματα, όπως συμβαίνει καμιά φορά σε τέτοιες περιπτώσεις, μου ήρθε στο μυαλό η εικόνα ενός βιβλίου που με κείμενο και εικόνες θα αναπαριστούσε αυτό που ήθελα να εκφράσω.

Όσο προχωρούσα στην έρευνά μου προχωρούσα και στο κείμενο, ό,τι δεν μπορούσα να εκφράσω με λέξεις, το συμπλήρωνα με εικόνες και το αντίστροφο. Αυτό μου έδινε την ευχέρεια να μπορώ να κινούμαι σε πεδία αφηρημένα και συγκεκριμένα, να αλλάζω τον ρυθμό της αφήγησης αλλά και να χρωματίζω πιο ζωηρά αποχρώσεις τις εποχής.

Στην πραγματικότητα λειτούργησα ως ζωγράφος και στα δύο σκέλη του βιβλίου. Απλώς, στο σκέλος της αφήγησης, αντί να ζωγραφίσω την εικόνα που φανταζόμουν, την περιέγραφα με λέξεις, κάτι το οποίο μου φαινόταν πιο ταιριαστό. Εξάλλου, από τα πρώτα πράγματα που μου τράβηξαν την προσοχή στον σολωμικό κόσμο ήταν τα περίφημα χειρόγραφά του. Η όψη τους μου έφερε απευθείας στο μυαλό τον Jackson Pollock ή τον Cy Twombly: στα έργα τους, στοιχεία όπως η γραφή, τα σβησίματα, οι χρωματικές κηλίδες μιας μουτζούρας συγκροτούν από μόνα τους ένα εικαστικό σύμπαν. Επιπλέον, έχοντας από την αρχή στο μυαλό μου μια αλληλουχία από tableaux vivants, κάτι σαν το Passion του J. L. Godard ή μια σειρά έργων του Bill Viola, ανακάλεσα τις σπουδές μου στο Εδιμβούργο (θεατρικό κοστούμι). Εκεί, συχνά, καλούμασταν να χτίσουμε έναν ολοκληρωμένο θεατρικό χαρακτήρα από μέσα προς τα έξω -από την ψυχική του δομή ως τα ρούχα που φορούσε- τοποθετημένο σ’ ένα ολοκληρωμένο, τρισδιάστατο θεατρικό σύμπαν.

Αυτό που με ενδιέφερε εξαρχής ήταν η ανάδειξη του κλίματος μιας εποχής που αν το καλοσκεφτεί κανείς, δεν είναι και τόσο παλιά. Ήθελα, δηλαδή, να βρω τα σημεία επαφής μου με την εποχή εκείνη και τους ανθρώπους της. Κυρίως ήθελα να πλησιάσω τον Διονύσιο Σολωμό. Να βρω τα σημεία επαφής του παρόντος με το παρελθόν. Γι’ αυτό και, στο εικονογραφικό κομμάτι του βιβλίου, οι μορφές μάς κοιτάζουν κατάματα, πριν βυθιστούν ξανά στον κόσμο του 19ου αιώνα. Οι σελίδες του βιβλίου, τα σχέδια, τα προσχέδια, οι λέξεις που συγκροτούν εικόνες κι επεισόδια ήθελα να λειτουργούν σαν κάτοπτρα μέσα από τα οποία κοιταζόμαστε με το παρελθόν και τους ανθρώπους του.

Το ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο είναι ένα: από ποια υλικά είναι φτιαγμένος ένας τέτοιου μεγέθους δημιουργός; Τι έβλεπε; Τι άκουγε; Τι έτρωγε; Τι φορούσε; Τι αισθανόταν; Από τι εμπνεόταν;

Μάρια Μπαχά

H Μάρια Μπαχά γεννήθηκε στην Αθήνα το 1976. Σπούδασε Ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και Θεατρικό Κοστούμι στο College of Art του Εδιμβούργου. Έχει παρουσιάσει έργα της σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, έχει εικονογραφήσει πολλά βιβλία για παιδιά και εφήβους και έχει σχεδιάσει σκηνικά και κοστούμια για θεατρικές και τηλεοπτικές παραγωγές. Μεταξύ άλλων, έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Εικονογράφησης, με το Βραβείο Εικονογράφησης του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και πρόσφατα με το Tiger Create Adventure Book Competition Award. Για τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο έχει εικονογραφήσει τα βιβλία: Ζωγράφισέ μου ένα σπίτι, Στο Ηφαίστειο και Η Γυναίκα που κοιμάται (Βραβείο Εικονογράφησης ΙΒΒΥ 2018) της σειράς Μικρές ιστορίες για τον κόσμο.
Το βιβλίο Μια ιστορία για τον Διονύσιο Σολωμό είναι το πρώτο της λογοτεχνικό κείμενο για εφήβους και νέους ενήλικες και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο (σελ.: 88, τιμή: €16,90). Περιλαμβάνει 32 εικαστικά έργα της ίδιας. Την επιμέλεια κειμένου έχει κάνει ο Δημήτρης Παπακώστας και τον σχεδιασμό της έκδοσης ο Δημήτρης Χαλκιόπουλος.

Απόσπασμα από το βιβλίο (σελ. 58)

«Συνέχισε περπατώντας ανηφορικά, προς το βάθος, προς το Λόφο του Στράνη. Ανάμεσα στα πεύκα και τα κυπαρίσσια, σαν να του φάνηκε πως πρόβαλε μια γυναικεία μορφή λευκή, ασπροντυμένη. Λίγο πίσω της ακολουθούσαν μαζεμένες κι άλλες γυναίκες, από πολλά διαφορετικά μέρη της Ελλάδας, όπως φαινόταν απ’ τις φορεσιές τους. Κατηφόριζαν πατώντας στα απαλά άνθη και οι πτυχώσεις των ρούχων τους σκέπαζαν τους βράχους παίρνοντας με φυσικότητα τα σχήματά τους. Η κυματοειδής πορεία των υφασμάτων έκανε τα κεντημένα παγώνια, τους τσαλαπετεινούς, τις νεφέλες, τα κυκλάμινα, τις νύφες, τα άγρια θηρία, τους ήρωες με τα σπαθιά τους να ζουν σε διαρκή κίνηση τις μικρές δραματικές τους περιπέτειες στα μανίκια και τους ποδόγυρους. Η γυναίκα βρέθηκε ξαφνικά δίπλα του. Κοίταξε το κέντημα στο μπούστο της. Αναρίθμητες βελονιές σχημάτιζαν διαδοχικούς κύκλους κι αυτοί με τη σειρά τους έδιναν μορφή σε τρία καλοσχηματισμένα λουλούδια. Τη χαιρέτησε διακριτικά, γέρνοντας ελαφρώς το κεφάλι προς τα κάτω, σαν σε μια ανεπαίσθητη υπόκλιση».

Σχετικά με την έκδοση

Ο Διονύσιος Σολωμός είναι ο κορυφαίος Έλληνας ποιητής των νεότερων χρόνων. Είναι, μάλιστα, ο μοναδικός ποιητής τους στίχους του οποίου γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες πολίτες, αφού αποτελεί τον Εθνικό Ύμνο της χώρας. Η ταύτιση του ίδιου και του έργου του με τον Εθνικό Ύμνο έχει καταστήσει τον Σολωμό πασίγνωστο αλλά και ταυτόχρονα αόρατο. Πίσω, όμως, απ’ τον Εθνικό Ύμνο, υπάρχει ένα ποίημα που λέγεται «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», όπως και πίσω απ’ τον εθνικό ποιητή υπάρχει ένας προσωπικός, ρηξικέλευθος δημιουργός που ονομάζεται Διονύσιος Σολωμός.Η πολύπτυχη ζωή, η σύνθετη προσωπικότητα και φυσικά το ποιητικό έργο του Σολωμού, κεντημένο στον καμβά της προεπαναστατικής και επαναστατημένης Ελλάδας, προσφέρεται για πολυεπίπεδες αναγνώσεις. Απ’ τη μυθιστορηματική ζωή του ως τον αντιφατικό κι εύθραυστο ψυχισμό του, κι απ’ τη μείζονα πνοή της ποίησής του ως τα ερωτήματα που πυροδοτεί η αποσπασματικότητα του έργου του, τα σημεία επαφής που μπορεί να βρει ο σημερινός αναγνώστης του είναι περισσότερα από όσα κρύβει το προσωπείο του εθνικού ποιητή. Ακολουθώντας τις διαδρομές του, φανερές και υπόγειες, ο αναγνώστης αισθάνεται ότι ο Σολωμός έχει την ίδια αφετηρία με τον καθένα, είναι διαχρονικά ένας πάσχον άνθρωπος που όμως διακρίνεται απ’ τους άλλους τη στιγμή που μετατρέπει τα βιώματά του σε καθολική εμπειρία μέσω της τέχνης του. Οι αποφασιστικοί σταθμοί της ζωής του Σολωμού παρουσιάζονται στο βιβλίο με μια οπτική περισσότερο ψυχική και εσωτερική παρά ιστορική και εξωτερική.
Σημείωση: το εικονογραφημένο υλικό που παρουσιάζεται στο παρόν κείμενο είναι της Μάριας Μπαχά και μας παραχωρήθηκε ευγενικά για την παρουσίαση του βιβλίου, από το οποίο και προέρχεται.