Αγρίνιο: Επιστρέφουν φέτος τα Χαλκούνια

Ένα από τα χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα της Ελλάδας λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στο Αγρίνιο. Συγκεκριμένα, το βράδυ μετά τον Επιτάφιο της κάθε ενορίας, οι «χαλκουνάδες» κατεβαίνουν στους δρόμους του Αγρινίου για να σμίξουν στην κεντρική πλατεία και να λάβουν μέρος στον χαλκουνοπόλεμο!

Η ιστορία του εθίμου χάνεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όταν οι Αγρινιώτες τα άναβαν κατά την περιφορά του Επιταφίου για να απομακρύνουν τους αλλόθρησκους. Συνέχισαν όμως να τα κατασκευάζουν και μετά την απελευθέρωση της χώρας στα πλαίσια ενός εθίμου και δημιουργώντας τις «ομάδες» του χαλκουνοπόλεμου.

Η ετοιμασία του χαλκουνιού ξεκινάει 1-2 μήνες νωρίτερα από την Μ. Παρασκευή. Αναζητείται ο καλός «χαρτός», το κατάλληλο μίγμα μπαρουτιού (που δοκιμάζεται) για να είναι ασφαλές και με καλό κάψιμο-θέαμα. Το φτιάξιμο του χάρτινου «σωλήνα», το «σφίξιμο», το «τάπωμα» και το «γέμισμα», μια διαδικασία χαράς, κεφιού και…επιμόρφωσης για τους νεώτερους χαλκουνάδες και τα «χαλκούνια» έτοιμα για την Μεγάλη Παρασκευή.

Κατά καιρούς απαγορεύονταν το κάψιμο χαλκουνιών εξ αιτίας των ατυχημάτων που προκαλούσε τόσο σε χαλκουνάδες όσο και σε θεατές. Παρά ταύτα κάποιοι …θαρραλέοι Αγρινιώτες, ρίχνανε – κρυφά – χαλκούνια ακόμη και τότε στην γειτονιά τους.

Ένα έθιμο που θυμίζει με τον τρόπο του, τους «μπουρλοτιέρηδες» του 1821 και που συντηρεί με την δική του ομορφιά την παράδοση της συμμετοχής στον Αγώνα της Απελευθέρωσης της περιοχής του Αγρινίου, για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι… Μετά τη γερμανοϊταλική κατοχή, το δρώμενο επέστρεψε ντυμένο με τη φορεσιά του λαϊκού εθίμου και με πιο ακίνδυνη μορφή, αφού ο «χαλκουνοπόλεμος» έδωσε τη θέση του στην επίδειξη. Παρόλα αυτά απαγορεύθηκε αυστηρά κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας των Συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967, ενώ με τη σημερινή του μορφή, η οποία είναι ακόμα πιο ήπια, το δρώμενο επανήλθε στα μέσα της δεκαετίας του ‘80, όταν η τότε Δημοτική αρχή το έθεσε υπό την προστασία της.

Μετά το 1985 άρχισε σιγά-σιγά το έθιμο να ενθαρρύνεται και να εκτελείται μέσα σε ασφαλέστερο περιβάλλον κάθε Μεγάλη Παρασκευή στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου με προσοχή και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Ένα έθιμο που κράτησαν Γιωτοπουλαίοι, Παπαλένηδες, Ζυματουραίοι, Ζαβραίοι, Πολίτης, Πετσώρης και αργότερα Κούκας Τσιρώνης, Κουτσούκης, Ζανάκος, Καζαντζής, Λιακατάς κ.α .

Τι είναι το χαλκούνι

Το χαλκούνι είναι ένας χάρτινος κύλινδρος μήκους 25 – 35 εκατοστά και διαμέτρου μισής ίντσας περίπου. Η μία άκρη αυτού του κυλίνδρου είναι στουπωμένη με χαρτιά, ενώ στην άλλη κατασκευάζεται ένα στόμιο, από το οποίο πυροδοτείται. Το εσωτερικό του γεμίζεται με τριμμένο μπαρούτι υπονόμων (κούφιο), ανακατεμένη με ψιλά ρινίσματα ορείχαλκου ή σιδήρου, τα οποία με την καύση τους απελευθερώνουν την ορμή τους μέσα από το στενό στόμιο του χαλκουνιού, δημιουργώντας έναν πύρινο πίδακα, ο οποίος φτάνει σε ύψος 10-15 μέτρα περίπου.

Το όνομά του, το χαλκούνι, το οφείλει σε αυτά τα ψιλά ρινίσματα του ορείχαλκου, το οποίο ως υλικό έχει πάρα πολλές εφαρμογές, μία εκ των οποίων είναι και η κατασκευή πνευστών μουσικών οργάνων, όπως η κορνέτα, το σαξόφωνο κ.ά. που είναι γνωστά ως «χάλκινα».

ΕΝΟΡΙΕΣ

Οι ενορίες που διαδραμάτισαν κυρίαρχο ρόλο στη δημιουργία του εθίμου είναι οι τρεις από τις πέντε που ιδρύθηκαν με την παρέλευση των ετών στην πόλη: Η ενορία του Αγίου Δημητρίου, η ενορία της Αγίας Τριάδας και η ενορία του παλαιού Αγίου Χριστοφόρου .

Ακολούθησαν οι ενορίες της Ζωοδόχου Πηγής του Αγίου Γεωργίου και του νέου Αγίου Χριστοφόρου.

Ο Χαλκουνοπόλεμος

Οι χαλκουνάδες της κάθε ενορίας που προπορεύονταν προσπαθούσαν να εκτοπίσουν τους αντιπάλους των και να μείνουν τελευταίοι και κύριοι της πλατείας. Αυτό το κατόρθωναν εκείνοι που διέθεταν περισσότερα και μεγαλύτερα χαλκούνια, καθώς και ψυχραιμότερους “μαχητές”. Μόλις έβαζαν φωτιά στο χαλκούνι, το άφηναν ελεύθερο για να δημιουργήσει πανικό στο αντίπαλο στρατόπεδο. Γρήγορα όμως αναγνωρίσθηκε η σκληρότητα αυτής της μορφής του «χαλκουνοπολέμου», και αφού θρηνήθηκαν πολλά θύματα, καθιερώθηκε να κρατιούνται στα χέρια, μέχρις ότου καεί και ο τελευταίος κόκκος της μπαρούτης».

Όλοι οι χαλκουνάδες, φορούσαν κάπες, οι οποίες σκέπαζαν τους σάκους με τα χαλκούνια, ενώ κάποιοι άλλοι, λίγα μέτρα πιο πέρα από το «πεδίο της μάχης», κρατούσαν τον ανεφοδιασμό και το πρόχειρο νοσοκομείο που ήταν εφοδιασμένο με ντενεκέδες λάσπης και με μπουκάλια γεμάτα μελάνι για τα εγκαύματα.

Το δρώμενο σήμερα

Ο εθελοντισμός, η αγάπη, το μεράκι και το πάθος για τη διατήρηση του εθίμου, οδήγησε την οικογένεια Γιωτόπουλου να συνεχίσει την παράδοση, αλλά και να διδάσκει τις νέες γενιές, οι οποίες θα κρατήσουν το έθιμο και θα το αναπτύξουν στο μέλλον ακόμα περισσότερο.

Τα δύο τελευταία χρόνια παρά τις απαγορεύσεις λόγω του κορονοϊού ,κάποιοι χαλκουνάδες, πιστοί στην παράδοση έριξαν για το καλό, στην πλατεία Δημοκρατίας χαλκούνια, παρουσιάζοντας ένα εντυπωσιακό θέαμα “φωτίζοντας” το μουντό κλίμα των ημερών.

Φέτος το έθιμο της ρίψης των χαλκουνιών θα επιστρέψει με την αίγλη και την λαμπρότητα που έχουμε συνηθίσει προσφέροντας σε ντόπιους και επισκέπτες που θα συγκεντρωθούν στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου ένα μοναδικό υπερθέαμα .