Μαρία Μοντεσόρι: Η πρωτοπόρος παιδαγωγός

Της Μανιώς Μάνεση

«Το μυστικό της καλής διδασκαλίας είναι να θεωρούμε τη νοημοσύνη του
παιδιού ως ένα γόνιμο πεδίο στο οποίο μπορεί να σπέρνονται σπόροι που να
μεγαλώνουν κάτω από τη θερμότητα της φλεγόμενης φαντασίας»

Πνεύμα ελεύθερο και ασυμβίβαστο, ταύτισε το όνομα της με μία πρωτοποριακή για
την εποχή της παιδαγωγική μέθοδο που βασίζεται στην ανεξαρτησία, την ελευθερία
της εκπαιδευτικής πορείας των παιδιών εντός ορίων και στο σεβασμό της φυσικής
σωματικής, ψυχολογικής και κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού.

«Αυτή είναι η εκπαίδευση, κατανοητή ως βοήθεια στη ζωή. Μια εκπαίδευση
από τη γέννηση, η οποία τροφοδοτεί μια ειρηνική επανάσταση και ενώνει όλους σε
έναν κοινό σκοπό, προσελκύοντας τους ως ένα ενιαίο κέντρο. Μητέρες, πατέρες,
πολιτικοί: όλοι πρέπει να συνδυάσουν με σεβασμό τους και να βοηθήσουν σε αυτό
το λεπτό έργο σχηματισμού, το οποίο το μικρό παιδί συνεχίζει στο βάθος ενός βαθύ
ψυχολογικού μυστηρίου, υπό την εποπτεία ενός εσωτερικού οδηγού. Αυτή είναι η
λαμπρή νέα ελπίδα για την ανθρωπότητα»

Στόχος της ‘’Μοντεσοριανής Παιδαγωγικής’’, η δημιουργία ανεξάρτητων ανθρώπων
πάντα όμως, εντός συγκεκριμένων ορίων.

«Το να αφήσεις το παιδί να κάνει ό, τι του αρέσει όταν δεν έχει ακόμη
αναπτύξει καμία εξουσία ελέγχου, αποτελεί προδοσία της ιδέας της ελευθερίας»

Ανήκε στους παιδαγωγούς που συναποτελούσαν την κίνηση για τη ‘’Νέα Αγωγή’’, η
οποία αναπτύχθηκε την τελευταία δεκαετία του 19 ου και την πρώτη του 20 ου αιώνα,
κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν ο ‘’παιδοκεντρισμός’’. Η αναγνώριση δηλαδή
και ο σεβασμός της προσωπικότητας του παιδιού.

«Πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να ενεργήσει για τον εαυτό του, να
επιθυμεί για τον εαυτό του, να σκεφτεί για τον εαυτό του. αυτή είναι η τέχνη
εκείνων που φιλοδοξούν να υπηρετήσουν το πνεύμα»

Γεννήθηκε στις 31 Αυγούστου 1870 στο Κιαραβάλε της Ανκόνα. Με σπουδές
Ιατρικής, η Μαρία Μοντεσόρι, υπήρξε η πρώτη γυναίκα που πήρε το 1894
διδακτορικό δίπλωμα στην Ιταλία, εξουδετερώνοντας με τις υψηλές επιδόσεις της
τις συνήθεις για τα τέλη του 19 ου αιώνα δυσκολίες που αντιμετώπιζε μια γυναίκα να
προχωρήσει σε πανεπιστημιακές σπουδές. Εργάστηκε ως βοηθός στην ψυχιατρική
κλινική του Πανεπιστημίου της Ρώμης όπου το ενδιαφέρον της στράφηκε στα
εκπαιδευτικά προβλήματα των παιδιών με νοητική υστέρηση, καταλήγοντας στο
συμπέρασμα ότι απαιτείται η συνεργασία της Ιατρικής με την Παιδαγωγική.

«Ακόμα και αυτά τα άτυχα παιδιά, όταν ενθαρρύνονται κατάλληλα,
αποκτούν ένα αυθόρμητο ενδιαφέρον στη μάθηση και μία αυθόρμητη
αυτοπειθαρχία»

Συνέχισε τις σπουδές της στα Παιδαγωγικά, τη Φιλοσοφία και την Ψυχολογία.
Δίδαξε Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, όπου κατείχε την έδρα της
Ανθρωπολογίας το διάστημα 1904-1908. Εμπνεύστηκε από τα νηπιαγωγεία του
Φρέμπελ, την ψυχολογία των αισθήσεων των Ιτάρ και Σεγκέν και τις εκπαιδευτικές
θεωρίες του Πεσταλότσι. Η επιτυχία της ψυχο-παιδαγωγικών μεθόδων της
Μοντεσόρι, που στηρίζονταν κυρίως στην εργασία των παιδιών, την οδήγησαν σε
γενικότερες εφαρμογές.

«Η διδασκαλία στα μικρά παιδιά για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να τα
βοηθήσει να προχωρήσουν στο δρόμο για την ανεξαρτησία»

Η αγωγή που πρότεινε, βασίζεται στο ότι τα παιδιά προτιμούν την εργασία από το
παιχνίδι, υπό την προϋπόθεση ότι θα τους δοθεί το κατάλληλο υλικό καθώς και ότι
θα κινούνται μέσα στο κατάλληλο περιβάλλον.

«Το παιδί πρέπει να μάθει από τη δική του ατομική αρχή … και να μην
αμφισβητείται στην επιλογή του. Η διδασκαλία μας πρέπει να απαντά μόνο στις
ψυχικές ανάγκες του, να μην τις υπαγορεύει ποτέ. Πρέπει να έχει απόλυτη
ελευθερία επιλογής και μετά δεν χρειάζεται τίποτα άλλο από επαναλαμβανόμενες
εμπειρίες»

Η Μαρία Μοντεσόρι βρήκε την ευκαιρία να εφαρμόσει ευρύτερα τις ιδιαίτερα
πρωτοποριακές εκπαιδευτικές μεθόδους της, όταν προσκλήθηκε να αναλάβει τη
διεύθυνση ενός νέου παιδικού σταθμού για παιδιά εργατών, στη φτωχογειτονιά της
Ρώμης, Σαν Λορέντζο. Το πρώτο ‘’Σπίτι των Παιδιών’’, (Casa dei bambini), που
ξεκίνησε στις αρχές του 1907, γνώρισε γρήγορα μεγάλη αποδοχή και επιτυχία,
καθώς αντιμετωπίζονταν εκεί με καινούργιο τρόπο όλα τα μειονεκτήματα των
παραδοσιακών παιδαγωγικών μεθόδων. Έδωσε έμφαση στα εποπτικά μέσα
διδασκαλίας, δικής της έμπνευσης και κατασκευής. Στόχος, τα μαθήματα να
γίνονται κατανοητά μέσω των αισθήσεων και οι μαθητές να μαθαίνουν στην
αυτοπειθαρχία μέσα από διάφορες δραστηριότητες, όπως η περιποίηση του κήπου
ή της τάξης…

«Το παιδί είναι ο πνευματικός οικοδόμος της ανθρωπότητας, και εμπόδια
στην ελεύθερη ανάπτυξή του είναι οι πέτρες στον τοίχο με τον οποίο φυλακίστηκε η
ψυχή του ανθρώπου»

Η μέθοδος Μοντεσόρι θεωρεί ότι το παιδί αποκτά τις γνώσεις μέσω και των πέντε
αισθήσεων του, επομένως διάφορα αντικείμενα το βοηθούν να κατανοήσει τι
σημαίνει βάρος, σχήμα, ποσοτικά μεγέθη… Βασική παράμετρος, η εκπαίδευση
χωρίς σχολικούς καταναγκασμούς και ο δάσκαλος δεν επιβάλλεται ποτέ με το φόβο
ή την ένταση της φωνής του. Επεμβαίνει μόνο όταν ένα παιδί δεν συγκεντρώνεται
στη δουλειά του ή εμποδίζει τη δουλειά των άλλων.

«Το να δώσεις σε ένα παιδί ελευθερία δεν σημαίνει να το εγκαταλείψεις
στον εαυτό του»

Το ‘’μάθημα σιωπής’’ ασκεί τα παιδιά στον αυτοέλεγχο και την αυτοσυγκράτηση,
μέσα σε μια τάξη όπου τα έπιπλα, τα αντικείμενα, η διαρρύθμιση συνολικά είναι
προσαρμοσμένη στις διαστάσεις και τις ανάγκες των παιδιών.

«Πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να απελευθερωθεί από τα ελαττώματα του
χωρίς να νιώσει την αδυναμία του»

Η “μέθοδος Μοντεσόρι’’ αναγνωρίστηκε αρχικά στην Ιταλία και στη συνέχεια σε
όλο τον κόσμο. Με την ίδρυση όλο και περισσότερων Casa dei bambini, με τα
ταξίδια της ανά τον κόσμο, με την ενθάρρυνση της παιδαγωγικής έρευνας και τη
συγγραφική της δουλειά, η Μοντεσόρι συνέβαλε ουσιαστικά στη συνειδητοποίηση
των δικαιωμάτων του παιδιού και της ευρύτερης κοινωνικής σημασίας που έχει η
σχολική αγωγή και η μόρφωση.

«Το μεγαλείο της ανθρώπινης προσωπικότητας ξεκινά την ώρα της
γέννησης»

Το 1922, διορίστηκε κυβερνητικός επιθεωρητής των Σχολείων στην Ιταλία, ενώ το 1929
ιδρύθηκε ο Διεθνής Οργανισμός Μοντεσόρι. Οι απόψεις της δεν ήταν αρεστές στη
δικτατορία Μουσολίνι και αναγκάστηκε να φύγει το 1934 για τη γειτονική Ισπανία, την
οποία επίσης εγκατέλειψε μετά την επικράτηση του Φράνκο και εγκαταστάθηκε στην
Ολλανδία. Πνεύμα ελεύθερο, δεν άντεξε τη ναζιστική παρουσία και αποδεχόμενη
πρόσκληση της Θεοσοφικής Εταιρείας της Ινδίας ταξίδεψε για μία ακόμη φορά. Στην Ινδία
ανέπτυξε το πρόγραμμα ‘’Εκπαίδευση για την Ειρήνη’’, δουλειά για την οποία προτάθηκε
δύο φορές για το Νόμπελ Ειρήνης. Μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου η Μοντεσόρι
επέστρεψε στην Ευρώπη, όπου συνέχισε το έργο της. Πέθανε στην Ολλανδία, στις 6 Μαΐου
1952, μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, σε ηλικία 81 ετών.

«Η ελευθερία του παιδιού πρέπει να έχει ως όριο το συλλογικό συμφέρον»

Πολλές από τις ιδέες της, πρωτοποριακές για την εποχή της, αποτελούν πλέον
βασικές αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής, μεταξύ των οποίων η επιδίωξη της
αυτοπειθαρχίας, η έμφαση στη διδακτική σημασία της εμπειρίας, η αξία της
παρατήρησης, της πρωτοβουλίας, της σωματικής άσκησης. Το έργο της συνέχισε ο
μοναχογιός της Μάριο Μοντεσόρι. Η παρακαταθήκη της πρωτοπόρου παιδαγωγού,
είναι η σφαιρική προσέγγιση της εκπαίδευσης, όχι μόνο του παιδιού, αλλά του
ανθρώπου, με παγκόσμια επίδραση, αισθητή και σήμερα.

«Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος εάν δεν είναι ανεξάρτητος. Για να
επιτευχθεί αυτό, πρέπει να καθοδηγείται στην προσωπική ελευθερία από τα πρώτα στάδια της βρεφικής ηλικίας”