Λέσβος: Η Ξυλοναυπηγική παράδοση του Πλωμαρίου – Αφιέρωμα στους καραβομαραγκούς Δ. Γιαμουγιάννη και Α. Λιόλιο

Με στόχο τη διάσωση και την ανάδειξη της ξυλοναυπηγικής τέχνης, των παραδοσιακών καϊκιών και της ναυτοσύνης γενικότερα του Πλωμαρίου, της Λέσβου και του Αιγαίου ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πλωμαρίου “Το Πόλιον” , ολοκλήρωσε ντοκιμαντέρ και λεύκωμα με τίτλο: “Ξυλοναυπηγική παράδοση του Πλωμαρίου. Αφιέρωμα στους καραβομαραγκούς Δούκα Γιαμουγιάννη και Ανδρέα Λιόλιο». Το λεύκωμα και το ντοκιμαντέρ θα παρουσιαστούν μέσα στο καλοκαίρι στη Μυτιλήνη.

Παράλληλα, το «Πόλιον» κατάφερε και έσωσε ένα παραδοσιακό σκαρί, ένα τρεχαντήρι που έφερε από την άλλη πλευρά της Ελλάδας, από το Ιόνιο πέλαγος και κοσμεί το λιμάνι του Πλωμαρίου. Πριν από λίγες ημέρες ολοκληρώθηκε η συντήρηση και αποκατάστασή του από τον καραβομαραγκό Μιχάλη Παπαμακαρίου, μετά από πρωτοβουλία του “Ούζου Πλωμαρίου Ισιδώρου Αρβανίτου”.

Πλωμάρι, το ναυπηγικό κέντρο της Λέσβου

Το Πλωμάρι αποτελούσε το πιο φημισμένο ναυπηγικό κέντρο της Λέσβου και ένα από τους σημαντικότερους ναυτότοπους στο Αιγαίο.  Στο Πλωμάρι, εδώ και περίπου τρεις αιώνες, η ναυπηγική και η ναυτική παράδοση γνώρισαν μεγάλη ακμή και φήμη στις θάλασσες του Αιγαίου, της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου με τα καλοτάξιδα πλωμαρίτικα καΐκια και ιδιαίτερα τα “περάματα” που σκαρώνονταν στα ναυπηγεία του.

Η γεωμορφολογία της περιοχής του Πλωμαρίου με το έντονο ανάγλυφο των βουνών και των ρεματιών, η αδυναμία χερσαίας πρόσβασης στις παράκτιες περιοχές και η αναγκαιότητα μεταφοράς των προϊόντων έπαιξαν σημαντικό ρόλο και αναγκάζει τους κατοίκους να στραφούν στη θάλασσα.

Οι αποδείξεις της ναυτικής δραστηριότητας των Πλωμαριτών από τα μέσα του 18ου αιώνα είναι πολλές: τα επίθετα Καπιτάνος και Καλαφάτης που έχουν διασωθεί βρίσκονται καταγεγραμμένα σε κατάστιχα του 1788, επίσης, στον στόλο των Υδραίων και των Ψαριανών, που έδρασαν στο πλευρό των Ρώσων κατά το Ρωσο-Τουρκικό Πόλεμο του 1768-1774, πήραν μέρος και καράβια από το Πλωμάρι που σημαίνει ότι, στα μέσα του 18ου αιώνα, η ναυτιλία του ήταν σε μεγάλη ακμή κ.ά..

Ο εμπορικός στόλος του Πλωμαρίου ήταν από τους μεγαλύτερους του Αιγαίου και όπως αναφέρει, ο Γιώργος Γιαννουλέλλης “στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Πλωμάρι, είχαμε στις αρχές του αιώνα πάνω από 200 καΐκια, καραβόσκαρα, περάματα, τρεχαντήρια, σακολέβες, αλαμάνες, τσερνίκια κ.ά., που αρμένιζαν στα πέλαγα, στην Ρουμανία, τη Ρουσία, ως βαθιά στην Ανατολική Μαύρη Θάλασσα, στα μέρη του Ελληνικού Πόντου, τη Σαμψούντα, την Τραπεζούντα, κι αλλού στη Μεσόγειο”.

Οι ταρσανάδες του Πλωμαρίου

Αξιοσημείωτο παράδειγμα της φήμης των ταρσανάδων του Πλωμαρίου αποτελούν και οι παραγγελίες καϊκιών από τους Οινουσιώτες, οι οποίοι, φτωχοί καθώς ήταν, κατάλαβαν πολύ γρήγορα, πως η μόνη τους σωτηρία ήταν η θάλασσα. Γι αυτό πούλησαν ό,τι είχαν και δεν είχαν, έκαναν έρανο μεταξύ τους, μάζεψαν όσα μπορούσαν παραπάνω και παρήγγειλαν τα πρώτα δέκα καΐκια τους και στη συνέχεια άλλα δέκα.

Στη συνοικία Ταρσανάς του Πλωμαρίου, όπου κατοικούσε ο ναυτικός πληθυσμός της πόλης, λειτουργούσαν τουλάχιστον τέσσερις οργανωμένοι ταρσανάδες από τα μέσα του 19ου αιώνα. Τα ιστορικά δεδομένα οδηγούν στην υπόθεση ότι πρέπει να υπήρχε και πολύ παλιότερη δυναμική ναυπηγική δραστηριότητα.

Οι πλωμαρίτικοι ταρσανάδες χρησιμοποιούσαν και τους δύο τρόπους σχεδίασης των καϊκιών που επιβίωσαν μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα και οι δύο τρόποι σχεδίασης των καϊκιών, τα «μοδέλα» με τη «σάλα», και τα «μονόχναρα» και αποτελεί μια έμμεση απόδειξη ότι το Πλωμάρι υπήρξε ένα σημαντικό ναυπηγικό κέντρο, όπου κατασκευάζονταν όλων των τύπων και μεγεθών αιγαιοπελαγίτικα σκαριά, άλλοτε με τη μια και άλλοτε με την άλλη μέθοδο.

Η τεχνική των Γιαμουγιάννηδων με τα «μισομόδελα» είναι μοναδική στην αιγαιοπελαγίτικη παράδοση, όπου τα σκαριά «χτίζονται» με νομείς και όχι με ισάλους.

Πέρα από την πλωμαρίτικη “μαστοριά”, σημαντική ήταν και η συμβολή της ποιότητας των υλικών που χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή των καϊκιών και ιδιαίτερα των ξύλων των πεύκων, τα οποία στην περιοχή μας είναι πλούσια σε ρητίνη και δίνουν στα καΐκια μεγάλη αντοχή στη θάλασσα.

Πολύτιμες πληροφορίες για τη ναυτική – ναυπηγική παράδοση του Πλωμαρίου, ο καπετάνιος –ζωγράφος Μανώλης Πιτσιλαδής, γιος του φημισμένου καπετάνιου Πέτρου Πιτσιλαδή δίνει τόσο με κείμενό του όσο και με τις όμορφες υδατογραφίες του που εικονίζουν καΐκια του Πλωμαρίου στο λεύκωμα μας. Γεννήθηκε στο Πλωμάρι, το 1920, και 11 χρονών μπαρκάρισε στο δικό τους πλοίο. Κοντά στον μισό αιώνα, όργωνε τις θάλασσες και δυο φορές ναυάγησε

Η πρόσφατη ιστορία της ναυπηγικής τέχνης του Πλωμαρίου

Σταθμοί της πρόσφατης ιστορίας της ναυτικής – ναυπηγικής τέχνης Πλωμαρίου στους οποίους συνέβαλλε σημαντικα το «Πόλιον» υπήρξαν:

-Η διοργάνωση της 1ης Reggata το 2001 του Υπουργείου Αιγαίου την εκκίνηση της από το Πλωμάρι, τιμώντας τη ναυτοσύνη του, γνωρίσαμε, αγαπήσαμε και από τότε προσπαθούμε για τη διάσωση και ανάδειξη της απαράμιλλης ναυτικής μας κληρονομιάς και παράδοσης.

-Η αγορά, το 2003, του υπέροχου βιομηχανικού κτηρίου και πάλι από το Υπουργείο Αιγαίου για λογαριασμό του Δήμου Πλωμαρίου με τίτλο στο συμβόλαιο αγοράς του “Μουσείο Ναυτικής Τέχνης και Ναυπηγικής Παράδοσης του Αιγαίου”.

-Η «υιοθέτηση» του καϊκιού «Άγιος Νικόλαος» με μεγάλη πολιτισμική – πολιτιστική αξία, καθώς, σύμφωνα με την, από το 2018, απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού «αποτελεί αξιόλογο υλικό τεκμήριο της ξυλοναυπηγικής τέχνης, της ναυτικής παράδοσης και της νεότερης πολιτιστικής εν γένει κληρονομιάς» Τώρα στολίζει μια στεριανή γωνιά του λιμανιού του Πλωμαρίου και συμβολίζει την ανάγκη διάσωσης και ανάδειξης των παραδοσιακών σκαριών και της ξυλοναυπηγικής τέχνης, άμεσα συνδεδεμένης με τη ναυτοσύνη του Ελληνισμού, αλλά και την, τριών αιώνων ναυτοσύνη του Πλωμαρίου.

Το «Πόλιον», τιμώντας τη μνήμη του Ανδρέα Λιόλου, του Δούκα Γιαμουγιάννη, των προγόνων τους, αλλά και όλων των μαστόρων στους ταρσανάδες, καθώς και την ιστορία και την παράδοση της ναυτοσύνης του Πλωμαρίου θα συνεχίσει να προσπαθεί για τη διάσωση και την προβολή της παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης του Αιγαίου, στην οποία είχε ξεχωριστή θέση το Πλωμάρι.

Το «Πόλιον» ολοκληρώνει το αφιέρωμά του στους καραβομαραγκούς Ανδρέα Λιόλιο, Δούκα Γιαμουγιάννη, στους προγόνους τους, στους μαστόρους των ταρσανάδων και γενικότερα στη ναυτοσύνη του Αιγαίου, με την αναφορά στις επισημάνσεις του συγγραφέα – ερευνητή Χάρης Τζάλα, Πρόεδρο του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης, που είπε ότι «Η προστασία του ξύλινου παραδοσιακού Ελληνικού σκάφους δεν είναι μόνο μια συναισθηματική πράξη, μια δήλωση αγάπης στη ναυτοσύνη του Έλληνα. Η συνέχιση της ναυπήγησης και το ταξίδεμα του Ελληνικού ξύλινου παραδοσιακού πλοιαρίου μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμη για την Ελληνική οικονομία. Εάν δοθούν κίνητρα και παρακαμφθούν τα εμπόδια, η Ελλάδα θα επωφεληθεί ποικιλοτρόπως από τη συνέχιση αυτής της δραστηριότητας. Τα παραδοσιακά καρνάγια θα επανδρωθούν πάλι με μαστόρους και βοηθούς καραβομαραγκούς, με αρμαδόρους και πανάδες, με καλαφάτες – ειδικότητες που τείνουν να εξαφανιστούν. Και ο τουρισμός μας θα κερδίσει από την παρουσία αυτών των ωραίων σκαφών που θα ομορφύνουν τους κόλπους και τα λιμάνια μας, γιατί η Ελλάδα ακουμπά στη Θάλασσα».