“Βρισηίς”: Το σχέδιο ανασυγκρότησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τη Βρίσα, Βατερά και Σταυρό

Περισσότερα από 23.000 στρέμματα κάηκαν εξαιτίας αυτής της καταστροφικής πυρκαγιάς που έπληξε την περιοχή της Βρίσας, των Βατερών και του Σταυρού  (συμπεριλαμβανομένων και των 3.000 στρεμμάτων από την αναζωπύρωση της 27^ης Ιουλίου 2022 στη Λαγκάδα της Βρίσας και στα Ρεπανά του Πολιχνίτου), σύμφωνα με μία αρχική απεικόνιση της επεξεργασίας των δορυφορικών δεδομένων από το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Από αυτά τα καμένα στρέμματα δασών, καλλιεργειών και οικιστικού πλέγματος, λιγότερα από τα μισά κάηκαν με χαμηλή σφοδρότητα καύσης (πράσινο), ενώ τα υπόλοιπα κάηκαν με μέτρια (κίτρινο) έως υψηλή (πορτοκαλί) σφοδρότητα καύσης κατά τόπους (Χάρτης 1), η οποία επηρεάζει τόσο τη διαβρωσιμότητα του εδάφους όσο και τη βιωσιμότητα της βλάστησης αλλά μπορεί να δώσει χρήσιμες πληροφορίες για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της μεταπυρικής αποκατάστασης και αναδάσωσης (https://www.ertnews.gr/perifereia/panepistimio-aigaioy-kaikan-20-340-stremmata-apo-ti-fotia-sti-lesvo-poia-itan-i-sfodrotita-kaysis/).

Όπως αναφέρει ο Καθηγητής Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Κώστας Καλαμποκίδης, εκείνο που θα πρέπει να γίνει ευρύτερα κατανοητό ότι η φωτιά είναι ένα φυσικοχημικό φαινόμενο που διέπεται κυρίως από τους νόμους της οικολογίας, ενώ οι γεωγραφικές ανομοιότητες μεταξύ των περιοχών καθώς και η διακύμανση των παραγόντων που εξηγούν τις διαφορές μεταξύ μεγάλων καταστροφικών και άλλων πυρκαγιών αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα και τις δυσκολίες που είναι εγγενείς στη λήψη αποφάσεων για τη μείωση του κινδύνου και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών.

Ο σχεδιασμός των χρήσεων γης για τη μείωση της μελλοντικής έκθεσης δασών, καλλιεργειών και οικισμών στη φωτιά, και η αυξημένη εστίαση στην πρόληψη και αποτροπή της ανθρωπογενούς πρόκλησης των δασικών πυρκαγιών αποτελούν δύο προσεγγίσεις με σημαντικές προτεραιότητες και προοπτικές.

Ο ρόλος του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Η ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου (με τους καθηγητές, συνεργάτες και φοιτητές) σε πολύ αρχικές συζητήσεις με τους συναρμόδιους και τοπικούς φορείς(π.χ. Δήμος Δυτικής Λέσβου, Περιφέρεια Β. Αιγαίου, Δασική Υπηρεσία, Πυροσβεστικό Σώμα, Σύλλογος Βρισαγωτών Αθηνών, Εθελοντές, ΕΡΤ κ.α.) είναι πρόθυμη από την πρώτη στιγμή να συμβάλει με επιστημονική υποστήριξη, εξειδικευμένα και τεκμηριωμένα, στη στοχευμένη και προσδοκώμενη ανάταξη και ανασυγκρότηση της ευρύτερης περιοχής Βρίσας-Βατερών-Σταυρού, σε ένα τρίπτυχο αξόνων παρέμβασης από την Πολιτεία :

• προωθώντας τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη,
• δημιουργώντας (δημόσιες) υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και υποδομές, και
• εφαρμόζοντας ορθολογικές περιβαλλοντικές πολιτικές.

Βέβαια όλα αυτά προϋποθέτουν, όπως προσθέτει ο κ. Καλαμποκίδης, τη βούληση της συντεταγμένης Πολιτείας, η οποία θα πρέπει να χρηματοδοτήσει/ συντονίσει/ υλοποιήσει έγκαιρα και έγκυρα τη συνολική κοινωνικοοικονομική και περιβαλλοντική ανασυγκρότηση και στήριξη του τόπου με τις αρμόδιες υπηρεσίες της, αλλά και τους ίδιους τους Βρισαγώτες (κοινωνία και τοπικούς φορείς) στον ρόλο των πρωταγωνιστών και όχι των θεατών. Θα πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι τα Βατερά αποτελούν διαχρονικά το “όχημα” και ένα σημαντικότατο “περιουσιακό στοιχείο” της σεισμόπληκτης και πυρόπληκτης Βρίσας, απέναντι στην ανάγκη και το όραμα της σωτηρίας και της αναγέννησης της ευρύτερης περιοχής.

Η φυσιογνωμία του οικισμού των Βατερών

Σύμφωνα με τον κ. Καλαμποκίδη, τα Βατερά ανήκουν στη μεγάλη κατηγορία των εποχικών παραλιακών οικισμών. Στην πραγματικότητα όμως, τα Βατερά αποτελούν “οικισμό” μόνο με τη νομική και τη στατιστική έννοια, αλλά όχι και με την πολεοδομική έννοια του όρου, αφού ουσιαστικά δεν έχουμε να κάνουμε με έναν οικιστικό ιστό, αλλά με μία απολύτως γραμμική οικιστική ανάπτυξη (κατά μήκος μίας τεράστιας παραλίας πολλών χιλιομέτρων),πουσημειώθηκε κυρίως τις τελευταίες10ετίες. Το χαρακτηριστικό αυτό, της γραμμικής ανάπτυξης, αποτελεί και την πηγή πολλών προβλημάτων προστασίας και ανάπτυξης, σε όλα τα επίπεδα (π.χ. ρύπανσης, αποχέτευσης, διάβρωσης, υδατικών πόρων, φυσικών κινδύνων, οικονομίας, οικιστικούκ.α.). Από την άλλη βέβαια, έχουμε να κάνουμε με μία από τις καλύτερες παραλίες της χώραςμας(π.χ. https://www.facebook.com/hashtag/santavateradenexei), με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο πλεονεκτημάτων και δυνατοτήτωννα προσελκύσει πολιτικές και δράσεις για τη συνολική βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής.

Προτεραιότητες

Σε ό,τι αφορά τον οικισμό των Βατερών συγκεκριμένα, θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα ένας ειδικός (πολεοδομικός/ χωροταξικός) σχεδιασμός προκειμένου να καθοριστούν οι χρήσεις γης και ιδιαίτερα τα χαρακτηριστικά και προβλήματα που συνδέονται με τη γραμμική ανάπτυξη του οικισμού και το παραλιακό μέτωπο. Οπωσδήποτε θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι, σε μία τέτοια προσπάθεια, ο σχεδιασμός αποτελεί πάντα “απαραίτητη-αλλά-όχι-ικανή” συνθήκη. Είναι εν προκειμένω αναγκαίο να υπάρξει ένα σχέδιο (π.χ. MasterPlan), το οποίο όχι μόνο θα αντιμετωπίσει τις εγγενείς αδυναμίες και τα συγκυριακά προβλήματα του “οικισμού”, αλλά θα του δώσει επίσης τη δυνατότητα να αναβαθμίσει καθοριστικά όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τόσο την ποιότητα και την προστασία της ζωής όσο και την ελκυστικότητα και το τουριστικό προϊόντων κατοίκων, μονίμων και εποχικών, καθώς και των επισκεπτών της περιοχής.

Για αυτό και επισημαίνει ο κ. Καλαμποκίδης ότι απαιτούνται πρωτοβουλίες και δράσεις που να συγκεντρώνουν μία διεπιστημονική και πολυ-παραγοντική κοινοπραξία από τον Δημόσιο και τον Ιδιωτικό Τομέα, με έναν Συντονιστή της όλης προσπάθειας από την Πολιτεία (όπως π.χ. στην πρόσφατη προσπάθεια αποκατάστασης της Β. Εύβοιας, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα), και που να συνδέονται με ευρύτερα δίκτυα σε τομείς της πολιτικής, τοπικής και κοινωνικοοικονομικής ζωής για την αντιμετώπιση των καταστροφών.

Στο πλαίσιο αυτό, η χαρτογράφηση της πυρκαγιάς στην ευρύτερη περιοχή της Βρίσας, των Βατερών και του Σταυρού, με τη χρήση εξειδικευμένων drones από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, θα βοηθήσει στην εκτίμηση της σφοδρότητας καύσης και της περιμέτρου της πυρκαγιάς, καθώς και για τον σχεδιασμό βραχυπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων μέτρων αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων τόσο στα ανάντη όσο και στα κατάντη των λεκανών απορροής. Με προτεραιότητα επίσης, θα πρέπει να γίνει εκτίμηση των ζημιών που έχει υποστεί το έδαφος πριν ξεκινήσει η διαδικασία αναδάσωσης καθώς και να εκτελεστούν άμεσα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα.

Είναι απαραίτητα επίσης ο καθαρισμός και η αραίωση των πευκοδασών, η μείωση της καύσιμης ύλης, η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών προστασίας και η διαχείριση της περιαστικής ζώνης μίξης δασών και οικισμών από ειδικούς για τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης και εξάπλωσης των πυρκαγιών και την ασφάλεια όσων ζουν ή επιχειρούν στην περιοχή.

Επιπρόσθετα, η χρήση μοντέλων στοχαστικών προσομοιώσεων της φωτιάς θα βοηθούσε ιδιαίτερα στον συντονισμό και την εφαρμογή των πλέον αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης, καταστολής και παρακολούθησης των δασικών πυρκαγιών, λαμβάνοντας υπόψη και την επιχειρησιακή ετοιμότητα των εμπλεκομένων υπηρεσιών κυρίως σε θέματα έγκαιρης επέμβασης και επίγειας δράσης.

Τέλος, είναι αναγκαία και κρίσιμη η κοινωνικοοικονομική στήριξη και ανάταξη αυτής της εθνικά και πολλαπλά ευαίσθητης νησιωτικής περιοχής της ελληνικής περιφέρειας για την επιβίωση, τη συγκράτηση και τη μελλοντική προσέλκυση και επανένταξη μονίμων κατοίκων στον τόπο αυτό.

Επιμέρους στόχοι θα μπορούσαν να είναι:

• Η αντιμετώπιση του φαινομένου των καταστροφικών πυρκαγιών και ηαύξηση της πυρο-ανθεκτικότητας των δασικών οικοσυστημάτωνσε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα
• Η ανάπτυξη, η αξιοποίηση και η ανάδειξη καινοτόμωνλύσεων σε διοικητικό, κοινωνικό, οικονομικό, τεχνολογικό, οικολογικό και υγειονομικό επίπεδο προστασίας
• Η ενσωμάτωση και η εφαρμογή τοπικά ενός εξειδικευμένου επιπέδου ολιστικών λύσεων σε ολόκληρη την πληττόμενη περιοχή και πέρα από αυτήν, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ του δημόσιου τομέα, της επιστημονικήςκοινότητας, των ιδιωτών, της τοπικής κοινωνίας και ομάδων πολιτών στα διάφορα στάδια διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών
• Η ενίσχυση τηςκοινωνικής ευαισθητοποίησης σχετικά με τα ακραία περιστατικά δασικών πυρκαγιών και η μεταφορά τηςαπαραίτητηςγνώσης και εμπειρίας(τεχνογνωσία)στους ενδιαφερόμενους φορείς.

Τα παραπάνω αποτελούν, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, προτεραιότητες με σκοπό την αναζωογόνηση της ευρύτερης περιοχής Βατερών, Βρίσας, Σταυρού Λέσβου μέσω ενός σύγχρονου σχεδιασμού (με προϋποθέσεις, κριτήρια, κανόνες, δυνατότητες, χρονοδιαγράμματα και πόρους υλοποίησης) σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης (π.χ. αγροκτηνοτροφία, γεωργία, αγροδασοπονία, τουρισμός, πολιτισμός κ.α.) και χωροθέτησης των δραστηριοτήτων (π.χ. οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον).

Και να δοθεί έμφαση στην αναγκαιότητα καλυτέρευσης και ανάπτυξης των υποδομών με αφορμή τον καλοκαιρινό φόρτο, όταν η περιοχή ξεπερνά κατά πολλές φορές την οροφή των δυνατοτήτων της, γεγονός που θα ωφελούσε τον τόπο και στην υπόλοιπη περίοδο και είναι κατανοητό από τον κόσμο και αποδεκτό αίτημα από τα σχετικά Υπουργεία.

Και ας μην ξεχνάμε αναφέρει ο κ. Καλαμποκίδης ότι μιλάμε για μία ευρύτερη “θεωρούμενη απομονωμένη” ελληνική περιοχή τεράστιας εθνικής, γεωπολιτικής, περιβαλλοντικής, αγροτικής, γεωλογικής, πολιτιστικής, θερμαλιστικής, τουριστικής καικοινωνικοοικονομικήςσημασίας και αξίας στην παραμεθόριο του Αιγαίου και της Ευρώπης.

Και οι τυχόν επεμβάσεις θα πρέπει να αποφέρουν απτά αποτελέσματα με μέλλον και προοπτική, και όχι πρόσκαιρες και άσκοπες παρεμβάσεις χωρίς συνέχεια και συνέπεια που θα επιτείνουν τα ήδη συσσωρευμένα προβλήματα σε αυτή την άκρη της ελληνικής επικράτειας.