Η Security Action for Europe (SAFE) είναι μια πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αποσκοπεί στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω χρηματοδότησης ύψους 150 δισ. ευρώ, με στόχο την αντιμετώπιση των προκλήσεων ασφαλείας που προκύπτουν από τη γεωπολιτική κατάσταση, ιδίως λόγω της ρωσικής επιθετικότητας κατά της Ουκρανίας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει κοινές προμήθειες (common procurements) και επιτρέπει τη συμμετοχή τρίτων χωρών υπό αυστηρές προϋποθέσεις.
Με βάση τον Κανονισμό 7926/25 που εγκρίθηκε σήμερα από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων, και τις δηλώσεις του εκπροσώπου Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Τομά Ρενιέ, αποσαφηνίζονται τα σημεία που αφορούν στη δυνατότητα συμμετοχής και χρηματοδότησης τρίτων χωρών σε προγράμματα παραγωγής αμυντικού υλικού για λογαριασμό κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το πλαίσιο του SAFE και η συμμετοχή τρίτων χωρών
Σύμφωνα με τον Κανονισμό 7926/25, το SAFE θέτει αυστηρούς κανόνες για τη συμμετοχή κρατών-μελών, χωρών της ΕΖΕΣ (Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών), της Ουκρανίας και τρίτων χωρών:
- Οι κοινές προμήθειες απαιτούν τουλάχιστον δύο χώρες, εκ των οποίων η μία να είναι κράτος-μέλος που λαμβάνει χρηματοδότηση SAFE, ενώ η δεύτερη μπορεί να είναι κράτος-μέλος, χώρα της ΕΖΕΣ, η Ουκρανία ή τρίτη χώρα με NBI (Άρθρο 20).
- Οι ανάδοχοι και υπεργολάβοι πρέπει να είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ, την ΕΖΕΣ ή την Ουκρανία, με το κόστος εξαρτημάτων από τρίτες χώρες να μην υπερβαίνει το 35% της αξίας του τελικού προϊόντος (Άρθρο 16, παρ. 10).
- Τρίτες χώρες μπορούν να συμμετάσχουν μέσω διμερών ή πολυμερών συμφωνιών (Άρθρο 17), οι οποίες απαιτούν ομοφωνία στο Συμβούλιο της ΕΕ.
Ο Τομά Ρενιέ διευκρίνισε ότι το 65% των εξαρτημάτων πρέπει να προέρχεται από την ΕΕ, την ΕΖΕΣ ή την Ουκρανία, ενώ το υπόλοιπο 35% μπορεί να προέρχεται από τρίτες χώρες, εφόσον έχουν υπογράψει NBI ή είναι υποψήφιεςγια ένταξη χώρες.
Επιπλέον, διευκρίνησε πως η συμμετοχή μπορεί να περιοριστεί αν μια τρίτη χώρα αποτελεί άμεση απειλή για τα συμφέροντα ασφάλειας της ΕΕ ή ενός κράτους-μέλους, όπως προβλέπεται στο Άρθρο 16 του Κανονισσμού για το SAFE.
Τι είναι το «NBI»;
Η Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας και Άμυνας (Non-Binding Instrument – NBI) είναι ένα μη δεσμευτικό πλαίσιο συνεργασίας που προάγει τη συνεργασία της ΕΕ με τρίτες χώρες σε θέματα ασφάλειας και άμυνας, όπως ορίζεται στη Στρατηγική Πυξίδα (Strategic Compass, 2022).
Σκοπός της είναι η ενίσχυση της συνεργασίας σε τομείς όπως η κοινή ασφάλεια, η διαχείριση κρίσεων, η κυβερνοασφάλεια και η υποστήριξη της Ουκρανίας. Περιλαμβάνει τακτικό διάλογο, στρατηγικές διαβουλεύσεις και δυνατότητα συμμετοχής σε προγράμματα όπως η PESCO ή το SAFE (Άρθρο 17, Κανονισμός 7926/25).
Έως τον Μάιο 2025, η ΕΕ έχει υπογράψει NBI με χώρες όπως η Αλβανία, η Ιαπωνία, η Μολδαβία, η Βόρεια Μακεδονία, η Νορβηγία, η Νότια Κορέα και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπως ανέφερε, σήμερα, ο εκπρόσωπος Τύπου της Κομισιόν.
Η Τουρκία ως υποψήφια χώρα και οι προϋποθέσεις συμμετοχής στο SAFE
Η Τουρκία, ως υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, μπορούμε να πούμε πως, είναι δυνητικά επιλέξιμη για συμμετοχή στο SAFE, υπό τις εξής προϋποθέσεις:
- Υπογραφή NBI με την ΕΕ, η οποία θα καθορίζει τους όρους συμμετοχής (Άρθρο 17).
- Οι ανάδοχοι ή υπεργολάβοι από την Τουρκία δεν πρέπει να ελέγχονται από τρίτες χώρες ή οντότητες εκτός ΕΕ, ΕΖΕΣ ή Ουκρανίας, εκτός αν υποβληθούν σε έλεγχο (screening) σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/452 και παρέχουν εγγυήσεις (Άρθρο 16, παρ. 3-5).
- Το ποσοστό εξαρτημάτων από τρίτες χώρες δεν πρέπει να υπερβαίνει το 35%, και οι ανάδοχοι πρέπει να διασφαλίζουν την ελευθερία σχεδιασμού χωρίς περιορισμούς από τρίτες χώρες (Άρθρο 16, παρ. 10-11).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως σημείωσε ο εκπρόσωπος Τύπου της Κομισιόν, δεν αποκλείει καμία τρίτη χώρα εκ των προτέρων, αλλά η συμμετοχή εξετάζεται κατά περίπτωση, με βάση το αν αποτελεί απειλή για την ΕΕ ή ένα κράτος-μέλος, όπως προβλέπεται στο Άρθρο 16.
Η δυνατότητα να εμποδιστεί η συμμετοχή της Τουρκίας
Η Ελλάδα, μαζί με την Κύπρο, έχει εκφράσει ανησυχίες για τη συμμετοχή τρίτων χωρών, ιδίως της Τουρκίας, στο SAFE, ζητώντας πρόσθετες εγγυήσεις. Το κανονιστικό πλαίσιο, και οι δηλώσεις του εκπροσώπου της Κομισιόν, παρέχουν σσυγκεκριμένες δυνατότητες:
– Βέτο στη Σύναψη NBI:
Η σύναψη διμερών ή πολυμερών συμφωνιών με τρίτες χώρες, όπως η Τουρκία, απαιτεί ομοφωνία στο Συμβούλιο της ΕΕ. Η Ελλάδα μπορεί να ασκήσει βέτο αν θεωρήσει ότι η συμμετοχή της Τουρκίας απειλεί τα εθνικά της συμφέροντα ή την ασφάλεια της ΕΕ. Τo Άρθρο 16 επιτρέπει τον περιορισμό της συμμετοχής τρίτης χώρας με τη φράση κλειδί «άμεση απειλή».
-Εγγυήσεις και Έλεγχος Ασφάλειας:
Το Άρθρο 16(5) προβλέπει ότι οι ανάδοχοι από τρίτες χώρες πρέπει να παρέχουν εγγυήσεις, οι οποίες ελέγχονται από το κράτος-μέλος όπου είναι εγκατεστημένοι, για να διασφαλιστεί ότι δεν παραβιάζονται τα συμφέροντα ασφάλειας.
Η Ελλάδα μπορεί να ζητήσει αυστηρότερες εγγυήσεις ή να αντιταχθεί στη συμμετοχή τουρκικών εταιρειών, επικαλούμενη γεωπολιτικές εντάσεις ή απειλές για την εθνική ασφάλεια. Ο εκπρόσωπος της Κομισιόν υπογράμμισε ότι οι ανησυχίες της Ελλάδας και της Κύπρου «έχουν ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη» κατά τη διαμόρφωση του SAFE, με το Άρθρο 16 να αποτελεί βασικό εργαλείο προστασίας.
-Εξέταση κατά Περίπτωση:
Η Κομισιόν διευκρίνισε ότι δεν διατηρεί λίστα χωρών που αποκλείονται εκ των προτέρων, αλλά η συμμετοχή τρίτων χωρών αξιολογείται κατά περίπτωση με βάση το Άρθρο 16. Εάν η Ελλάδα τεκμηριώσει ότι η συμμετοχή της Τουρκίας ενέχει κινδύνους, η Επιτροπή μπορεί να περιορίσει ή να αποκλείσει τη συμμετοχή της κατά την αξιολόγηση συγκεκριμένων προμηθειών.
Ο «άσος στο μανίκι» του πρωθυπουργού
Αξίζει να σημειωθεί ότι η δήλωση του πρωθυπουργού, σε ραδιοφωνική συνέντευξή του στον ΣΚΑΪ, στις 22 Μαΐου παραμένει ένας πραγματικός «άσος» στο δύσκολο «παιχνίδι» με τη γείτονα.
«Για να μπορέσει η ΕΕ να συνάψει σχέση με τρίτο κράτος, απαιτείται ομοφωνία. Είναι 30 χρόνια από το casus belli. Πρέπει να ζητήσουμε ευθέως από τους Τούρκους φίλους μας να το βγάλουν από το τραπέζι. Δεν γίνεται από τη μία να διεκδικείς να μπεις σε χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ και από την άλλη να απειλείς χώρα της ΕΕ, εάν κάνει πράξη κάτι που δικαιούται. Αυτό θα το πω και στον Ερντογάν, με τον οποίο έχουμε μία καλή σχέση», ανέφερε ο Κυριάκος Μητσοτάκης.
Υπενθυμίζεται ότι, το casus belli αναφέρεται στην απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης της 8ης Ιουνίου 1995, η οποία χαρακτηρίζει την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων πέραν των 6 ναυτικών μιλίων στο Αιγαίο ως αιτία πολέμου.
Ωστόσο, παρά τις δυνατότητες της Ελλάδας, σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο του SAFE, υπάρχουν και ουσιώδεις περιορισμοί.
Το βέτο της Ελλάδας ισχύει μόνο για τη σύναψη της «NBI». Εάν η συμφωνία εγκριθεί, η Ελλάδα δεν μπορεί να αποκλείσει μονομερώς την Τουρκία από συγκεκριμένες προμήθειες, εκτός αν αποδείξει απειλή για την ασφάλεια (Άρθρο 16).
Το SAFE πρέπει να συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (Άρθρο 34), περιορίζοντας την ικανότητα αποκλεισμού της Τουρκίας χωρίς τεκμηρίωση.
Η Τουρκία, ως μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφια χώρα, έχει στρατηγική σημασία. Διπλωματικές πηγές υποστηρίζουν πως η απόρριψή της μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, περιορίζοντας την επιρροή της Ελλάδας.
Επόμενα βήματα για τα εθνικά σχέδια
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου της Κομισιόν, Τομά Ρενιέ, τα κράτη-μέλη έχουν προθεσμία έξι μηνών από την έναρξη ισχύος του SAFE για να υποβάλουν τα αρχικά τους σχέδια επενδύσεων στην αμυντική βιομηχανία (Άρθρο 7).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αξιολογήσει αυτά τα σχέδια καθώς υποβάλλονται, χωρίς να περιμένει την ολοκλήρωση της εξάμηνης περιόδου, για να εξασφαλίσει ταχύτητα και ευελιξία. Μετά την έγκριση, η Επιτροπή μπορεί να εκταμιεύσει προχρηματοδότηση έως 15% του αιτούμενου ποσού (Άρθρο 11). Κάθε έξι μήνες, τα κράτη-μέλη θα υποβάλλουν εκθέσεις προόδου, οι οποίες μπορούν να συνοδεύονται από νέα αιτήματα πληρωμής (Άρθρο 12). Η Επιτροπή θα εξασφαλίσει ότι οι αξιολογήσεις γίνονται με βάση τα κριτήρια ίσης μεταχείρισης, αλληλεγγύης, αναλογικότητας και διαφάνειας (Άρθρο 8).
Η Ελλάδα φαίνεται πως είναι έτοιμη να καταθέσει σύντομα τα δικά της σχέδια, δίνοντας έμφαση σε προτάσεις του νεοσύστατου Ελληνικού Κέντρου Αμυντικής Καινοτομίας.
Διπλωματικές πηγές για την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία SAFE: Η θέση της Ελλάδας στο Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της ΕΕ
Σύνθετα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής πρέπει να μελετώνται σε βάθος και δεν επιδέχονται επιφανειακής και αυθαίρετης ερμηνείας για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Απαιτείται σοβαρότητα ανάλογη της βαρύτητας των ζητημάτων.
Ανταπόκριση ΕΡΤNews από Βρυξέλλες: Γιώργος Συριόπολος, Έλενα Αποστολίδου
Ρεπορτάζ: Νίκος Μελέτης
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
Γίνε μέλος στο κανάλι μας στο Viber
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος