«Καρχαρίες» στο δάσος: Τα φλοιοφάγα έντομα επιτίθενται στα εξασθενημένα έλατα της Ελλάδας-Τι πρέπει να γίνει

Σαν… καρχαρίες που μυρίζουν αίμα στο νερό, έτσι δρουν τα φλοιοφάγα έντομα στα ελληνικά δάση: εντοπίζουν το εξασθενημένο δέντρο και ξεκινούν την επίθεση. Με αυτή την παραστατική εικόνα περιγράφει το φαινόμενο της προσβολής, κυρίως των ελάτων που ξεδιπλώνεται σε Πελοπόννησο και Ήπειρο, ο Διευθυντής Ερευνών (Ερευνητής Βαθμίδας Α’) στο αντικείμενο της Δασικής Εντομολογίας, Δημήτρης Αβτζής, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών του ΕΛΓΟ Δήμητρα.

Ο ίδιος επισημαίνει ότι σήμερα εκτυλίσσεται σε περιοχές της Ελλάδας μία περιβαλλοντική κρίση, η οποία εκδηλώνεται με την εκτεταμένη νέκρωση κυρίως ελάτων αλλά και άλλων ξυλωδών δασικών ειδών, ως αποτέλεσμα της συστηματικής εξασθένησης των δασικών οικοσυστημάτων λόγω της κλιματικής κρίσης, αλλά και της πληθυσμιακής έξαρσης εντόμων του φλοιού, που επιτίθενται όταν το δέντρο είναι πλέον αρκετά αδύναμο για να αμυνθεί αποτελεσματικά. 

Έλατα υπό κατάρρευση-Πότε ξεκίνησε το φαινόμενο – Τι ξέρουμε

Η ορατή εκδήλωση του προβλήματος χρονολογείται στα τελευταία δύο χρόνια, με αύξηση σε προσβολές κυρίως ελάτων. Όμως, όπως επισημαίνει ο ερευνητής, «τα φλοιοφάγα έντομα δρουν για καιρό σιωπηλά. Όταν εμφανιστούν τα πρώτα νεκρά δέντρα, έχει ήδη γίνει ζημιά».

Το φαινόμενο είναι έντονο φέτος στα έλατα, κυρίως στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο, ωστόσο, όπως επισημαίνει ο δρ. Αβτζής, δεν περιορίζεται εκεί. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ζημιές και σε πευκοδάση, ενώ φέτος, μέσω του δικτύου επικοινωνίας που διατηρεί με δασικούς φορείς σε όλη τη χώρα, καταγράφονται αρκετές απώλειες, ακόμη και σε πλατύφυλλα είδη, όπως τα πουρνάρια και οι πρίνοι.

Αν και κάθε περίπτωση έχει τις ιδιαιτερότητές της, το κοινό νήμα που τις ενώνει, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι η εξασθένηση των δέντρων, μια κατάσταση που συνδέεται άμεσα με την κλιματική κρίση: παρατεταμένες ξηρασίες, ακραίες θερμοκρασίες, μειωμένες χιονοπτώσεις και ακραία καιρικά φαινόμενα, όλα μαζί δημιουργούν συσσωρευτικό στρες στα δασικά οικοσυστήματα.

Το προφίλ του εχθρού

Τα φλοιοφάγα έντομα, σκαθάρια της υποοικογένειας Scolytinae, δρουν σχεδόν «επιχειρησιακά». Εντοπίζουν τα εξασθενημένα δέντρα, καθοδηγούμενα από χημικά ίχνη, και ξεκινούν την προσβολή. «Όταν ένα δέντρο καταληφθεί, προχωρούν στα γειτονικά διασπείροντας την καταστροφή», τονίζει.

Το Pityokteines curvidens, ένα από τα πιο πολυπληθή έντομα που προσβάλλει τα έλατα στην Ελλάδα, δεν είναι νέο στον τόπο μας, αφού είχε προκαλέσει ανάλογα προβλήματα και στη δεκαετία του ’80. Αυτό που αλλάζει σήμερα είναι η συχνότητα και η ένταση των πληθυσμιακών εξάρσεων. «Παλιά αυτά τα φαινόμενα τα βλέπαμε πολύ πιο αραιά. Τώρα τα παρατηρούμε ολοένα και συχνότερα, και συνήθως με μεγαλύτερη σφοδρότητα», εξηγεί ο Αβτζής.

Όταν το δέντρο “φωνάζει” για βοήθεια

Λέγοντας ότι τα έντομα δεν επιτίθενται στα υγιή δέντρα, τουλάχιστον όχι αρχικά, ο ίδιος εξηγεί ότι στοχεύουν εκείνα που έχουν ήδη εξασθενήσει. Όταν όμως οι πληθυσμοί τους αυξηθούν πέρα από ένα πληθυσμιακό «σκαλοπάτι» τότε ακόμα και δέντρα με μικρή μόνο εξασθένηση μπορεί να νεκρωθούν.  «Η παλιά διάκριση σε “πρωτογενή” και “δευτερογενή” έντομα χάνει το νόημά της», σχολιάζει. «Όταν ο πληθυσμός είναι χαμηλός, τα έντομα πάνε στα πιο ευάλωτα δέντρα. Όταν όμως αυξηθούν πολύ, τότε είναι σε θέση να προσβάλουν και τα υπόλοιπα. Το δέντρο απλώς δεν έχει χρόνο να αντιδράσει», σημειώνει.

Το έλατο: «καλομαθημένο» και…ευάλωτο

Τα ελληνικά έλατα, σημειώνει ο ερευνητής, δεν έχουν τις ίδιες αντοχές με άλλα είδη, όπως τα πεύκα. Είναι δέντρα που ευδοκιμούν σε βαθιά, δροσερά, πλούσια εδάφη κι όχι σε φτωχά και ξηρά, όπου επιβιώνει το πεύκο. «Όταν λοιπόν αλλάζουν οι περιβαλλοντικοί όροι, το έλατο είναι αρκετά ευάλωτο», τονίζει.

Συμπληρώνει μάλιστα ότι η απουσία χιονιού τον χειμώνα, ένα φαινόμενο που παρατηρείται όλο και συχνότερα, στερεί πολύτιμη υγρασία από το οικοσύστημα και όπως τονίζει «ακόμη και οι ραγδαίες βροχές, αντί να βοηθήσουν, ξεπλένουν το γόνιμο έδαφος, επιτείνοντας την εξασθένηση των ριζικών συστημάτων».

Το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό και όπως σημειώνει ο κ. Αβτζής, η επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με τα φλοιοφάγα έντομα και λειτουργεί σε διεθνές επίπεδο έχει εντοπίσει ότι στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Τουρκία παρατηρούνται παρόμοιες καταστάσεις σε δασικά είδη, κυρίως στις νοτιότερες, πιο θερμές περιοχές εξάπλωσης.

«Το φαινόμενο δεν είναι τοπικό. Είναι παγκόσμιο και αυξανόμενο. Πρέπει να προσαρμόσουμε την αντίδρασή μας στις νέες πραγματικότητες», τονίζει.

Τι πρέπει να γίνει – και τι ήδη γίνεται

Η διαχείριση των δασών πρέπει να επανασχεδιαστεί, με βάση τα νέα δεδομένα, λέει ο κ. Αβτζής και προσθέτει «δεν αρκεί πια να επεμβαίνουμε όταν δούμε πρόβλημα, η πρόληψη και η παρακολούθηση πρέπει να γίνουν κεντρικά εργαλεία».

Ενδεικτικά ανέφερε ότι με το που ενημερώθηκε για το πρόβλημα στα έλατα της Πελοποννήσου, τον περασμένο Απρίλιο, ο ίδιος κατέβηκε επιτόπου, κατέγραψε την κατάσταση και εισηγήθηκε άμεσα μέτρα στο υπουργείο. Όπως λέει, υπήρξε ανταπόκριση και αναζητήθηκε χρηματοδότηση για τις πρώτες παρεμβάσεις.

Αισιοδοξία με σχέδιο-Τι πρέπει να γίνει

Παρά την κρισιμότητα της κατάστασης, ο ίδιος δεν χάνει την αισιοδοξία του. «Έχουμε το επιστημονικό υπόβαθρο, έχουμε τα δεδομένα, τώρα χρειάζεται συντονισμένη δράση και προσαρμογή. Το μοντέλο διαχείρισης των προηγούμενων δεκαετιών δεν επαρκεί. Πρέπει να αλλάξει», υπογραμμίζει.    Στα βασικά βήματα που προτείνει συμπεριλαμβάνονται η απομάκρυνση νεκρής βιομάζας ώστε να μην επιτρέπεται η εξάπλωση, η αραίωση πυκνών δασικών συστάδων, για να ενισχυθεί η ζωτικότητα των δέντρων, η συστηματική παρακολούθηση πληθυσμών εντόμων, σε συνεργασία με τα δασαρχεία και η ταχεία αντίδραση όταν εντοπίζεται προσβολή.

«Το πρόβλημα μπορεί να μην είναι ορατό από την πρώτη στιγμή. Όταν όμως γίνει ορατό, η πρόκληση είναι να προλάβουμε», τονίζει και λέγοντας ότι «το ποτήρι το βλέπω μισογεμάτο», σημειώνει: «Αλλά για να μην αδειάσει, χρειάζεται σχέδιο, επιστήμη και ψυχραιμία. Και αυτό ακόμα μπορούμε να το πετύχουμε. Το φυσικό τοπίο δεν είναι χαμένο. Αρκεί να δράσουμε έγκαιρα και οργανωμένα», ξεκαθαρίζει.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ