«Των αντρειωμένων τ’ άρματα» – Στο πολεμικό μουσείο Αθηνών

Μια έκθεση με συγκινησιακό φορτίο από τις μνήμες που κουβαλά ένας λαός, ο Κρητικός, παρουσιάζεται στο πολεμικό μουσείο Αθηνών. Τα σημάδια ενός αδιάκοπου αγώνα. Ξεκινώντας από την σημαία τους, που είναι ίδια με των Κυπρίων και των Μανιατών, διαπιστώνεται το ομοούσιο  των απανταχού Ελλήνων που ενεργούσαν υπέρ της ανεξαρτησίας κατά την επανάσταση του 1821.

Αυτό αναφέρει ο Ευτύχης Τζιρτζιλάκης, συλλέκτης, που έχει αφιερώσει την ζωή του, πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα στην συγκέντρωση υλικού από μια περίοδο που βάραινε την Κρήτη έως την συνθήκη του Λονδίνου στις 30 Μαΐου 1913 με την οποία ενσωματώθηκε στην Ελλάδα.

Το λάβαρο διεσώθη και βρέθηκε στην Σύρο για να φτάσει σε μια προθήκη του μουσείου. Αναρτημένη σε έναν ιστό ξύλινο εκείνης της εποχής που κατέληγε σε μια λόγχη έδειχνε ότι ο φέρων προχωρούσε στην πρώτη γραμμή λογχίζοντας τον εχθρό.

Στην Κρήτη έφτιαχναν δικά τους όπλα ξεχωριστά σε κάθε περιοχή, καθώς αντιμετώπιζαν την υπεροψία των Τούρκων και διέθεταν ελάχιστα μέσα για την κατασκευή όπλων. Έτσι, κατέφευγαν σε αυτοσχέδια όπως η χουρχούρα, η σπαθόβεργα και η σφεντόνα που έφεραν στην αρχαιότητα οι ελαφρά οπλισμένοι άνδρες. Όλα αυτά δείχνουν το μέγεθος του σθένους και της αποφασιστικότητας των Κρητικών να πολεμήσουν έστω και με πρωτόγονα μέσα για την απελευθέρωση τους, τονίζει ο κ. Τζιρτζιλάκης.

Η έκθεση που άνοιξε εχθές 15 Μαΐου θα λειτουργεί έως τις 15 Ιουνίου, ως ένας μικρός φόρος τιμής σε εκείνους που έζησαν και πέθαναν κάτω από την σημαία της ελευθερίας. Ο ίδιος, ο κ. Τζιρτζιλάκης δεν φείδεται χρόνου και χρήματος για να συγκεντρώσει τα αντικείμενα, τεκμήρια της μνήμης του αγώνα, που διήρκησε σχεδόν 100 χρόνια προτού δικαιωθεί.

Από την μεγάλη σφαγή του Ηρακλείου τον Ιούνιο του 1821 έως το 1828 οι Τούρκοι εξολόθρευσαν πάνω από το 20% του πληθυσμού. Ακολούθησαν οι εξεγέρσεις του 1841 και του 1858 και παρά το ότι εξασφάλισαν ορισμένα προνόμια, όπως το δικαίωμα στην οπλοφορία, την ισότητα της χριστιανικής και της μουσουλμανικής λατρείας και την ίδρυση χριστιανικών συμβουλίων πρεσβυτέρων, οι Κρητικοί επέμεναν στον απώτερο στόχο της ένωσης με την Ελλάδα. Οι εντάσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων ήταν συνεχείς και μεγάλες έως το 1866 οπότε ξεκίνησε η Κρητική Εξέγερση, η οποία όμως απέτυχε. Εσωτερικές έριδες μεταξύ του χριστιανικού πληθυσμού επέτρεψαν στον σουλτάνο ​​Αμπντούλ Χαμίτ Β’ να τερματίσει το Σύνταγμα του Συμφώνου της Χαλεπά και να κυβερνήσει το νησί με στρατιωτικό νόμο. Μια νέα εξέγερση το 1895 οδήγησε στην αποστολή ελληνικού εκστρατευτικού σώματος στο νησί, με αποκορύφωμα τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.

Τον Σεπτέμβριο του 1898 άτακτοι Μπασιμπουζούκοι και τουρκικός όχλος επιτέθηκαν στους Έλληνες και στο βρετανικό απόσπασμα. Σπίτια και καταστήματα Ελλήνων λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν. Ακολούθησε η δεύτερη σφαγή του Ηρακλείου στις 6 του μηνός. Γύρω στους 500 με 800 υπολογίζονται οι σφαγιασθέντες, μεταξύ των οποίων 14 Βρετανοί στρατιωτικοί, καθώς και ο Βρετανός Υποπρόξενος Λυσίμαχος Καλοκαιρινός με την οικογένειά του, οι οποίοι κάηκαν ζωντανοί μέσα στο σπίτι τους. Η σφαγή έληξε μόνο αφού τα βρετανικά πολεμικά πλοία άρχισαν να βομβαρδίζουν την πόλη.

Η βασίλισσα Βικτώρια ζήτησε προσωπικά «δραστικά μέτρα» και πίεσε για τις δίκες των υπαιτίων. Οι αρχηγοί των μουσουλμάνων δραστών απαγχονίστηκαν στα τείχη του Ηρακλείου. Οι πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων με τελεσίγραφο στον Σουλτάνο, απαίτησαν την αποχώρηση των στρατευμάτων του από το νησί. Δύο μήνες αργότερα, στις 28 Νοεμβρίου 1898, τα τελευταία οθωμανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την Κρήτη, τερματίζοντας την 253χρονη οθωμανική κατοχή. Ιδρύθηκε η Κρητική Πολιτεία , αυτόνομη αλλά υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου και υπό διεθνή επίβλεψη, με πρώτο Ύπατο Αρμοστή τον Πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας, δευτερότοκο γιό του Γεωργίου Α΄.

Το 1908, εκμεταλλευόμενοι την επανάσταση των νεοτούρκων, οι Κρήτες βουλευτές κήρυξαν μονομερή ένωση με την Ελλάδα. Υπέστειλαν την σημαία της Κρητικής Πολιτείας και ύψωσαν την ελληνική, ενώ όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι έδωσαν όρκο στον βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιο Α’ και το ελληνικό σύνταγμα. Η πράξη αυτή δεν αναγνωρίστηκε διεθνώς, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Το κίνημα στο Γουδί και η άφιξη του Βενιζέλου στην Αθήνα όπου εξελέγη πρωθυπουργός το 1910, έθεσε στον πάγο το θέμα της Ένωσης. Τον Μάιο του 1912, οι Κρήτες βουλευτές ταξίδεψαν στην Αθήνα και προσπάθησαν να εισέλθουν στη Βουλή των Ελλήνων, αλλά η αστυνομία τους εμπόδισε με τη βία.

Με το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου , η κυβέρνηση Βενιζέλου υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει τελικά την ένωση και έστειλε τον Στέφανο Δραγούμη ως γενικό κυβερνήτη του νησιού. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αναγνώρισαν σιωπηρά το τετελεσμένο γεγονός με την υποστολή  των σημαιών τους από το φρούριο της Σούδας στις 14 Φεβρουαρίου 1913.