Γιατί οι ρομά 200 χρόνια έμειναν στο περιθώριο της ελληνικής επικράτειας;

του Παναγιώτη Χαρίτου, πρόεδρος των Ρομά Χωρίς Σύνορα *

Όλες οι κοινωνίες που εντάσσονται στο αξιακό κοινωνικό σύστημα, με το πέρασμα των χρόνων αλλάζουν, ως προς το καλύτερο, σε διάφορους κοινωνικό – οικονομικούς τομείς, κάποιες από αυτές υφίστανται κοινωνική μεταβολή με αργούς και κάποιες άλλες με ραγδαίους ρυθμούς. Όλες οι κοινωνικές ομάδες μεταβάλλονται, αναπτύσσονται και εξελίσσονται.
Τα τελευταία 200 χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 στη χώρα μας άλλαξαν πολλά πράγματα, έγιναν πολλές κοινωνικές, πολιτικές, οικιστικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές σχεδόν σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς. Στις Τσιγγάνικες κοινότητες όμως δεν άλλαξε τίποτα το ιδιαίτερο εκτός αν εξαιρέσουμε κάποιες περιοχές που οι Τσιγγάνοι είχαν πρόσβαση στο ελεύθερο εμπόριο.
Γιατί όμως οι Έλληνες Τσιγγάνοι Ρομά δεν άλλαξαν σε σημαντικούς τομείς; Γιατί έμειναν στο περιθώριο εδώ και 200 και πλέον χρόνια; Τί ήταν αυτό που τους κράτησε μακριά από την κοινωνική ανέλιξη και ποιος ευθύνεται γι’ αυτό; Γιατί ακόμη και στις ημέρες δεν έχουν πόσιμο νερό, δεν έχουν ρεύμα και γιατί διαμένουν στις παράγκες και στα παραπήγματα; Γιατί δεν έχουν πρόσβαση στην στοιχειώδης υποχρεωτική εκπαίδευση; Γιατί δεν προσλαμβάνονται στο δημόσιο τομέα; Γιατί δεν διορίζονται σε θέσεις ευθύνης για λύση των προβλημάτων της κοινότητας τους; Γιατί;
Αυτά είναι κάποια από τα βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν, προκειμένου να καταλάβουμε τους ιδιαίτερους λόγους που εμποδίζουν τους Έλληνες Ρομα να αναπτυχθούν κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά και να κατανοήσουμε τις βασικές αιτίες που οδήγησαν τους Έλληνες Ρομά τα τελευταία 200 χρόνια στο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό αποκλεισμό και στο σχολικό διαχωρισμό.
Ιστορικά γνωρίζουμε σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της Ελλάδας με την συνθήκη της ΛΩΖΑΝΗΣ, έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Τότε οι Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι Ρομά, που δεν ασπάστηκαν το μουσουλμανισμό, επέλεξαν να ενταχθούν και παρέμειναν στην Ελληνική Επικράτεια με το γηγενείς Ελληνικό πληθυσμό των Χριστιανών Ορθόδοξων.
Βεβαία αυτή η αναφορά δεν αναφέρεται σε κανένα ιστορικό βιβλίο της Ελληνικής Ιστορίας, απλώς κυκλοφορεί στους Τσιγγάνικους Οικισμούς από τις προσωπικές ιστορίες και τα προσωπικά βιώματα των παππούδων μας.
Στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν σχεδιάστηκαν ευεργετικές πολιτικές για τους Έλληνες πολίτες, όπως η δυνατότητα ανέγερσης κοινωνικής κατοικίας για το άστεγο πληθυσμό των Ελλήνων με δωρεάν οικοδομήσιμα υλικά από παροχές του κράτους, η δυνατότητα εξοπλισμού αγροτικών μηχανημάτων και είδη παροχής καθώς και η δυνατότητα δωρεάς καλλιεργήσιμων χωραφιών. Αυτά τα μέτρα συντέλεσαν στο να αναπτυχθεί η ελληνική κοινωνία σε διάφορους τομείς και ήταν η βασική αφετηρία κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης. Κάπως έτσι λοιπόν ξεκίνησε να οικοδομείται η νέα Ελληνική Κοινωνία και να διαμορφώνεται το Ελληνικό το κράτος.
Τότε το Ελληνικό το κράτος και η Ελληνική κοινωνία εσκεμμένα κάτω από αδιευκρίνιστους λόγους απέκλεισε τους Έλληνες Πολίτες Τσιγγάνους από τη διαδικασία της αναδιανομής του δημόσιου πλούτου, τις ευεργετικές πολιτικές που σχεδίασε τα επόμενα χρόνια και τις κρατικές παροχές που έδωσε στους Έλληνες Πολίτες. Την ίδια τακτική ακολούθησαν για σχεδόν δύο αιώνες ως και τις ημέρας όλες οι επόμενες κυβερνήσεις που ακολούθησαν.
Συνεπώς καταλαβαίνουμε όλοι μας το πως δημιουργήθηκε το πρόβλημα σχετικά με κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και εκπαιδευτικό αποκλεισμό των Ελλήνων Πολίτων Ρομά στην Ελλάδα. Επομένως ο κοινωνικός, πολιτικός και οικονομικός αποκλεισμός τους καθώς και η ρίζα του προβλήματος οφείλεται στην αδιαφορία του Ελληνικού κράτους και την αδράνεια των εκάστοτε κυβερνήσεων.
Σχεδόν όλες οι Ελληνικές Κυβερνήσεις με το τρόπο που λειτούργησαν και με το τρόπο που δεν σχεδίασαν πολιτικές για τους Έλληνες Ρομά τους δύο τελευταίους αιώνες τους οδήγησαν σταδιακά στο περιθώριο. Με την απάθεια και την αδράνεια των κυβερνήσεων μετά τη μεταπολίτευση δημιουργήθηκε ένας φαύλος κύκλος αποκλεισμού σε όλα τα επίπεδα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των Τσιγγάνων της Ελλάδας που διαιωνίζει μέχρι και σήμερα.
Από την επανακαθίδρυση του Ελληνικού κράτους έως σήμερα στην 4η γενιά της βιομηχανικής επανάστασης, οι Έλληνες Πολίτες Ρομά δεν συμμετέχουν ισότιμα και ισόνομα στη κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή της Ελληνικής Επικράτειας. Αυτό ήταν, είναι και θα είναι το πιο σημαντικό πολυσύνθετο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες αυτοί, ως προς την ομαλή κοινωνική ένταξη τους, στην υπάρχουσα περιβάλλουσα κυρίαρχη κοινωνία.
Αυτό ίσως συμβαίνει επειδή ακριβώς, η Ελληνική κοινωνία ποτέ δεν αποδέχτηκε τους Τσιγγάνους ως Έλληνες πολίτες. Προφανώς για αυτό το λόγω τους έχει αποκλείσει από τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δρώμενα της χώρας. Γι’ αυτό το λόγω και στα κέντρα λήψης αποφάσεων δεν επιτρέπουν τους Ρομά να συμμετέχουν ισότιμα, προκειμένου να λύσουν τα προβλήματα της κοινότητας τους. Γι’ αυτό το λόγω δεν επιτρέπουν τους μαθητές Ρομά ισόνομα στα μεικτά σχολεία. Γι’ αυτό το λόγω δεν προσλαμβάνουν Ρομά στο δημόσιο τομέα δίκαια άλλα και ούτε τους διορίζουν υπεύθυνα σε θέσης ευθύνης για το σχεδιασμό της κοινότητας τους.
Από το παραπάνω πρίσμα μπορούμε να συμπεράνουμε πως από τη στιγμή που συντρέχει ο αποκλεισμός των Ρομά από το δημόσιο βίο σε όλα τα επίπεδα, όπως στέγαση, υγεία, εκπαίδευση, πολιτική κτλ., είναι φυσικό, επακόλουθο και επόμενο όλες αυτές οι γενιές αυτών των ανθρώπων, να βιώνουν συμπλέγματα κατωτερότητας και μειονεξίας για τις κατώτερες κοινωνικές θέσεις που κατέχουν στο υπάρχον κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό σύστημα χωρίς κάποια βασική μόρφωση ή στοιχειώδης εκπαίδευση σε συνδυασμό μάλιστα με καμία πηγή βασικού εισοδήματος.
Και έτσι αναγκάζονται να βρίσκουν παράτυπους τρόπους επιβίωσης και οδηγούνται απευθείας από νεαρή ηλικία σε παραβατικές και παρεκκλίνουσες συμπεριφορές. Αυτές είναι οι βασικές αιτίες που παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της παραβατικότητας στους Τσιγγάνικους Οικισμούς.
Για να σταματήσουν όμως όλες αυτές οι παραβατικές συμπεριφορές και τα αρνητικά στοιχεία που περιστοιχίζουν τους Τσιγγάνικους Οικισμούς, πρέπει, πρώτα από όλα, η Ελληνική κοινωνία να αποδεχτεί τους ανθρώπους αυτούς, ως Έλληνες Πολίτες ίσους ενώπιον του νόμου με τις πολιτισμικές και γλωσσικές τους ιδιαιτερότητες και με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πολιτιστικά γνωρίσματα τους.
Για να εξαλειφθούν οι παρεκκλίνουσες συμπεριφορές, πρέπει η Ελληνική Πολιτεία, το Ελληνικό το Κράτος, οι Ελληνικές κυβερνήσεις, τα θεσμικά κρατικά όργανα και οι δημόσιοι φορείς( εκκλησία, αστυνομία, νοσοκομεία) καθώς και επίσης οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι περιφέρειες και οι δήμοι να λάβουν μέτρα για τη ομαλή κοινωνική ένταξη τους με όρους ισοτιμίας, ισονομίας, διαφάνειας και κοινωνικής δικαιοσύνης, χωρίς διακρίσεις, στερεότυπα και προκαταλήψεις. Ο θεσμικός και κοινωνικός ρατσισμός, η μισαλλοδοξία και η ξενοφοβία μας αδρανοποιεί στο να λάβουμε θετικά μετρά για τις ευπαθές κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού και με το τρόπο αυτό τους οδηγούμε σε αποκλεισμό του δημόσιου βίου.
Η κεντρική και η αποκεντρωμένη διοίκηση της χώρας, από τη μία, η κυβέρνηση επιβάλλεται να μεριμνήσει και να νομοθετήσει χωρίς θεσμικό ρατσισμό, μισαλλοδοξία και ξενοφοβία με μέτρα που θα δώσουν πρόσβαση στους Ρομά, τόσο στην δημόσια παιδεία και στα κέντρα λήψης αποφάσεων, όσο και στη δημόσια και ιδιωτική απασχόληση, από την άλλη οι αυτοτελείς οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού οφείλουν να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν τις παραπάνω πολιτικές της γενικής κυβέρνησης αν θέλουμε οι Ρομά να μην είναι παραβάτες του νόμου.
Η Ελλάδα πρέπει πλέον να ανοίξει τις πόρτες της στα δημόσια πανεπιστήμια και στα σχολεία για να μορφώσει όλους τους Έλληνες Ρομά. Πρέπει να τους εκπαιδεύσει και να τους εξειδικεύσει σε νέα εκπαιδευτικά προγράμματα κατάρτισης με διαφορετικά επαγγέλματα από τα συνηθισμένα Τσιγγάνικα παραδοσιακά, που θα τους βοηθήσουν να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, αυτό μπορεί να γίνει με νομοθετικές διατάξεις, ειδικές τροπολογίες και νομοσχέδια με θετικό πρόσημο ως προς το κοινωνικό πρόσωπο πρόνοιας.
Η λήψη θετικών μέτρων, πρέπει επιτέλους για τη χώρα μας, να αποτελέσουν βασικό μοχλό και εργαλείο κοινωνικής ανέλιξης και ανάπτυξης κατάλληλο και πρόσφορο για εκείνες τις απαραίτητες και αναγκαίες προϋποθέσεις ομαλής ένταξης των ανθρώπων αυτών στο ιστό της κοινωνίας, προκειμένου να συντελέσει στην επαγγελματική ανάπτυξη τους, την ανοδική πρόοδο τους και την καλή σταδιοδρομία των παιδιών που προέρχονται από τους Τσιγγάνικους Οικισμούς.
Είναι προτιμότερο να έχουμε τα πανεπιστήμια και τα σχολεία μας γεμάτα με φοιτητές και μαθητές Ρομά, έτσι ώστε να σπουδάσουν και να μορφώνονται αποκτώντας πρόσβαση στην αγορά εργασίας, παρά να έχουμε γεμάτες τις φυλακές με παραβάτες Ρομά και αυξημένη εγκληματικότητα στη χώρας μας.
Η χώρα μας αν θέλει να εντάξει τους Έλληνες Ρομά στην υπόλοιπη κυριαρχική κοινωνία στα πλαίσια της κοινωνικής συνοχής και παράλληλα να εξαλείψει τη παραβατικότητα στους Τσιγγάνικους Οικισμούς, πρέπει να θεσπίσει ειδικότητες σε θέσεις ευθύνης των ίδιων των Τσιγγάνων για να επιλύσουν τα προβλήματα της κοινότητας τους.
Μία σημαντική ειδική θέση είναι ο διαμεσολαβητής της Ελληνικής Αστυνομίας υπεύθυνος για θέματα Ρομά ανά τσιγγάνικο οικισμό. Επίσης ένας άλλος σημαντικός κλάδος που πρέπει να ανοίξει είναι αυτό των εξειδικευμένων διαμεσολαβητών σε θέσεις ευθύνης όπως σε δημόσια νοσοκομεία, σχολεία, κοινωνική πρόνοια και δικαστήρια. Ίσως αποτελέσει τη χρυσή τομή της άμεσης κοινωνικής ένταξης των επόμενων γενεών παιδιών Ρομά. Ακόμη θα συνδέει τη κοινότητα με τους δημοσίους λειτουργούς και τα δημόσια αγαθά. Θα συμβάλει στην ανάπτυξη της κοινότητας με την άμεση πρόσβαση στους διαθέσιμους πόρους και υπηρεσίες. Ένας άλλος τομέας σπουδαίας σημασίας είναι οι ειδικές θέσεις κοινωνικών και σχολικών διαμεσολαβητών και συμβούλων της Τσιγγάνικης κοινότητας και των δήμων και των περιφερειών, των υπουργείων και της εκκλησίας και κάθε άλλης δημόσιας και κοινωνικής υπηρεσίας. Το μέτρο θα συμβάλει άμεσα στη μείωση της παραβατικότητας σε όλες τις Τσιγγάνικες κοινότητες.
Η Ελληνική κυβέρνηση επιβάλλεται να θεσμοθετήσει μόνιμα και να δημιουργήσει με μόνιμο χαρακτήρα ειδική θέση ειδικού γενικού γραμματέα υπεύθυνο για θέματα Ρομά. Το άτομο που θα λάβει τη θέσει πρέπει να είναι Τσιγγάνος επιστήμονας και να προέρχεται από την ίδια την κοινότητα μας. Το μέτρο αυτό θα σηματοδοτήσει την κοινωνική αλλαγή και θα αποτελέσει τις βάσεις για την ομαλή ένταξη των Ρομά με όρους και προϋποθέσεις ισοτιμίας, ισονομίας, διαφάνειας και κοινωνικής δικαιοσύνης καθώς τα μέλη της Τσιγγάνικης κοινότητας θα συμμετέχουν ισότιμα και ισόνομα σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς του δημόσιου και του ιδιωτικού βίου όπως στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου στα πλαίσια της προσπάθειας για την εθνική στρατηγική και την κοινωνική ένταξη των Ελλήνων Ρομά στη χώρα μας χωρίς κοινωνικές διακρίσεις και αποκλεισμούς.

* Ο Παναγιώτης Χαρίτος είναι, Απόφοιτος Δ.Π.Θ Κοινωνικής Διοίκησης & πολιτικών Επιστήμων, Μεταπτυχιακός Φοιτητής
ΕΚΠΑ & ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΒΟΛΟΥ Εκπαίδευση και ανθρωπινά δικαιώματα Οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης