Το «Avatar» συναντά την αρχαία ελληνική τραγωδία – Αποκλειστική συνέντευξη του Τζέιμς Κάμερον

Στη μοναδική συνέντευξη που έδωσε στην Ελλάδα για την τηλεόραση/ίντερνετ, ο Τζέιμς Κάμερον, με αφορμή την τρίτη συνέχεια του «Άβαταρ», μίλησε για τα στοιχεία αρχαίας ελληνικής τραγωδίας που διέπουν την ταινία, τη σημασία των μύθων, τα ταξίδια του στην Κρήτη με σκοπό να γνωρίσει από κοντά τον Μινωικό πολιτισμό, αλλά και για τις πορνογραφικές ταινίες/παρωδίες που έχουν εμπνευστεί από τις δικές του δημιουργίες.

Συγχαρητήρια για τον περιβάλλοντα κόσμο που δημιουργήσατε, που πραγματικά μας έκαναν να νιώσουμε πως ήμασταν μέρος του «Avatar» και όχι απλώς θεατές. Το σύμπαν του Avatar μοιάζει σχεδόν με ελληνική τραγωδία: υβρίδια και ύβρυς, η φύση ως ηθική δύναμη και ήρωες που πληρώνουν το τίμημα των επιλογών τους. Σας επηρέασε η ελληνική μυθολογία ή το αρχαίο θέατρο στη διαμόρφωση του κόσμου της Πανδώρας;

Νομίζω πως αυτό που έχει ενδιαφέρον στην ελληνική μυθολογία είναι ότι όλα αυτά τα στοιχεία έχουν αναλυθεί και «ξεδιπλωθεί» από ανθρώπους όπως ο Τζόζεφ Κάμπελ: τα θέματα της μοίρας του ήρωα, του απρόθυμου ήρωα που αντιστέκεται στο πεπρωμένο του και τελικά το εκπληρώνει για καλό ή για κακό σκοπό.

Αυτά τα θέματα της Ελληνικής τραγωδίας, πιστεύω, συνδέονται βαθιά με το ανθρώπινο υποσυνείδητο, όπως συνέβαινε για χιλιάδες χρόνια πριν ακόμη από τους Έλληνες. Και φυσικά, η κωδικοποίησή τους επηρέασε όλη τη μετέπειτα λογοτεχνία και, κατά συνέπεια, τον κινηματογράφο και την αφήγηση.

Μπορεί κανείς να δει ξεκάθαρα πόσο το έργο του Σαίξπηρ αντλεί από τις αρχές της ελληνικής τραγωδίας. Θα μπορούσαμε να μιλάμε γι’ αυτό όλη μέρα.

Ναι, λοιπόν, όλα αυτά ήταν στο πίσω μέρος του μυαλού μου, ειδικά όταν χάραζα την πορεία του Τζέικ, αλλά και της Νεϊτίρι· και οι δύο εντάσσονται στην ιδέα ότι «ο χαρακτήρας είναι το πεπρωμένο».

Ο Τζέικ αντιστέκεται στον ρόλο του. Αν ήταν μια καθαρά ελληνική ιστορία, οι θεοί θα γνώριζαν από την αρχή τι έπρεπε να κάνει· εκείνος θα αντιστεκόταν, αλλά τελικά θα το αποδεχόταν.

Στο σύμπαν του Avatar δεν παίζουμε με θεούς με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχει μια θεότητα, αλλά λειτουργεί περισσότερο ως χαρακτήρας.

Ο Τζέικ αντιστέκεται στο πεπρωμένο του μέχρι τη στιγμή που η εναλλακτική… γίνεται χειρότερη· αναφέρομαι στο όταν καλείται να σκοτώσει έναν από τους βασικούς χαρακτήρες για να σώσει τον κόσμο, και δεν μπορεί να το κάνει. Τότε δεν έχει άλλη επιλογή από το να γίνει ο μυθικός ηγέτης που τόσο καιρό απέφευγε να είναι.

Η αντίστασή του πηγάζει από το ότι ξέρει πως, αν οδηγήσει τον λαό του σε πόλεμο, θα υπάρξουν τεράστιες απώλειες και το αίμα αυτό θα βαραίνει τα δικά του χέρια.

Οπότε ναι, πιστεύω πως αυτό εντάσσεται απόλυτα στις αρχές της ελληνικής τραγωδίας. Ευχαριστώ που το επισημάνατε.

Υπάρχει και κάτι ακόμη που συνδέει το Avatar με την ελληνική τραγωδία: οι γυναίκες ξερίζωναν τα μαλλιά τους ως ένδειξη πένθους. Στο Avatar, οι Na’vi έχουν την κοτσίδα ως σύμβολο σύνδεσης και μνήμης, η οποία όμως αφαιρείται ως πολεμικό τρόπαιο. Ήταν αυτή η αντίθεση ένας τρόπος να δείξετε πώς η βία αλλάζει το νόημα των συμβόλων σε διαφορετικούς πολιτισμούς;

Απολύτως. Νομίζω πως αυτό που λες είναι υπέροχο. Οι Na’vi εκτιμούν περισσότερο στη ζωή τους είναι αυτή η κοτσίδα που είναι ένα εξωτερικό, φυσικό σύμβολο της ιδέας ότι είμαστε όλοι συνδεδεμένοι: μεταξύ μας, με τα ζώα, με τη φύση.

Στον δικό μας κόσμο μιλάμε για τον δεσμό ανθρώπου–φύσης· εδώ λειτουργεί ως φυσική μεταφορά αυτής της σχέσης.

Και μετά έχουμε τους Βαράνγκ και τον λαό της στάχτης, που έχουν αποκοπεί από αυτή τη σύνδεση, έχουν αυτο-απομονωθεί. Τι κάνουν λοιπόν; Συμβολικά, την κόβουν από όλους τους άλλους.

Έχουν αποκοπεί από τη θεότητα, άρα και από τις αρχές της ισορροπίας και της αρμονίας, και μετατρέπονται σε έναν επιθετικό, επιδρομικό πολιτισμό. Όλα αυτά υπάρχουν συνειδητά στην ιστορία.

Ακόμα και στη σκηνή όπου εκείνη και ο Κουόριτς συνδέονται, στο τελετουργικό της σπίτι (το αποκαλούμε «γιουρτ») ο θεατής σχεδόν πιστεύει ότι πρόκειται να του κόψει την κοτσίδα. Τελικά δεν το κάνει.

Όμως θέλαμε το κοινό να βρίσκεται σε ένταση, γιατί αυτό θα τον υποβάθμιζε ως χαρακτήρα: θα έχανε την ικανότητα να συνδέεται με τα ζώα που πετούν, αλλά και την ικανότητα να κάνει αυτό που θέλει ο Τζέικ, να γίνει πραγματικά Na’vi, να αποτινάξει το ανθρώπινο, στρατιωτικό του πλαίσιο.

Χωρίς να αποκαλύψω τί γίνεται στην Τρίτη ταινία, μεγάλο μέρος της έντασης της ταινίας είναι το πού τελικά θα καταλήξει ο Κουόριτς. Από τη μία έχει τον Τζέικ να του λέει «συνδέσου, βρες την ισορροπία σου». Από την άλλη, έχει τη Βαράνγκ να του λέει « Όχι, έλα μαζί μου, ας κυβερνήσουμε, ας επιβάλουμε τη βίαιη, μιλιταριστική μας κοσμοθεωρία στον κόσμο».

Ελπίζω αυτό να απαντά πλήρως στην ερώτησή σας.

Η επόμενη ερώτηση είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την συνολική φιλμογραφία σας. Παρατηρούμε ότι σχεδόν όλες οι ταινίες σας έχουν αποκτήσει τουλάχιστον μία παρωδία ή μία πορνογραφική εκδοχή εμπνευσμένη από αυτές. Δεν ξέρω αν αυτό ακούγεται κολακευτικό ή όχι.

(γέλια) Λέω πάντα για αστείο ότι έχω μόνο πέντε καλές ιδέες και απλώς τις ανακυκλώνω συνεχώς. Οπότε αυτή είναι η δική μου ερμηνεία.

Επιτρέπεται να το ρωτήσω αν έχετε επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα;

Ναι, αν και όχι πρόσφατα. Αγαπώ πολύ την Ελλάδα. Όταν ήμουν στην αρχή της σχέσης μου με τη σημερινή μου σύζυγο, τη Σούζι Άμις, την πήγα σε πολλά ελληνικά νησιά.

Περάσαμε πολύ χρόνο σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Είχα μελετήσει αρκετά τον ελληνικό Χρυσό Αιώνα, τη γλυπτική, τον Πραξιτέλη και όλα αυτά.

Περάσαμε επίσης πολύ χρόνο στην Κρήτη, στα μινωικά ερείπια, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, αλλά και στη Σαντορίνη, στο Ακρωτήρι. Με συναρπάζουν ιδιαίτερα οι Μινωίτες, αυτός ο προ-ελληνικός πολιτισμός. Αυτό και αν ήταν συναρπαστικό.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για τον χρόνο σας και για την αναφορά σας στον Τζόζεφ Κάμπελ, που είναι πραγματικά μοναδικός.

Ευχαριστώ, Αλέξανδρε, χάρηκα πολύ για τη συζήτηση.