Το μεγαλόπνοο σχέδιο για την άμυνα της ΕΕ, οι διαιρέσεις και τα κρίσιμα ερωτήματα στο στοίχημα της συλλογικής αποτροπής ως το 2030

Ο βασικός και φιλόδοξος στόχος που θέτει ο «Οδικός Χάρτης Άμυνας και Ετοιμότητας 2030» είναι μια Ευρώπη ικανή να αποτρέπει με ίδια μέσα κάθε απειλή. Αυτή η νέα στρατηγική, που παρουσιάστηκε σήμερα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως πρόταση προς τους Ευρωπαίους ηγέτες που θα κριθεί την ερχόμενη εβδομάδα από τη Σύνοδο Κορυφής, στοχεύει στη διαμόρφωση ενός ενιαίου αμυντικού οικοσυστήματος, με την Ευρώπη να αναδεικνύεται σε τεχνολογική δύναμη και σε εταίρο ισότιμο του ΝΑΤΟ.

Ανταπόκριση από Βρυξέλλες

Η έννοια της «ετοιμότητας» περιλαμβάνει πλήρως εξοπλισμένες, διαλειτουργικές ένοπλες δυνάμεις, ανθεκτικές κοινωνίες και βιομηχανική αυτάρκεια. Παράλληλα, η Ένωση επαναπροσδιορίζει τη σχέση της με την Ουκρανία, την οποία εντάσσει σταδιακά ως αναπόσπαστο μέλος του ευρωπαϊκού συστήματος άμυνας.

Σήμερα, η Κομισιόν πρότεινε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τα πρώτα ευρωπαϊκά εμβληματικά έργα: την ευρωπαϊκή άμυνα με drones, το Ανατολικό Παρατηρητήριο, την Ευρωπαϊκή Αεροπορική Ασπίδα και την Ευρωπαϊκή Διαστημική Ασπίδα.

Το κόστος

Το συνολικό κόστος του νέου οικοδομήματος εκτιμάται ότι θα αγγίξει τα 800 δισ. ευρώ έως το 2030, με αύξηση των ετήσιων αμυντικών δαπανών κατά 288 δισ. ευρώ μέχρι το 2035. Οι αμυντικές δαπάνες των κρατών-μελών ήδη αυξήθηκαν κατά 42% το 2024, ενώ τα νέα κονδύλια θα προέλθουν από τον μηχανισμό SAFE (150 δισ. ευρώ), το EDIP, την ΕΤΕπ και ταμεία συνοχής.

Ο Επίτροπος για την Άμυνα και το Διάστημα, Άντριους Κουμπίλους, ανέφερε ότι “κατά τα επόμενα δέκα χρόνια, υπολογίζεται πως το σύνολο των κρατών μελών της ΕΕ θα δαπανήσει 6,8 τρισεκατομμύρια ευρώ για αμυντικό εξοπλισμό”.

Μέσω του «Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας» διατίθενται 131 δισ. ευρώ για μακροπρόθεσμες επενδύσεις στη βιομηχανία, ενώ προβλέπεται επιπλέον ενίσχυση με 1 δισ. ευρώ για νεοφυείς εταιρείες άμυνας.

Η λειτουργία

Ο μηχανισμός των «Συνασπισμών Ικανοτήτων» (Capability Coalitions) επιτρέπει την κοινή ανάπτυξη τεχνολογιών από ομάδες κρατών, με επίκεντρο τους τομείς της αεράμυνας, των drones, του κυβερνοπολέμου και του διαστήματος. Κάθε συνασπισμός θα λειτουργεί με σχέδιο δράσης, χρονοδιαγράμματα και δεσμευμένους πόρους, συνδεδεμένους με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας και την EDA.

Παράλληλα, η Επιτροπή προωθεί την ενοποίηση της «Αγοράς Άμυνας» με κοινές και διαφανείς προμήθειες έως το 35% μέχρι το 2028, απλοποιημένες διαδικασίες και ελεύθερη στρατιωτική κινητικότητα σε ολόκληρη την Ένωση. Η «Αναφορά Ετήσιας Ετοιμότητας Άμυνας» θα αποτελεί τον βασικό μηχανισμό αξιολόγησης κάθε Οκτώβριο.

Το χρονοδιάγραμμα

Η διαδρομή προς το 2030 περιλαμβάνει συγκεκριμένα ορόσημα:

• Τέλος 2025: Έγκριση των τεσσάρων «εμβληματικών σχεδίων» (Flagships).

– Α΄ τρίμηνο 2026: Εκκίνηση έργων drones, κινητικότητα και κυβερνοχώρο.
– 2027: Πλήρης λειτουργία του European Drone Defence Initiative.
– 2028: Ενεργοποίηση του Eastern Flank Watch κατά μήκος των ανατολικών συνόρων.
– 2030: Ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Αεροασπίδας και του Διαστημικού Δικτύου Άμυνας.

Μέχρι τότε, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα παρακολουθεί ετησίως την πρόοδο, ενώ όλα τα κράτη-μέλη οφείλουν να έχουν καλύψει τα κενά δυνατοτήτων στις κρίσιμες περιοχές.

Οι προκλήσεις

Παρά το εύρος της πρωτοβουλίας, η υλοποίηση σκοντάφτει σε χρόνιες παθογένειες: κατακερματισμό, αργές προμήθειες και τεχνολογική εξάρτηση από τρίτες δυνάμεις. Λιγότερο από το 50% του εξοπλισμού προέρχεται σήμερα από την Ε.Ε., και μόλις το 20% των προμηθειών είναι κοινές.

Η νέα «Αμυντική Οδός Καινοτομίας» (Defence Tech Alliances) επιχειρεί να συνδέσει τις start-ups με στρατιωτικούς χρήστες, ενώ προβλέπεται επανεκπαίδευση 200.000 εργαζομένων, μέχρι το τέλος του 2026. Παράλληλα, θα εφαρμοστεί πλαίσιο ενεργειακής και βιομηχανικής ανθεκτικότητας, μειώνοντας τις εξαρτήσεις σε πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας.

Η βιομηχανική διάσταση

Η Επιτροπή εισάγει το σχέδιο «European Defence Transformation Roadmap», που θα παρουσιαστεί έως τον Νοέμβριο 2025, ώστε να συνδέσει καινοτομία με βιομηχανική παραγωγή. Ο τομέας των drones, των διαστημικών δικτύων και της τεχνητής νοημοσύνης θεωρείται «αιχμή της αποτροπής», με στόχο την ανάδειξη της ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογίας σε παγκόσμιο πρωταγωνιστή.

Η ουκρανική εμπειρία στον πόλεμο με τα drones ενσωματώνεται θεσμικά μέσω της «Drone Alliance με την Ουκρανία», που προβλέπει κοινή παραγωγή, τεχνική μεταφορά και προμήθειες για τις συμμαχικές δυνάμεις.

Τα ρήγματα

Η συζήτηση για τη νέα αμυντική αρχιτεκτονική αποκαλύπτει βαθιές διαφορές στρατηγικής. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης επιδιώκουν ταχεία ανάπτυξη της Ανατολικής Ασπίδας με χαλαρό δημοσιονομικό πλαίσιο. Οι βόρειες χώρες ζητούν αυστηρό έλεγχο κόστους και προσήλωση στο ΝΑΤΟ. Η Γαλλία υποστηρίζει μια «ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία» χωρίς αμερικανική καθοδήγηση, ενώ κάποια κράτη, όπως η Πολωνία, εμφανίζονται σκεπτικά.

Παρά τα ρήγματα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και η Κάγια Κάλας υπερασπίζονται το σχέδιο ως «πυλώνα ενίσχυσης, όχι υποκατάστασης, του ΝΑΤΟ», θέτοντας ως διακύβευμα ότι η Ευρώπη «πρέπει να γίνει υποκείμενο ασφαλείας, όχι αντικείμενο».

Δέκα κρίσιμα αναπάντητα ερωτήματα

Το Σχέδιο Αμυντικής Ετοιμότητας της ΕΕ έως το 2030 αφήνει σημαντικά ερωτήματα αναπάντητα και εγείρει νέα ζητήματα σχετικά με τη λειτουργία και τη βιωσιμότητά του.

1. Ποια θα είναι η μορφή του πολιτικού ελέγχου (;), καθώς δεν ορίζεται με σαφήνεια εάν, πώς και με ποια όρια το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ή τα εθνικά κοινοβούλια θα ασκούν ενεργό έλεγχο και λογοδοσία στη διαχείριση των κονδυλίων, των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων και των κοινών οπλικών συστημάτων.
2. Ποιό θα είναι το μοντέλο των κοινών προμηθειών (;), καθώς το σχέδιο αναφέρεται στην ανάγκη ενοποίησης και αύξησης των κοινών ευρωπαϊκών προμηθειών, αλλά παραμένει θολό όσον αφορά το πώς ακριβώς θα αποτραπεί η εθνική προτεραιοποίηση και ο ανταγωνισμός στη διανομή εξοπλισμών.
3. Ποιο θα είναι το πλαίσιο λειτουργίας του ή των μηχανισμών διαχείρισης κρίσεων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ ή μεταξύ κρατών-μελών του ΝΑΤΟ (;). Προσώρας, δεν αποτυπώνεται πώς θα διευθετούνται ενδοευρωπαϊκές διαφωνίες σε θέματα ασφαλείας, εάν υπάρξει σύγκρουση συμφερόντων ή καθυστερήσεις στην εφαρμογή ή περικοπές χρηματοδότησης.
4. Ποιος θα είναι ο ρόλος του ΝΑΤΟ και σε τι έκταση θα είναι εξαρτώμενοι αυτοί οι εξοπλισμοί από τη βορειοατλαντική Συμμαχία (;). Παρότι τονίζεται η συμπληρωματικότητα, δεν αποσαφηνίζεται ποιας μορφής ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία θα είναι εφικτή εάν το ΝΑΤΟ απουσιάζει ή διαφοροποιεί προτεραιότητες.
5. Εγείρονται ερωτήματα εάν όντως μπορεί να επιτευχθεί ενιαία διαλειτουργικότητα σε προηγμένα τεχνολογικά πεδία (π.χ. διαστημική τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, drones), όταν υπάρχουν άνισα επίπεδα τεχνογνωσίας και συμφερόντων ανάμεσα στα κράτη.
6. Πόσο ανθεκτικά θα είναι τα χρηματοδοτικά εργαλεία (;). Υπάρχει σαφής στόχευση σε μαζική κινητοποίηση επενδυτικών κεφαλαίων, χωρίς ωστόσο να καθίσταται σαφές τι θα συμβεί εάν επέλθει ύφεση, διακοπές ιδιωτικής χρηματοδότησης ή διάσταση προτεραιοτήτων μεταξύ των βασικών εταίρων.
7. Ποιος εγγυάται την τελική επιτάχυνση αποφάσεων (;). Οι καθυστερήσεις στην ομοφωνία και οι υπερβάσεις προθεσμιών παραμένουν πιθανές χωρίς σαφές θεσμικό bypass ή μηχανισμό ποινών.
8. Ποια θα είναι η μακροπρόθεσμη σχέση με την Ουκρανία (;). Το σχέδιο περιλαμβάνει την Ουκρανία στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, αλλά δεν διευκρινίζει αν η πλήρης ένταξη αφορά και στρατιωτικό επίπεδο ή αν θα υπάρξουν δικλίδες περιορισμού.
9. Διασφαλίζεται η τεχνολογική και βιομηχανική αυτάρκεια (;), ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τρίτες χώρες, ειδικά σε πρώτες ύλες και κρίσιμες τεχνολογίες, μέσα στη δεκαετία;
10. Πόσες χώρες θα “αντέξουν” τις κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις κατά της διαρκούς επιβάρυνσης των εθνικών προϋπολογισμών με αυξημένες αμυντικές δαπάνες εις βάρος κοινωνικών προγραμμάτων (;). Η υπερβολική αύξηση αμυντικών δαπανών θα εμπεδώσει τη λογική πως η Ευρώπη δημιουργεί πλαίσιο οικονομίας πολέμου, με ενδεχόμενη αποφυγή επενδύσεων σε άλλα έργα.

Η έλλειψη απαντήσεων σε αυτά -και άλλα- ερωτήματα αφήνει ανοιχτό το εάν ο Οδικός Χάρτης για την Άμυνα θα αποτελέσει γέφυρα ευρωπαϊκής ενοποίησης ή ακόμη ένα πεδίο επισφαλούς συμβιβασμού.

Η επιτυχία του σχεδίου αμυντικής ετοιμότητας θα εξαρτηθεί από το αν οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες θα καταφέρουν να γεφυρώσουν τη δημοσιονομική και πολιτική τους απόσταση, μετατρέποντας την άμυνα από πεδίο εθνικών αποκλίσεων σε θεμέλιο συλλογικής ισχύος. Μεγάλο βήμα προς τον… ευρωπαϊκό φεντεραλισμό.

Σχετική είδηση:

«Σύμφωνο για τη Μεσόγειο» από την Κομισιόν: Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρόσβεσης στην Κύπρο – Μεσογειακό πανεπιστήμιο – Οικονομικές ενισχύσεις – Διαχείριση μετανάστευσης