Τι θα συμβεί στην περίπτωση ενός πυρηνικού πολέμου (long read)

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αυξήσει τον κίνδυνο πυρηνικής απειλής. Πώς θα έμοιαζε μια έκρηξη πυρηνικής βόμβας για όσους βρίσκονται στο έδαφος και τι θα συνέβαινε μετά; Η απάντηση εξαρτάται από το πόσα όπλα θα χρησιμοποιούνταν. Η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν το 90% των πυρηνικών όπλων στον κόσμο, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αμερικανών Επιστημόνων. Η Ρωσία έχει 1.588 όπλα αναπτυγμένα σε διηπειρωτικούς πυραύλους, οι οποίοι έχουν βεληνεκές τουλάχιστον 5.500 χιλιομέτρων και βάσεις βαρέων βομβαρδιστικών, οι οποίες φιλοξενούν αεροσκάφη ικανά να μεταφέρουν και να ρίξουν πυρηνικό φορτίο, ενώ οι ΗΠΑ έχουν 1.644 όπλα. Ένας πυρηνικός πόλεμος πλήρους κλίμακας θα μπορούσε εύκολα να αφανίσει την ανθρωπότητα – όχι μόνο λόγω των αρχικών θανάτων αλλά και λόγω της παγκόσμιας ψύξης, του λεγόμενου πυρηνικού χειμώνα που θα ακολουθούσε. Όπως αναφέρει το Live Science, ένα πιο πιθανό σενάριο, σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες εξωτερικής πολιτικής, περιλαμβάνει μια περιορισμένης κλίμακας πυρηνική σύγκρουση με τη χρήση των λεγόμενων τακτικών ατομικών όπλων.

Σύμφωνα με το James Martin Center for Nonproliferation Studies, το 30% έως 40% του αμερικανικού και του ρωσικού οπλοστασίου αποτελείται από αυτές τις μικρότερες βόμβες, οι οποίες έχουν εμβέλεια μικρότερη από 500 χιλιόμετρα από ξηράς και μικρότερη από 600 χιλιόμετρα από θαλάσσης ή αέρος. Αυτά τα όπλα θα εξακολουθούσαν να έχουν καταστροφικές επιπτώσεις κοντά στη ζώνη έκρηξης, αλλά δεν θα προκαλούσαν μια παγκόσμια πυρηνική αποκάλυψη.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι και μεγέθη πυρηνικών όπλων, αλλά οι σύγχρονες βόμβες ξεκινούν με την ενεργοποίηση μιας αντίδρασης σχάσης. Η σχάση είναι η διάσπαση των πυρήνων βαρέων ατόμων σε ελαφρύτερα άτομα – μια διαδικασία που απελευθερώνει νετρόνια. Αυτά τα νετρόνια, με τη σειρά τους, μπορούν να προσκρούσουν στους πυρήνες κοντινών ατόμων, διασπώντας τους και πυροδοτώντας μια ανεξέλεγκτη αλυσιδωτή αντίδραση.

Η προκύπτουσα έκρηξη σχάσης είναι καταστροφική. Οι βόμβες σχάσης, γνωστές και ως ατομικές βόμβες ή βόμβες Α, κατέστρεψαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι της Ιαπωνίας με τη δύναμη 15 έως 20 κιλοτόνων ΤΝΤ. Πολλά σύγχρονα όπλα, όμως, έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν ακόμη χειρότερη ζημιά. Οι θερμοπυρηνικές βόμβες ή βόμβες υδρογόνου χρησιμοποιούν τη δύναμη της αρχικής αντίδρασης σχάσης για τη σύντηξη ατόμων υδρογόνου στο εσωτερικό του όπλου. Αυτή η αντίδραση σύντηξης πυροδοτεί ακόμα περισσότερα νετρόνια, τα οποία δημιουργούν περισσότερη σχάση, η οποία με τη σειρά της, δημιουργεί περισσότερη σύντηξη, και ούτω καθεξής. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Ένωση Ανήσυχων Επιστημόνων, είναι μια πύρινη σφαίρα με θερμοκρασίες που αντιστοιχούν στη θερμότητα στο κέντρο του ήλιου.

Εάν κάποιος βρεθεί στο σημείο μηδέν μιας τέτοιας έκρηξης θα πεθάνει άμεσα. Για παράδειγμα, ένα πυρηνικό όπλο 10 χιλιοτόνων που ισοδυναμεί με το μέγεθος των βομβών της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, θα σκότωνε άμεσα, περίπου το 50% των ανθρώπων σε ακτίνα 3,2 χιλιομέτρων από την έκρηξη στο έδαφος, σύμφωνα με έκθεση του εργαστηρίου του Preventive Defense Project. Οι θάνατοι αυτοί θα προκαλούνταν από πυρκαγιές, έντονη έκθεση σε ακτινοβολία και άλλους θανατηφόρους τραυματισμούς. Ορισμένοι από αυτούς τους ανθρώπους θα τραυματίζονταν από την πίεση της έκρηξης, ενώ οι περισσότεροι θα εκτίθεντο σε τραυματισμούς από καταρρεύσαντα κτίρια ή από ιπτάμενα θραύσματα, ενώ τα περισσότερα κτίρια σε ακτίνα 0,8 χλμ. από την έκρηξη θα γκρεμιζόταν ή θα υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Επιπλέον, σύμφωνα με τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, θα υπάρχει ελάχιστη βοήθεια για τους επιζώντες κοντά στην περιοχή της έκρηξης. Οι δρόμοι και οι σιδηροδρομικές γραμμές θα καταστρέφονταν, τα νοσοκομεία θα ισοπεδώνονταν και πολλοί γιατροί, νοσοκόμες και πρώτοι ανταποκριτές θα τραυματίζονταν η θα πέθαιναν. Ως εκ τούτου, θα υπήρχαν λίγες επιλογές για τη μεταφορά προμηθειών ή ανθρώπων για βοήθεια, ιδίως δεδομένων των υψηλών επιπέδων ραδιενέργειας μετά από μια πυρηνική έκρηξη. Επίσης, οι πυρκαγιές που θα προκαλούνταν από την αρχική έκρηξη, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τον δικό τους, αυτοτροφοδοτούμενο άνεμο.

Για να καταδείξουν τους κινδύνους ενός πυρηνικού πολέμου, ερευνητές του Προγράμματος για την Επιστήμη και την Παγκόσμια Ασφάλεια του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, δημοσίευσαν το 2020 μια ανάλυση για το τι θα μπορούσε να συμβεί εάν οι Ρώσοι ή οι ηγέτες του ΝΑΤΟ επέλεγαν να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά όπλα σε μια σύγκρουση στην Ευρώπη. Μια πυρηνική επίθεση θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε θερμοπυρηνική ανταλλαγή.

Σε αυτό το σενάριο, περισσότεροι από 91 εκατομμύρια άνθρωποι θα πέθαιναν τις πρώτες ώρες της σύγκρουσης. Τις ημέρες, τις εβδομάδες και τα χρόνια που θα ακολουθούσαν, εκατομμύρια άλλοι θα πέθαιναν από την έκθεση στη ραδιενέργεια. Επιπλέον, τα υγειονομικά, χρηματοπιστωτικά και οικονομικά συστήματα θα κατέρρεαν σε όλο τον κόσμο.

Ραδιενεργό νέφος

Ο κίνδυνος ραδιενεργού νέφους είναι σοβαρότερος κατά τις 48 ώρες μετά την έκρηξη. Ελλείψει χιονιού ή βροχής -που θα βοηθούσαν στο να πέσει το νέφος στο έδαφος γρηγορότερα – τα απομακρυσμένα σωματίδια μπορεί να έχουν ελάχιστη ραδιενέργεια μέχρι να επιπλεύσουν στη Γη, σύμφωνα με το εγχειρίδιο «Nuclear War Survival Skills».

Οι επιζώντες που εκτίθενται σε ραδιενεργό νέφος διατρέχουν υψηλό κίνδυνο καρκίνου καθ’ όλη τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής τους. Σύμφωνα με την Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ), εξειδικευμένα νοσοκομεία στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι έχουν περιθάλψει περισσότερους από 10.000 επίσημα αναγνωρισμένους επιζώντες των εκρήξεων του 1945, με τους περισσότερους θανάτους σε αυτή την ομάδα να οφείλονται σε καρκίνο.

Περιβαλλοντική καταστροφή

Η ραδιενέργεια και το νέφος θα είχαν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία. Ανάλογα με το μέγεθος μιας πυρηνικής σύγκρουσης, οι εκρήξεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν ακόμη και το κλίμα.

Σε ένα μέρος όπως η Ουκρανία, η οποία παράγει το 10% του παγκόσμιου σιταριού, το ραδιενεργό νέφος μπορεί να πέσει σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Εάν το νέφος απορροφηθεί από τις καλλιέργειες, θα μπορούσε να προκαλέσει μακροπρόθεσμα προβλήματα, όπως καρκίνο, δήλωσε το 2017 στο Live Science ο Μάικλ Μέι, συνδιευθυντής στο Κέντρο Διεθνούς Ασφάλειας και Συνεργασίας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Το ραδιενεργό ιώδιο, ειδικότερα, θα μπορούσε να αποτελέσει πρόβλημα, πρόσθεσε.

Η τέφρα και η αιθάλη που διοχετεύονται στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια ενός πυρηνικού πολέμου θα μπορούσαν να έχουν σοβαρή ψυκτική επίδραση στο κλίμα, αν έπεφταν αρκετές βόμβες. Ενώ μία ή δύο πυρηνικές εκρήξεις δεν θα είχαν παγκόσμιες επιπτώσεις, η έκρηξη μόλις 100 όπλων του μεγέθους εκείνου που έπεσε στη Χιροσίμα το 1945, θα μείωνε τις παγκόσμιες θερμοκρασίες κάτω από εκείνες της Μικρής Εποχής των Παγετώνων που σημειώθηκε από το 1300 έως το 1850 περίπου, σύμφωνα με μια ανάλυση του 2012 που δημοσιεύθηκε στο «The Bulletin of the Atomic Scientists».

Αυτό που θα βιώναμε δηλαδή, θα ήταν μια άγρια και ξαφνική αλλαγή του κλίματος. Οι θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της Μικρής Εποχής των Παγετώνων μειώθηκαν κατά 2 βαθμούς Κελσίου, μια μεγαλύτερη πτώση από την αύξηση της θερμοκρασίας που παρατηρήθηκε από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης. Μια ξαφνική ψύξη του κλίματος θα μπορούσε να επηρεάσει τη γεωργία και την προμήθεια τροφίμων. Η Μικρή εποχή των παγετώνων προκάλεσε την καταστροφή των καλλιεργειών και λιμό σε μια εποχή που ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν λιγότερο από το ένα έβδομο του σημερινού.

Νέες προσεγγίσεις για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων είναι απαραίτητες

Συνολικά εννέα χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα. Όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Ντάριλ Κίμπαλ, ειδικός σε θέματα πολιτικής πυρηνικών όπλων και εκτελεστικός διευθυντής στη μη κομματική, ανεξάρτητη Ένωση για τον Ελέγχο των Όπλων, στην Ουάσιγκτον, η μείωση του κινδύνου πυρηνικού πολέμου θα απαιτήσει αλλαγές στην εσωτερική πολιτική όλων αυτών των χωρών, καθώς και συνεργασία και συμφωνίες μεταξύ τους. Άλλωστε, πολλές συνθήκες και συμφωνίες, καθώς και δεκαετίες διαλόγου και συνεργασίας, βοήθησαν στη μείωση των αμερικανικών και σοβιετικών οπλοστασίων από το υψηλό επίπεδο των 64.000 πυρηνικών κεφαλών τη δεκαετία του 1980, σε περίπου 8.000 σήμερα.

Το 2017, περισσότερα από 120 κράτη που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα διαπραγματεύτηκαν τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Όπλων. Αν και η συνθήκη αυτή έχει μέχρι σήμερα απορριφθεί από τις χώρες που διαθέτουν πυρηνικά επειδή αμφισβητεί τα δόγματά τους για την πυρηνική αποτροπή, δημιουργεί το νομικό πλαίσιο για την ενδεχόμενη εξάλειψή τους.

«Σε αντίθεση με τον πιο σοβαρό και οξύ κίνδυνο πυρηνικού πολέμου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια της 13ήμερης κρίσης των πυραύλων της Κούβας τον Οκτώβριο του 1962, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θα διαρκέσει πιθανότατα πολλές εβδομάδες, αν όχι μήνες ή και περισσότερο», γράφει ο Κίμπαλ στο άρθρο του.

«Η κατάσταση απαιτεί αυτοσυγκράτηση και διπλωματικές λύσεις. Μόλις όμως λήξει ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα πρέπει να υπάρξει μια σοβαρή συζήτηση για τον ρόλο που παίζουν τα πυρηνικά όπλα στις στρατιωτικές στρατηγικές των χωρών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, και να υπάρξει ανανεωμένη πίεση για δράση για την εξάλειψή τους», τονίζει ο επιστήμονας.

Η τελευταία εναπομείνασα συμφωνία ελέγχου των πυρηνικών όπλων που ρυθμίζει τα δύο μεγαλύτερα οπλοστάσια του κόσμου, η New START, λήγει στις αρχές του 2026. Ελλείψει προστατευτικών κατευθυντήριων γραμμών για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων, ο κίνδυνος μιας δαπανηρής, ανεξέλεγκτης παγκόσμιας κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών θα αυξηθεί, εκτιμά ο Κίμπαλ.

«Οι πρόσφατες πυρηνικές απειλές του Πούτιν αναδεικνύουν τους υπαρξιακούς κινδύνους που εγκυμονούν τα πυρηνικά όπλα. Τελικά, ο μόνος τρόπος για να εξαλειφθούν αυτοί οι κίνδυνοι είναι η εξάλειψη όλων των πυρηνικών όπλων. Ακόμη και αν ο στόχος αυτός είναι πολύ μακρινός, οι σταθερές κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητες για την επιβίωσή μας», καταλήγει ο Κίμπαλ.

ΠΗΓΗ: Live Science, Bulletin of the Atomic Scientists