Αποστολή στην Εσθονία – Β’ Μέρος: «Το πείραμα του Ρότερμαν»

Πριν πάω στο Ταλίν, ένας αρχιτέκτονας μου είπε: «Ωραία πόλη δεν λέω, αλλά μοιάζει με κινηματογραφικό σκηνικό. Όλα είναι τοποθετημένα στην εντέλεια. Το μόνο που μένει να ακούσεις είναι η φωνή του σκηνοθέτη και ο ήχος της κλακέτας».

Προφανώς εννοούσε τη συνοικία Ρότερμαν, γιατί η παλιά πόλη του Ταλίν έχει μια θαυμάσια αρχιτεκτονική, με ξεχωριστά κτίρια και υπέροχους πλακόστρωτους δρόμους, με τους τρούλους των ναών του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Νικολάου να δεσπόζουν πάνω από τις σκεπές.

Αλλά η συνοικία Ρότερμαν, στη ζώνη διεπαφής της παλιάς με τη νέα πόλη, είναι αυτή που συγκεντρώνει τα βλέμματα και θεωρείται κάτι σαν τουριστική ατραξιόν.

• Αποστολή στην Εσθονία – Α’ Μέρος: Το ψηφιακό κράτος

του Θωμά Σίδερη

Ποιος ήταν ο Κρίστιαν Ρότερμαν;

Ο Κρίστιαν Μπάρτολντ Ρότερμαν (9 Ιουνίου 1840, 6 Ιουλίου 1912), ίδρυσε μία τεράστια αποθήκη αλατιού και ήταν ένας από τους σημαντικότερους βιομηχάνους του 19ου αιώνα στη ρωσική αυτοκρατορία.

Ο παππούς του, επίσης Κρίστιαν Ρότερμαν ήταν χρυσοχόος στο Paide ενώ ο πατέρας του, Κρίστιαν Αβραάμ Ρότερμαν (1801-1870), ήταν τεχνίτης καπελάς που ήρθε στο Ταλίν το 1828 και ίδρυσε τον εμπορικό οίκο «Κρίστιαν Ρότερμαν».

Ο εμπορικός οίκος ασχολήθηκε κυρίως με την παραγωγή, εισαγωγή και εξαγωγή δομικών υλικών. Το 1849 ο Κρίστιαν Αβραάμ Ρότερμαν έχτισε ένα πολυκατάστημα δίπλα στην πλατεία Viru. Με τον καιρό, ένα ολόκληρο συγκρότημα βιομηχανικών εργοστασίων και εργαστηρίων συγχωνεύτηκε με τον εμπορικό οίκο του Ρότερμαν και σχηματίστηκε η λεγόμενη συνοικία Ρότερμαν δίπλα στη Λεωφόρο Μέρε.

Η αρχή

Στις αρχές του 20ου αιώνα, η επιχείρηση Ρότερμαν επεκτάθηκε εκτενώς. Το 1902 ανεγέρθηκε η ψηλή καμινάδα που συνεχίζει να αποτελεί το «ορόσημο» της συνοικίας Ρότερμαν. Ο ανελκυστήρας σιτηρών και ο αλευρόμυλος ολοκληρώθηκαν το 1904, ο πενταόροφος κριθαρόμυλος το 1905. Η αποθήκη αλατιού, που ολοκληρώθηκε το 1908, έγινε σύμφωνα με το σχέδιο του Ernst Boustedt, ενός μηχανικού με καταγωγή από τη Βαλτική και τη Γερμανία, και είναι ένα από τα πιο ιδιότυπα εσθονικά ασβεστολιθικά κτίρια που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Ένα αρ νουβό κατοικημένο σπίτι από κόκκινο τούβλο χτίστηκε στο ένα άκρο της λεωφόρου Mere το 1910-11 ως αντικατάσταση της ξύλινης κατοικίας των Ρότερμαν. Η αρχιτεκτονική λύση του κτιρίου αποδίδεται στον Eliel Saarinen, τον διάσημο Φινλανδό αρχιτέκτονα. Μια νέα πύλη ολοκληρώθηκε επίσης το 1911. Το 1912 άνοιξε ένα εργοστάσιο ψωμιού, η πιο σύγχρονη μονάδα παραγωγής ψωμιού σε όλη τη Ρωσία.

Μεσοπόλεμος

Η εποχή των πολέμων και των προβλημάτων που κυριάρχησαν το 1918-20 δεν άφησαν ανέγγιχτη τη συνοικία Ρότερμαν και αρκετά κτίρια που είχαν χάσει τους ιδιοκτήτες τους διαλύθηκαν. Κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Εσθονίας, η περιοχή έζησε όλες τις ανόδους και τις πτώσεις μαζί με την ίδια τη χώρα. Το 1921 την εταιρεία Rotermann Factories ανέλαβε ο γιος του C. B. Rotermann, Christian Ernst August Rotermann, ο οποίος, μεταξύ άλλων, ηγήθηκε της κατασκευής ενός από τα πρώτα σημεία πώλησης αυτοκινήτων στην Εσθονία. Η δεκαετία του 1920 ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη για την χρηματιστηριακή εταιρεία Rotermann Factories.

Εκείνο που σημάδεψε την πορεία της εταιρείας των Ρότερμαν στον Μεσοπόλεμο ήταν η γιγαντιαία πυρκαγιά του 1930 που εξαφάνισε μεγάλο μέρος των αποθεμάτων σιτηρών της εταιρείας. Χρειάστηκαν δύο εβδομάδες για να σβήσουν τις φλόγες. Ωστόσο, η πυρκαγιά δεν στάθηκε ικανή να ανακόψει την πορεία της εταιρείας.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1920 και του 1930, το Rotermann Quarter στέγασε όχι μόνο τα εργοστάσια αλευριού και ψωμιού, αλλά και το εργοστάσιο ξυλείας, το εργοστάσιο πισσόχαρτου, το ξυλουργείο, το εργοστάσιο μαλλιού, το εργοστάσιο επεξεργασίας ακατέργαστου λινού, το εργαστήριο πορσελάνης και διακοσμητικού γυαλιού, το εργαστήριο υφαντικής και το Rosen & Co Tallinn Vodka Factory που ήταν το πρώτο που πρόσφερε μια εξαιρετικά πλούσια ποικιλία αλκοόλ. Μεγάλα έργα σχεδιάστηκαν κατά τη διάρκεια της πρώτης δημοκρατίας για να κάνουν την πλατεία Viru πιο πολυτελή, αλλά δυστυχώς αυτά διακόπηκαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Η σοβιετική κατοχή έφερε μεγάλη αναδιοργάνωση και στη συνοικία Rotermann. Όλες οι ιδιωτικές εταιρείες κρατικοποιήθηκαν. Το εργοστάσιο παραγωγής οινοπνευματωδών ποτών Rosen & Co μετονομάστηκε σε Tallinn Spirit Rectification Factory, ενώ η Rotermann Factories μετονομάστηκε σε Viktor Kingissepp Integrated Grain Works.

Κατά τη γερμανική κατοχή την περίοδο 1941-1944, αρκετές εταιρείες επέστρεψαν στους πρώην ιδιοκτήτες τους και αποκαταστάθηκαν επίσης ως έναν βαθμό τα επιμέρους εργοστάσια Ρότερμαν, αλλά οι παραγωγικές δυνατότητες περιορίστηκαν σοβαρά υπό τις συνθήκες του πολέμου. Ο βομβαρδισμός του Ταλίν δεν άφησε ανέγγιχτη την συνοικία Ρότερμαν και τα περίχωρά της και μεταξύ των κτιρίων που καταστράφηκαν ήταν το Μουσείο Τέχνης, που βρίσκεται στο ένα άκρο της εθνικής οδού που οδηγεί στη Νάρβα και ο κινηματογράφος Grand Marina, που βρίσκεται δίπλα στη λεωφόρο Mere.

Σοβιετική κατοχή

Η σοβιετική κατοχή επέστρεψε το 1944 μαζί με την κατασκευή διαφόρων παρασιτικών κτιρίων και μια απροσδόκητη οπισθοδρόμηση στη συντήρηση και φροντίδα του αστικού χώρου. Μία από τις κύριες εταιρείες εταιρίες της συνοικίας Ρότερμαν κατά τη μακρόχρονη σοβιετική κατοχή της Εσθονίας ήταν η βιομηχανία ψωμιού. Η μονάδα παραγωγής Leibur χρησιμοποιούσε το κτίριο Hobujaama ως εργοστάσιο ψωμιού ακόμη και μέχρι το τελευταίο μέρος της δεκαετίας του 1980.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, η περιοχή του κέντρου του Ταλίν έγινε αντικείμενο ενός εκτεταμένου σχεδίου ανοικοδόμησης σύμφωνα με το οποίο το Viru Hotel και το λιμάνι θα συνδέονταν με μια εξαιρετικά φαρδιά πεζοδρομημένη λεωφόρο – κάτι που θα οδηγούσε στον πιθανό θάνατο της συνοικίας Ρότερμαν. Ευτυχώς, το λεπτομερές σχέδιο απορρίφθηκε το 1981 μετά από έντονη διαφωνία των αρχιτεκτόνων.

Η συνοικία Ρότερμαν και ο Ταρκόφσκι

Μια νέα άφιξη στην περιοχή το 1980 ήταν ένα τετράγωνο κτίριο των κεντρικών γραφείων του Ταλίν. Αυτή ίσως ήταν και η τελευταία παρέμβαση στον χώρο λίγο πριν καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση.

Οι αλλαγές της ατμόσφαιρας της σοβιετικής εποχής στη συνοικία Ρότερμαν έχουν απαθανατιστεί στην παγκόσμια πολιτιστική ιστορία. Η βιομηχανική περιοχή σε αποσύνθεση έγινε το φυσικό σκηνικό στην ταινία Στάλκερ του Αντρέι Ταρκόφσκι. Τα μεγαλοπρεπή παλιά βιομηχανικά κτίρια μαζί με τα επιχρίσματα από έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο δημιουργούν τη σύγκρουση που σχηματίζει ένα οδυνηρό πλαίσιο γύρω από τη φιλοσοφικά ισχυρή ταινία του Ταρκόφσκι.

Σε μια περιοχή αποκαλούμενη «ζώνη» συνέβη κάτι το ανεξήγητο, μια πρόσκρουση μετεωρίτη ή κάτι παρόμοιο. Γι’ αυτό η κυβέρνηση περιέφραξε την περιοχή και την περιφρουρεί για να μην την πλησιάσει κανένας. Αυτοί που ξέρουν λένε όμως ότι στην περιοχή αυτή κυβερνά μια δύναμη που εκπληρώνει τις επιθυμίες των ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί να πλησιάσει. Μόνο μερικοί που τους αποκαλούν Στάλκερ ξέρουν το δρόμο που οδηγεί στο κέντρο της ζώνης.

Η συνοικία Ρότερμαν έτσι γίνεται μια αλλόκοτη «ζώνη» στην ταινία του Ταρκόφσκι, που αλλάζει συνεχώς την μορφή της. Οι τρεις ταξιδιώτες βρίσκονται συνεχώς σε κίνδυνο που παραμονεύει παντού. Τελικά, όταν φτάνουν στον προορισμό τους θα ανακαλύψουν ότι δεν είναι έτοιμοι ακόμη για να αποδεχτούν τη δύναμη της ζώνης.