Πάσχα στην Κέρκυρα με ξεχωριστά έθιμα και παραδόσεις

Ξεχωριστά έθιμα και ιδιαίτερο χρώμα έχει το Πάσχα στα Εφτάνησα, και ιδιαίτερα στην Κέρκυρα, που είναι ίσως το πιο φημισμένο! Οι Κερκυραίοι, πιστοί στις παραδόσεις, αναβιώνουν ευλαβικά κάθε χρόνο τα πασχαλινά έθιμά τους, που αποτελούν πρόσμειξη ενετικών και ορθόδοξων παραδόσεων.

Οι Μπότηδες, η λιτανεία υπό τους ήχους των Φιλαρμονικών στους δρόμους του νησιού, το καταπράσινο τοπίο και οι ευωδιές των λουλουδιών συνθέτουν το ιδανικό σκηνικό για ένα μοναδικό Πάσχα.

Οι εκδηλώσεις του κερκυραϊκού Πάσχα αρχίζουν από την Κυριακή των Βαΐων, «των Βαγιώνε» όπως λένε οι ντόπιοι, με τη λιτάνευση -συνοδεία όλων των Φιλαρμονικών της πόλης- του σεπτού σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνα∙ ενός εθίμου που κρατά από το 1629 σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου για την απαλλαγή του νησιού από τη θανατηφόρα επιδημία της πανώλης. Η λιτανεία αυτή είναι η πιο μεγάλη σε διαδρομή και περιφέρεται κατά μήκος της νοητής γραμμής των παλαιών Ενετικών Τειχών της πόλης, με αρκετές στάσεις για δεήσεις και παρακλήσεις. Είναι η μοναδική στην οποία συμμετέχουν όλες οι  Φιλαρμονικές του νησιού για να τιμήσουν τον πολιούχο Άγιο της Κέρκυρας. Έθιμο είναι μετά το τέλος της λιτανείας, οι Φιλαρμονικές να παρελαύνουν από τα κεντρικά σημεία του ιστορικού κέντρου της πόλης παιανίζοντας εύθυμα εμβατήρια. Το ίδιο βράδυ, στις 9,  γίνεται στο Δημοτικό Θέατρο η καθιερωμένη συναυλία της Φιλαρμονικής Εταιρίας “Μάντζαρος”, με μελωδίες στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας.

Τη Μεγάλη Δευτέρα, το απόγευμα οι καμπάνες καλούν τους πιστούς στις εκκλησιές, όπου ψάλλεται το χαρακτηριστικό “ουαί και αλοίμονο Φαρισαίοι υποκριταί”.

Τη Μεγάλη Τρίτη στις εκκλησίες ψάλλεται το Τροπάριο της Κασσιανής και το βράδυ, στις 9, στο Περιστύλιο των Παλαιών Ανακτόρων ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων διοργανώνει την καθιερωμένη Μουσική Ποιητική Βραδιά με θέμα “Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση”.

Τη Μεγάλη Τετάρτη από νωρίς το απόγευμα οι εκκλησίες γεμίζουν με πιστούς για τα Ευχέλαια και στις 8.30 το βράδυ το Δημοτικό Θέατρο γεμίζει με κόσμο, για να ακούσει τη Δημοτική Χορωδία στην καθιερωμένη συναυλία εκκλησιαστικής μουσικής και μεγαλοβδομαδιάτικων μελωδιών.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, η Ακολουθία των Αγίων Παθών. Στα χωριά μέσα στην εκκλησία οι γυναίκες ακούγοντας τα Δώδεκα Ευαγγέλια πλέκουν με το κροσοβέλονο το γαϊτάνι, από άσπρο βαμβακερό ύφασμα, σταματώντας το πλέξιμο κάθε φορά που απαγγέλλεται Ευαγγέλιο. Στον Duomo, την Καθολική Μητρόπολη της Πλατείας Δημαρχείου, ανάβουν 12 κεριά και σβήνουν από ένα κερί όταν τελειώνει η ανάγνωση κάθε Ευαγγελίου. Τη Μεγάλη Πέμπτη, επίσης, με την πρώτη καμπάνα της εκκλησίας, βάφουν τα κόκκινα αυγά, αιώνιο σύμβολο ανανέωσης της ζωής και της φύσης.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, πριν από το μεσημέρι, οι εκκλησίες γεμίζουν από πιστούς για την τελετή της Αποκαθήλωσης του Κυρίου και την περιφορά του νεκρού Ιησού σε κατάλευκο σεντόνι, με τον νεκρώσιμο ήχο της καμπάνας. Μετά, τα παιδιά σκορπίζουν στις γειτονιές ζητώντας λουλούδια για τον Επιτάφιο. Ο στολισμός του είναι σχεδόν αποκλειστικά έργο των νεαρών κοριτσιών και προς το μεσημέρι οι Επιτάφιοι εκτίθενται σε προσκύνημα.

Από νωρίς το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής αρχίζει η περιφορά των Επιταφίων στα γραφικά δρομάκια και στις πλατείες της πόλης. Τα προάστια ακολουθούν τη δική τους περιφορά γύρω από τις συνοικίες. Από το μεσημέρι στις 2 έως αργά το βράδυ, δεκάδες Επιτάφιοι θα βγουν ψάλλοντας το “Αι γενεαί  πάσαι” και όσο περνά η ώρα οι Επιτάφιοι πυκνώνουν ειδικά στο ιστορικό κέντρο και σχεδόν διασταυρώνονται. Πρώτος βγαίνει ο Επιτάφιος της Παναγίας της Σπηλιώτισσας από το Νέο Φρούριο και του Παντοκράτορα στο Καμπιέλο για να ακολουθήσουν οι υπόλοιποι μέχρι τις 10 το βράδυ, που βγαίνει επιβλητικός ο Επιτάφιος της Μητροπόλεως. Κάθε Επιτάφιος συνοδεύεται από το “κόρο” (χορωδία), μια Φιλαρμονική, “τόρτσες” (μεγάλα κεριά), “μανουάλια” (βενετσιάνικα φανάρια), “σκόλες” (λάβαρα) και φλάμπουρα, που ειδικά αυτό το βράδυ όλα φέρονται στο πλάι σε ένδειξη πένθους. Επίσης συνοδεύεται από σχολεία, τμήματα προσκόπων, τμήματα οδηγών και από τα κοριτσάκια με τα καλαθάκια γεμάτα πολύχρωμα λουλούδια.

Το βράδυ, στα Μουράγια, απ’ όπου θα περάσει ο Επιτάφιος της Μητροπόλεως, τοποθετούνται σε κανονικά διαστήματα κεριά στερεωμένα σε μικρές βάσεις και ανάβονται κατά την περιφορά – όλα μια μακριά ίσια φωτεινή γραμμή. Η “Παλαιά” Φιλαρμονική (κόκκινη) παίζει το Adagio του Albinoni, η “Μάντζαρος” (μπλε) τη Marcia Funebre του G. Verdi, και η “Καποδίστριας” την Elegia Funebre, τη Sventura του Mariani και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin.

Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, στις 6, η πραγματοποίηση του εθίμου του τεχνητού σεισμού αποτελεί παράδοση για τον Ιερό Ναό της Παναγίας των Ξένων. Γίνεται μετά το τέλος του «Αποστόλου» και αποτελεί αναπαράσταση του σεισμού που περιγράφεται στο Ιερό Ευαγγέλιο, σαν επακόλουθο θριαμβικό γεγονός της Αναστάσεως του Κυρίου.

Στις 9 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται κατανυκτικά η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος. Το 1574 οι Βενετοί, για λόγους ασφαλείας, απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή και επέτρεψαν μόνο τη λιτανεία του Αγίου το Μεγάλο Σάββατο. Έτσι, οι Κερκυραίοι από τότε βγάζουν τον Επιτάφιο της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνος μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου, που στη συγκεκριμένη λιτανεία ο Άγιος έχει θέση χοροστατούντος Επισκόπου και πίσω ακολουθεί ο Επιτάφιος. Η πομπή κινείται ρυθμικά με τους πένθιμους ήχους των τριών Φιλαρμονικών της πόλης.

Η «Παλιά» Φιλαρμονική κατά παράδοση παίζει τον «Amlet», πένθιμη «μάρτσια» του Ιταλού συνθέτη Faccio. Ακολουθεί το άλλο πένθιμο εμβατήριο «Calde Lacrime» (Καυτά δάκρυα) του Ιταλού συνθέτη Micheli από τη Φιλαρμονική «Μάντζαρος» και από τη Φιλαρμονική «Καποδίστριας» το πένθιμο εμβατήριο «Marcia Funebre» από την «Ηρωική» του Μπετόβεν. Μετά το τέλος της λιτανείας ο Άγιος Σπυρίδωνας θα παραμείνει στη θύρα του μέχρι την Τρίτη του Πάσχα για προσκύνημα.

Στις 11 το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, ο κόσμος περιμένει τη λεγόμενη Πρώτη Ανάσταση. Όταν τελειώσει η Ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες οι μπότηδες (πήλινα κανάτια) στους δρόμους, γεμάτοι νερό, για να κάνουν μεγαλύτερο κρότο. Το έθιμο αυτό, που συνδέεται με το ευαγγελικό χορείο “Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως”, είναι επιρροή από τους Ενετούς, που συνήθιζαν την Πρωτοχρονιά να πετούν από τα παράθυρά τους παλιά αντικείμενα για να τους φέρει ο νέος χρόνος καινούργια.

Οι Κερκυραίοι υιοθέτησαν το έθιμο αυτό και το πραγματοποιούσαν στη μεγαλύτερη ελληνική γιορτή, το Πάσχα. Τα παλιά αντικείμενα αντικαταστάθηκαν από πήλινα κανάτια (μπότηδες). Μια άλλη εκδοχή δίνει στο έθιμο ειδωλολατρική προέλευση. Το Πάσχα βρίσκεται στην αρχή της νέας βλαστικής χρονιάς, η φύση ξυπνάει από τον χειμερινό λήθαργο και οι καρποί συλλέγονται σε νέα δοχεία, ενώ τα παλιά πετιούνται. Μετά το σπάσιμο των κανατιών οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους της πόλης παίζοντας το αλέγρο μαρς «Μη φοβάστε Γραικοί».

Στην «Πίνια», το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης, ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (ΟΚΕ)  αναβιώνει το παλιό έθιμο της «Μαστέλας». Στην «Pinia», κάτω από τη μεταλλική κουκουνάρα, μαζεύονταν οι Φακινοί, οι αχθοφόροι της πόλης, οι Πινιαδόροι, οι οποίοι τοποθετούσαν στη μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι. Το στόλιζαν με μυρτιές, βέρντε και κορδέλες, του έβαζαν νερό και αυτοί σκορπισμένοι στον χώρο, παρακαλούσαν τους περαστικούς, που αυτή την ώρα ήταν πάρα πολλοί, να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησίαζε η ώρα της Πρώτης Ανάστασης, οι σκορπισμένοι στην πιάτσα Πινιαδόροι κυνηγούσαν να βρουν κάποιον να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αυτός μουσκίδι έβρεχε τον κόσμο γύρω του, ενώ περνούσαν οι μπάντες. Στο τέλος έβγαινε ο βρεγμένος με γέλια και χαρές και έπαιρνε τα χρήματα που είχαν μαζευτεί στο βαρέλι.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται και η Καθολική Ακολουθία της Αναστάσεως στον Καθολικό Duomo με συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου, η οποία ολοκληρώνεται στις 11 το βράδυ, για να προλάβει το εκκλησίασμα να παραστεί και στην Ορθόδοξη Ανάσταση. Η Αναστάσιμη Ακολουθία τελείται στο πάλκο της Πάνω Πλατείας. Η πομπή έρχεται από τη γειτονική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη, των αρχών, των Φιλαρμονικών και χιλιάδων κόσμου.

Ανάσταση στην Πάνω Πλατεία

Η Ανάσταση γίνεται με τυμπανοκρουσίες, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Οι μπάντες, μόλις τελειώσει η Ανάσταση, τριγυρνούν την πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος τρέχει ξοπίσω τους τραγουδώντας. Το γλέντι έχει μόλις αρχίσει και θα διαρκέσει μέχρι το πρωί, με τσιλίχουρδα (τοπική μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες (βενετσιάνικης προέλευσης χριστόψωμα σε σχήμα περιστεριού) και κρασί.

Την Κυριακή του Πάσχα, από τις 7 το πρωί κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, κάνει περιφορά της Ανάστασης στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, με Φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους, χορωδίες. Από τις 11.30, ο Ναυτικός Σταθμός Κέρκυρας στο Νέο Φρούριο, συνεχίζοντας την παράδοση, κάνει κάθε χρόνο την πασχαλιάτικη γιορτή, δίνοντας κέφι και χαρά με χορευτικά συγκροτήματα και πλούσιους μεζέδες. Στην Κέρκυρα, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, το σούβλισμα του αρνιού τη Λαμπρή εμφανίστηκε τα τελευταία χρόνια και δεν αποτελεί μέρος της παράδοσής της. Οι Κερκυραίοι το μεσημέρι της Λαμπρής τρώνε σούπα αυγολέμονο με 2-3 κρεατικά και αφήνουν τον οβελία για τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Αυτό γίνεται διότι το στομάχι είναι αποδυναμωμένο από την πολυήμερη νηστεία και μια σούπα το βοηθά να ανακάμψει.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα τελείται η Ακολουθία της Αγάπης, όπου ο ιερέας ασπάζεται όλο το εκκλησίασμα και το εκκλησίασμα ασπάζεται το Ευαγγέλιο και το χέρι του. Με επισημότητα τελείται, στις 6 το απόγευμα, στη Γαρίτσα η περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως και στο προάστιο Ποταμός η συλλιτάνευση των εικόνων της Αναστάσεως και της Παναγίας της Δημοσιάνας, που ξεκινούν κατ΄ αυτόν τον τρόπο τις διαδικασίες για την τέλεση της πιο παλιάς λιτανείας του νησιού, μετά από 5 εβδομάδες, της λιτανείας του Ποταμού.

Τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα (Νια Δευτέρα), σχεδόν σε όλα τα χωριά, τις πρωινές ώρες, γίνονται λιτανείες της Αναστάσεως, περνώντας απέξω ή μέσα από τα άλλα χωριά, όπου σταματούν και γίνονται δεήσεις, προσκυνήματα και προσφορά λουλουδιών στην Παναγία και τον Αναστημένο Χριστό.

Την Τρίτη μέρα του Πάσχα στις 5 το απόγευμα, στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος στην «Πλακάδα» γίνονται τα «Μπάσματα» του Αγίου, η επανατοποθέτηση δηλαδή του Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος στη λάρνακά του.

Η πρώτη εβδομάδα του λαμπρού εορτασμού του Κερκυραϊκού Πάσχα κλείνει με το προσκύνημα-πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής στην Παλαιοκαστρίτσα τη Νια Παρασκευή, το πρώτο κατά παράδοση πανηγύρι του κερκυραϊκού θέρους.