Η Ξάνθη των καπνεργατών

«Οι χιλιάδες καπνεργάτες της Ξάνθης (περίπου 6.000 σε σύνολο 10.000 κατοίκων στα τέλη του 19ου) αποτελούν την κινητήρια δύναμη που ανέδειξε τον τόπο. Πέρα από τις κατεξοχήν παραγωγικές ηλικίες, παιδιά και γέροι γεμίζουν τα πολυάριθμα καπνομάγαζα, εργαζόμενοι ως «ντεκτσήδες» για περισσότερες από δώδεκα ώρες τη μέρα.» αναφέρει ο Δημήτριος Καλπάκης, αρχαιολόγος, αποτυπώνοντας αυτό που ήταν η Ξάνθη, πόλη των καπνΕργατών.

Σύμφωνα με τον ίδιο η πρώτη κρίση στις τάξεις των καπνεργατών ήρθε με την αυτοματοποίηση της παραγωγής τσιγάρων. Η χρήση της τσιγαροποιητικής μηχανής (η πρώτη ήρθε στην Ελλάδα το 1895) γενικεύεται από τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα δημιουργώντας το πρώτο μεγάλο κύμα ανέργων σε μια εποχή όπου ο καπνός -η παραγωγή και η επεξεργασία του- ήταν η κύρια επαγγελματική δραστηριότητα.

Μια επαγγελματική δραστηριότητα η οποία σίγουρα δεν αποτελούσε έναν εύκολο χώρο. Χαρακτηριστικές είναι οι κινητοποιήσεις που σημειώθηκαν σε διάστημα δέκα μόλις ετών, από το 1925 έως το 1936. Το 1925 το καπνεργατικό Σωματείο της Ξάνθης κήρυξε απεργία για την καθιέρωση του δώρου. Η απεργία κράτησε 25 μέρες, οι καπνεργάτες κατάφεραν να επιβάλλουν με τον αγώνα τους το δώρο. Η τότε κυβέρνηση προχώρησε σε διώξεις, συνελήφθησαν 70 καπνεργάτες όπου δικάστηκαν και φυλακίστηκαν στην Κομοτηνή.

Στις 8 Δεκεμβρίου 1926, το συνδικάτο που εκπροσωπούσε τους 6.000 καπνεργάτες της Ξάνθης διαμαρτυρήθηκε για την μη απόδοση χρημάτων στους λιμοκτονούντες καπνεργάτες. Στις 9 Δεκεμβρίου, έγινε στην Καβάλα λευκή απεργία από τους καταστηματάρχες που διαμαρτύρονταν για την κρίση και το καπνικό, αφού οι σημαντικότεροι πελάτες τους ήταν οι καπνοπαραγωγοί και οι καπνεργάτες, η μείωση των εισοδημάτων των οποίων είχε επιπτώσεις και σε αυτούς.

Η «πολυπληθεστέρα εργατική τάξις της Ελλάδος»

Τον Μάιο του 1927, ξεκίνησαν κινητοποιήσεις στη Θεσσαλονίκη και ο Γενικός Διοικητής Κεντρικής Μακεδονίας σε μια προσπάθεια κατευνασμού μεταξύ άλλων δήλωσε ότι η «πολυπληθεστέρα εργατική τάξις της Ελλάδος» είναι «η των καπνεργατών…». Όλον το Μάιο συνεχίσθηκαν οι ταραχές, συμπλοκές και διχόνοιες μεταξύ των καπνεργατών σχεδόν σε όλες τις πόλεις της βορείου Ελλάδας. Στην Ξάνθη οι απεργοί κλείσθηκαν στα καπνομάγαζα και δεν άφηναν κανένα να μπει ή να βγει. Το βράδυ φώναζαν στον κόσμο «Πεινάμε! Διψάμε! Κόσμε συμπαρασταθείτε μας!»

Νέα απεργία πραγματοποιήθηκε από καπνεργάτες της Ξάνθης και το 1928 για τα μεροκάματα, κράτησε 36 ημέρες, η τότε κυβέρνηση έδωσε εντολή στην αστυνομία να καταπνίξει την απεργία. Στην επίθεση που ακολούθησε υπήρξαν νεκροί εργάτες, ανάμεσα τους, σύμφωνα με το ΠΑΜΕ Ξάνθης, ο Καρά Ισμαήλ και Καραβάνας Σωκράτης. Κάπως έτσι, έκλεισε ο πρώτος κύκλος (1923-1928) της ελληνικής καπνεργατικής κρίσης, στην οποία ενεπλάκησαν σχεδόν όλοι οι φορείς του Καπνικού Κόσμου, η διακυβέρνηση με όλους τους βραχίονες της, αλλά και η ευρύτερη κοινωνία, αφού πολλοί επαγγελματίες συμπαραστάθηκαν στον αγώνα των καπνεργατών. Το καπνεργατικό κίνημα έλαβε τέτοιες μεγάλες διαστάσεις, με συνέπειες στην ευρύτερη κοινωνία, που απειλήθηκε γενική ανταρσία. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η διακυβέρνηση εφεξής δημιούργησε το νομικό υπόβαθρο για να καταπνίγει εργατικές κινητοποιήσεις εν τη γενέσει τους.

«Στα 1934 Οι καπνεργάτες απαριθμούνται κοντά στις 5.000 και αποτελούν σημαντική δύναμη στην κοινωνική ζωή της πόλης. Η οργάνωσή τους σε σωματεία, επιφέρει την αναζωπύρωση και αναδιοργάνωση άλλου ενδιαφέροντος ομάδων όπως ο Ορφέας, ο Αρίων, ο Παν, ο Φοίνιξ, η Εργατική Πρόοδος, η Ασπίς, η Σφαίρα, κ.ά.» δηλώνει ο κος Καλπάκης σημειώνοντας ότι οι σύλλογοι που εμφανίζονται έχουν τμήματα θεατρικά, καλλιτεχνικά, μουσικά, βιβλιοθηκών, μαντολινάτων, χορωδιών. Το πιο σημαντικό όμως είναι πως κάποιοι συγκροτούν τμήματα μαθημάτων για όσους δεν είχαν την ευκαιρία να μορφωθούν!

Το 1936 πραγματοποιείται νέα απεργία των καπνεργατών που κράτησε 36 ημέρες, μαζί τους συμμετείχαν και τα υπόλοιπα εργατικά Σωματεία και οι επαγγελματίες, για τρεις ημέρες παρέλυσε η Ξάνθη, σε αυτή την απεργία έγιναν 60 συλλήψεις. Αγώνες, διώξεις,συλλήψεις, νεκροί. Κάπως έτσι η Ξάνθη  έχει το δικό της κεφάλαιο  στην ιστορία του εργατικού κινήματος.