Το φαινόμενο του “gaslighting” ως μέσο χειραγώγησης – Τι είναι και πώς μας επηρεάζει

Το gaslighting είναι ένας νέος όρος που αναφέρεται σε μια μέθοδο ψυχολογικής χειραγώγησης, μέσω της οποίας ο θύτης προσπαθεί να δημιουργήσει αμφιβολίες στο θύμα, ώστε αυτό να μην είναι βέβαιο για την αντίληψή του, τη μνήμη του και τη λογική του.

Συγκεκριμένα, όταν το φαινόμενο αφορά στο εργασιακό περιβάλλον και επηρεάζει τους εργαζομένους, ο προϊστάμενος ασκεί πίεση στον υφιστάμενό του, με απώτερο σκοπό τον έλεγχο. Το επιτυγχάνει είτε μέσω της υποβάθμισής του είτε μέσω αρνητικών σχολίων.Σίγουρα, όλο αυτό δημιουργεί μια πίεση σε αυτόν τον άνθρωπο. Σύμφωνα με επίσημη έρευνα του ΕΚΠΑ σε 580 εργαζομένους, 6 στους 10 έχουν υποστεί gaslighting. Επιπλέον, 7 στους 10 παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης και βιώνουν έντονο άγχος, ενώ οι πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης είναι πέντε φορές αυξημένες και του άγχους επτά φορές αυξημένες, σε σύγκριση με τη συνήθη εργασιακή πίεση. Οι συνέπειες δεν σταματούν εκεί: το 75% των θυμάτων παρουσιάζει επαγγελματική εξουθένωση, ενώ το 80% δηλώνει ότι βιώνει τη λεγόμενη «σιωπηρή παραίτηση» – δηλαδή είναι παρόντες σωματικά στην εργασία, αλλά ψυχολογικά έχουν ήδη αποστασιοποιηθεί.

Οι επιπτώσεις είναι εμφανείς και στην αποδοτικότητα της εργασίας: το 75% των εργαζομένων είναι επαγγελματικά εξουθενωμένο, το 80% βιώνει τη σιωπηρή παραίτηση και το 60% σκέφτεται να αλλάξει δουλειά. Επιπλέον, οι γυναίκες φαίνεται να πλήττονται περισσότερο, καθώς είναι εκείνες που καταγγέλλουν το φαινόμενο συχνότερα και παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά συμπτωμάτων άγχους, εξουθένωσης και κατάθλιψης.

Φυσικά, το gaslighting δεν συναντάται μόνο στον επαγγελματικό χώρο, υπάρχει και στις προσωπικές σχέσεις.

Η ψυχοθεραπεύτρια Βέρα Αθανασίου και ο Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητικής Μεθοδολογίας και Νοσηλευτικής, Πέτρος Γαλάνης μίλησαν για το gaslighting στο ΕΡΤΝews και στην εκπομπή «Σαββατοκύριακο από τις 5».

Αρχικά, ο κ. Γαλανής εξήγησε: «Φτιάξαμε για πρώτη φορά διεθνώς μια κλίμακα για να μετρήσουμε αυτό ακριβώς που λέτε, δηλαδή ένα ερωτηματολόγιο, ένα τεστ πολύ απλό, 11 ερωτήσεις που μετράει διάφορα πράγματα που δηλώνουν το Bitcoin. Για παράδειγμα, αν ο προϊστάμενός σου λέει ότι έγιναν πράγματα τα οποία εσύ δεν συμφωνείς ότι έγιναν, δηλαδή σου λέει κάτι, αυτό δεν έγινε ποτέ, δεν ειπώθηκε ποτέ και σου λέει όχι, αυτό έτσι έγινε, εσύ δεν θυμάσαι καλά. Ο πυρήνας του  gaslighting είναι η παραποίηση της πραγματικότητας, η διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Σε πείθει για κάτι το οποίο ούτε έχεις πει, ούτε έχει πει, ούτε έχει γίνει ποτέ.

Μετράει τη συμπεριφορά τους τελευταίους 6 μήνες. Άρα μια διάσταση βασική είναι η συχνότητα. Το ότι μπορεί να συμβεί μια φορά σε όλους συμβαίνει. Το θέμα είναι να μη γίνεται συστηματικά, να μη γίνεται καθημερινά, να μη γίνεται μήνες και το gaslighting ήταν και είναι αυτό ακριβώς γίνεται επί μήνες. Αυτό που είπε σωστά πριν συνάδελφο σας αφορά τη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων σε οποιοδήποτε επίπεδο, το οποίο περιλαμβάνει κάποιον ισχυρό και κάποιον αδύναμο. Είτε είναι ένα ζευγάρι γυναίκας – άντρα, είτε είναι γονείς με παιδιά που πάλι κάποιος είναι πιο ισχυρός, κάποιος πιο αδύναμος, είτε σε αυτό που κάναμε εμείς ακριβώς στο εργασιακό gaslighting, όπου ο ισχυρός προϊστάμενος, ο αδύναμος υφιστάμενος. Το μπούλινγκ είναι λίγο ως αρκετά διαφορετικό γιατί μπούλινγκ είναι πιο σαφές είναι ξεκάθαρο, δηλαδή στο μπούλινγκ έχουμε ακραίες συμπεριφορές. Πχ να σε βρίζει κάποιος, να σε προσβάλλει μπροστά σε άλλους, έχουμε ακόμα και σωματική βία. Το gaslighting είναι πιο επιδέξιο, δεν το καταλαβαίνεις εύκολα και για αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Δεν μπορείς να καταλάβεις ότι δέχεσαι gaslighting γιατί δεν το ξέρεις, οπότε ο προϊστάμενος με κάποιους πιο λεπτούς τρόπους δεν θα βρεθεί μπροστά εδώ και θα βρει ο Δημήτρης τον Πέτρο πχ. θα πει όμως “Πέτρο, δεν έκανες και τόσο καλά τη δουλειά σήμερα, γιατί αυτό”; Και θα πει κι ο άλλος ο Πέτρος “Ντάξει, οκ, ναι, δεν ήμουν τόσο παραγωγικός. Να το δούμε λίγο, να βελτιωθώ”. Ζητάει από τον Πέτρο πχ να του γράψει ένα κείμενο 300 λέξεων για την εφημερίδα του πάει ο Πέτρος στις 300 λέξεις και μετά σου λέει 500 ζήτησα μα προϊστάμενε 300 δεν μου είπατε. Η κλίμακα είναι πολύ εύκολο να συμπληρώσετε, γράφετε απλά στο google χειραγώγηση ΕΚΠΑ και το πρώτο που σας βγάζει είναι το ερωτηματολόγιο. Συμπληρώνεται μέσα σε 3 λεπτά και σας βγάζει ένα σκορ αυτόματα η πλατφόρμα. Οπότε το σκορ σου λέει αν δέχεσαι gaslighting και αν δεν δέχεσαι. Το πρώτο βήμα είναι ο εργαζόμενος να καταλάβει, να μετρήσει, να δει σε τι κατάσταση βρίσκεται».

Η κα. Αθανασίου, ταυτόχρονα, τόνισε: «Η αλήθεια είναι ότι πράγματι το συναντούμε σε πάρα πολλές συνθήκες στην καθημερινότητά μας και το βασικό κομμάτι, πέρα από την παραποίηση της πραγματικότητας, είναι το γεγονός ότι επαναλαμβάνεται και πολλές φορές το βλέπουμε να υφίσταται σε προσωπικότητες που έχουν κάποια ευαλωτότητα, είτε επειδή είναι ιδιαίτερα εξουθενωμένους, ας πούμε, αν μιλάμε και για προσωπικές επαφές και σχέσεις, αλλά και για επαγγελματικές είτε προσωπικότητες που έχουν την ανάγκη να ικανοποιούν τους άλλους οπότε είναι εύκολο να αυτό αμφισβητηθούν. Έχουμε δηλαδή ακύρωση του συναισθήματος, όχι, δεν νιώθεις έτσι, αν μιλάμε για προσωπικές σχέσεις, έχουμε αμφισβήτηση της μνήμης ότι “δεν έκανες αυτό, έκανες κάτι άλλο”. Και έτσι, επειδή γίνεται με έναν επαναλαμβανόμενο και επιδέξιο τρόπο, ουσιαστικά το άτομο αρχίζει και λέει “μήπως τελικά δεν έγινε”; Το συναντούμε πάρα πολύ συχνά και σε κακοποιητικές σχέσεις, βλέπουμε γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση, έχουν φάει ξύλο και αμφισβητούν το αν τελικά έφαγαν ξύλο. (…) Η εξουσία από μόνη της καλύπτει πάρα πολλές τέτοιες συμπεριφορές, η αλήθεια είναι, γιατί είναι πάρα πολύ εύκολο να μην αμφισβητηθεί. Υπάρχει μια αίσθηση της αυθεντίας, ας πούμε, που τα καλύπτει όλα. Από εκεί και πέρα, πράγματι, μπορεί βέβαια να το δούμε και με πιο άμεσες συμπεριφορές, δηλαδή ο άλλος να υποτιμήσει τον υφιστάμενο του αρκετά άμεσα. Απλά σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πιο εξόφθαλμο και στους γύρω, οπότε βρίσκει το αντικείμενο, ας πούμε το θύμα εντός εισαγωγικών ή εκτός εισαγωγικών, βρίσκει ανθρώπους να ταυτιστεί μαζί τους, “το έκανε και σε μένα”, αλλά πάρα πολλές φορές το gaslighting δεν έχουμε αυτή την επικοινωνία. Το να το πω στον άλλον γιατί αμφισβητώ τόσο πολύ τον εαυτό μου. (…) Εκτός του ότι μπορεί να δούμε καταθλιπτικά συμπτώματα ή ακόμα και κατάθλιψη, όπως πολύ σωστά βγήκε στην έρευνα, έχουμε αγχώδεις διαταραχές, διαταραχή πανικού».