Ευπαλίνειο Υδραγωγείο – Ένα θαύμα της μηχανικής

Δεν είναι βέβαιο ότι ο Λεύκιος Ταρκύνιος ο Πρεσβύτερος, ο πέμπτος βασιλιάς της Ρώμης, γιός του ευγενούς Δημάρατου από την Κόρινθο, πρόλαβε κατά την διάρκεια της ζωής του να μάθει για ένα θαύμα που είχαν κατασκευάσει οι Έλληνες σε ένα νησί του Αιγαίου. Είναι όμως βέβαιο ότι ο γιός ή εγγονός του Λεύκιος Ταρκύνιος Υπέρημος, κάτι θα άκουσε. Τότε τα νέα έφταναν μετά δυσκολίας στην Ρώμη που ακόμη έμοιαζε με χωριό.   

Περισσότερες πληροφορίες για το τι συνέβη τον 6^ο π.Χ, αιώνα στην Σάμο δίνει με το ρεπορτάζ του ο δημοσιογράφος της ΕΡΤ Χάρης Ζαβουδάκης.

Έπειτα από 2.500 χρόνια ένα ακόμη θαύμα της ελληνικής ευρηματικότητας συνεχίζει να προκαλεί την επιστήμη και τους ειδικούς.

Άγνωστο γιατί σήμερα ορισμένοι, επιμένουν να αποκαλούν, το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο, όπως ο Ηρόδοτος, ο οποίος δεν διέθετε άλλη ευχερή λέξη από το “όρυγμα”[1] που σημαίνει τάφρος- χαράκωμα- χαντάκι. Το Υδραγωγείο, το 1992 ανακηρύχτηκε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO και προ  ετών διεθνές τοπόσημο μηχανικής.  

«Για εμάς τους μηχανικούς είναι ένα θαύμα. Πρόκειται για το πρώτο έργο τέτοιου μεγέθους ιστορικά, γύρω στα 550 με 530 π.Χ.  και η ακρίβεια εκτέλεσης με τα υπάρχοντα μέσα, η κατασκευή του ήταν πρωτοπόρα και μνημειώδης», εξηγεί ο Δημήτρης Βλασιάδης, μηχανικός. Ο Μεγαρίτης Ευπαλίνος από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες της εποχής σχεδίασε την ταυτόχρονη κατασκευή από τα δύο άκρα του βουνού και οι σήραγγες που διανοίχθηκαν, συναντήθηκαν στο μέσον, με απόκλιση ελάχιστων εκατοστών και αποτέλεσαν ενιαία σήραγγα.

Η Μαρία Σταθακιού – αρχαιολόγος, αναφέρει ότι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το 8^ο θαύμα της αρχαιότητας, όπως έγραψε ο Ηρόδοτος. Η Σάμος την εποχή του τυράννου Πολυκράτη ήταν πολύ ανεπτυγμένη πνευματικά και οικονομικά. Ο αγωγός ακολουθεί την κλίση του εδάφους με διαφορά ύψους από τα 4,5 στα 9 μέτρα για να υπάρχει συνεχής ροή ύδατος.

Αυτή η σήραγγα αποτελούσε τμήμα του υδραγωγείου της αρχαίας πόλεως. Με 1036 μέτρα μήκος και άλλο τόσο με υπόγειους κτιστούς αγωγούς μέχρι να φτάσει στο βόρειο στόμιο και από εκεί υπάρχει άλλος ένας αγωγός κτιστός που οδηγεί το νερό από το όρος Κάστρο στην αρχαία πόλη σε κρήνες και δημόσιες δεξαμενές.

Χωρισμένο σε διαδρομές, είναι επισκέψιμο κατά τους θερινούς μήνες.  Η κ. Σταθακιού εξηγεί στους επισκέπτες γιατί ο Πολυκράτης χρησιμοποίησε αυτήν την τόσο δύσκολη και μάλλον δαπανηρή μέθοδο του Ευπαλίνου. Διότι η αρχαία πόλη περιβαλλόταν από μνημειώδη τείχη και η πηγή του νερού βρισκόταν εκτός των τειχών. Οπότε, σε μια πιθανή επίθεση ο εχθρός θα μπορούσε να διακόψει την παροχή ή να δηλητηριάσει τις πηγές με θανάσιμες συνέπειες για τους πολιορκημένους. Η αυτάρκεια σε νερό ήταν ζωτικής σημασίας για τον Πολυκράτη.

Πόσο εφικτό είναι σήμερα οι μηχανικοί να κατασκευάσουν κάτι ανάλογο με τα ελάχιστα μέσα που διέθεταν οι αρχαίοι; Σύμφωνα με τον κ. Βλασιάδη, οι σύγχρονοι μηχανικοί υποβοηθούνται από την τεχνολογία σε βαθμό που τους στερεί ικανότητες. «Το μυαλό μας δουλεύει λιγότερο».

Η νέα τεχνολογία δεν προάγει την σκέψη και ο νούς δεν παράγει ιδέες, ούτε μπορεί να κάνει ανάλογους μαθηματικούς υπολογισμούς όπως στην αρχαιότητα. Τα βρίσκει έτοιμα, και το μυαλό όπως κάθε μυς, όταν δεν ασκείται παύει να λειτουργεί.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι νεότεροι δεν μπορούν να ανακτήσουν το παλιό πνευματικό σφρίγος. Οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν την ελληνική ρώμη, έκτισαν την Ρώμη και από απαγωγείς των Σαβίνων δημιούργησαν μια αυτοκρατορία, η οποία δεν κυριάρχησε με την επίδειξη πνεύματος, αλλά με την επιβολή ισχύος. Μιμούμενοι τα ελληνικά επιτεύγματα έγιναν γνωστοί για τα υδραγωγεία τους. Το πρώτο εξ αυτών το Aqua Appia κατασκευάστηκε το 312 π.Χ., κάπου 200 χρόνια μετά το Ευπαλίνειο. Σημειώνεται ότι το υδραγωγείο της Σάμου δεν ήταν το μοναδικό. Την ίδια περίπου περίοδο, μεταξύ 540 και 530 π.Χ. το υδραγωγείου του Πεισιστράτου, μήκους 2.800μ. με πολλές διακλαδώσεις πήλινων αγωγών υδροδοτούσε την Αθήνα από τον Υμηττό και τις πηγές των Πελασγών.

[1] ^{Ηροδότου Ιστορίαι, βιβλίο Γ΄ Θάλεια, 60.1-4}