RFF20: 5 ή 40 secondi; Η ζωή σε μια ανάσα

Στη φετινή Festa del Cinema di Roma, δύο ιταλικές ταινίες που προβλήθηκαν την ίδια μέρα στάθηκαν σαν καθρέφτες η μία απέναντι στην άλλη.

Η πρώτη, 40 secondi του Βιντσέντζο Αλφιέρι, βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, αναμετριέται με την πιο ωμή όψη της βίας. Η δεύτερη, Cinque secondi του Πάολο Βίρτσι, είναι κυρίως μυθοπλασία που κοιτάζει τη στιγμή της συνειδητοποίησης και της λύτρωσης.

Δύο ιστορίες που ξεκινούν από έναν κοινό πυρήνα: πόσο λίγος χρόνος αρκεί για να αλλάξει οριστικά μια ζωή.

Ας τις δούμε αναλυτικά και συγκριτικά, γιατί στο 20ο Φεστιβάλ της Ρώμης, παντού πρέπει να υπάρχει το νούμερο 2… ακόμα και αν ακολουθείται από ένα μηδενικό (δηλαδή εμένα).

40 secondi: Η αλήθεια χωρίς φίλτρο αλλά με πολλές οπτικές

Ο Βιντσέντζο Αλφιέρι καταγράφει με χειρουργική ακρίβεια τις τελευταίες ώρες του Ουίλι Μοντέιρο Ντουάρτε, ενός 21χρονου νέου που δολοφονήθηκε άγρια μέσα σε 40 δευτερόλεπτα στο Κολεφέρρο, έξω από τη Ρώμη, το 2020. Για κάποιούς ήταν ο Ιταλός Τζορτζ Φλόιντ (George Floyd). Για άλλους, μια στιγμή αφύπνισης ότι το κακό δεν χρειάζεται ούτε ένα λεπτό για να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις.

Η ταινία δεν επιδιώκει τον ρεαλισμό για χάρη της αληθοφάνειας, αλλά για να ξεσκεπάσει τη μικροκοινωνική αδιαφορία που γέννησε τη βία.

Ο Σιμόνε Εμιλιάνι στο Mymovies.it το θεώρησε «Λερωμένο, άμεσο, ουσιαστικό, εξοργισμένο» ορίζοντας τη ως την «καλύτερη ταινία του σκηνοθέτη» και η Σάρα Πανεκάσιο στο The Walk of Fame επισημαίνει πως είναι «[…] μια ωμή ιστορία που φωνάζει «Στέκομαι στο πλευρό του Willy».».

Η διάρκεια του ίδιου του εγκλήματος, αυτά τα 40 δευτερόλεπτα, γίνεται ο μεταφορικός χρόνος μιας χώρας που δεν πρόλαβε να αντιδράσει. Η κάμερα του Αλφιέρι δεν φωνάζει, απλώς παρατηρεί τη σιωπή των μαρτύρων, το πάγωμα του χρόνου, την αμηχανία των «άλλων», από όλες τις πιθανές διαφορετικές προσωπικές αφηγήσεις, δίνοντας άλλοθι στους θύτες και μια αγκαλιά στα θύματα. Το ψευδο-ντοκιμαντερίστικό ύφος προδίδει το επίπλαστο του και στιγμή δεν πλησιάζει το σινεμά βεριτέ άρα στιγμή δεν είναι παγωμένο το βλέμμα του σκηνοθέτη· αυτό δυστυχώς -και ευτυχώς- δεν συντελεί σε μια δημιουργία που φλερτάρει με το πολιτικό σινεμά χωρίς δημαγωγία, παρ’ όλα αυτά είναι άμεσα αναγνωρίσιμη η προσπάθεια ενίσχυσης ενός «δεν ξεχνώ» που οφείλει να είναι χαραγμένο στις μνήμες μας στις εποχές που έχει επιβληθεί στην ανθρωπότητα να έχουμε μνήμη χρυσόψαρου και καρδιά αμοιβάδας.

Cinque secondi: Η φαντασίωση της εξιλέωσης, μεθυσμένη και όχι μεθυστική

Αντίθετα, ο Πάολο Βίρτσι στο Cinque secondi (ή 5 secondi) πλάθει μια εντελώς επινοημένη ιστορία: ένας γνωστός δικηγόρος, σε μια στιγμή απερισκεψίας, προκαλεί ένα ατύχημα που θα τον σημαδέψει για πάντα. Αποσύρεται στην επαρχία, όπου προσπαθεί να ξαναβρεί το νόημα της ζωής μέσα από την αναμέτρηση με την ενοχή και τη μνήμη.

Η κριτική του Cinematografo.it τονίζει: «Αυτά τα «πέντε δευτερόλεπτα» είναι η μυστική καρδιά του έργου, όχι μόνο η στιγμή του τραύματος, αλλά το ηθικό μέτρο μιας πατρότητας που χάθηκε.» και ο Ρικάρντο Πιτσόλι στο Roma Sport Spettacolo γράφει πως «[…η] ταινία μιλά για την ικανότητα να ξαναζήσεις· μια σχεδόν πολιτική χειρονομία μέσα σ’ έναν χρόνο που κυριαρχείται από την ταχύτητα και τη συναισθηματική αποσύνδεση.»

Ένας πατέρας ευθύνεται για τον χαμό του παιδιού του, που αρνείται να το χαρακτηρίσει «με ειδικές ανάγκες» και ορίζει τη ζωή του ίσα με τα παιδιά των άλλων, όμως, μια στιγμή αρκεί για να γίνει το κακό. Μια στιγμή που σε ένα λεπτό μπορεί να επαναλληφθεί ίσα με 12 φορές.

Εδώ, τα πέντε δευτερόλεπτα δεν είναι χρόνος καταστροφής, αλλά στιγμή αφύπνισης που έρχεται σε μια θεραπετική ομολογία μέσα σε ένα δικαστήριο. Η σιωπή, οι αργοί ρυθμοί και το σχεδόν λογοτεχνικό μοντάζ του Βίρτσι λειτουργούν σαν υπενθύμιση ότι η λύτρωση απαιτεί χρόνο, ακόμα κι όταν αυτός μετριέται σε πέντε δευτερόλεπτα που επιβραδύνονται και πολλαπλασιάζονται στα μέσα μας. Οι παράλληλες όμως αφηγήσεις με τις ζωές των γειτόνων που προσπαθούν να αναβιώσουν ένα ρημαγμένο σπίτι και να το μεθύσουν δίνοντας ξανά ζωή στο αμπέλι, κάνουν προφανή την εξέλιξη σε βαθμό που αποδυναμώνουν το δράμα και τη λύτρωση του κεντρικού χαρακτήρα.

Δύο ταινίες σε δύο χρόνους αποκαλύπτουν μία κοινή αλήθεια

Οι δύο ταινίες, παρά τη θεματική τους απόσταση, μοιράζονται μια κοινή φιλοσοφία:

ότι ο χρόνος είναι το πιο πολιτικό μέσο του σύγχρονου σινεμά.

Στο 40 secondi, ο χρόνος είναι γροθιά, παράγει βία και αναζωπυρώνει μίση και παλιές πεποιθήσεις, γίνεται μια κραυγή που δεν πρόλαβες να σταματήσεις.

Στο Cinque secondi, είναι επίγνωση οδηγεί σε μια εσωτερική αναλαμπή που μπορεί να σε αλλάξει μια ψυχή που παραδίδεται -καθολικά- σε μια αέναη τιμωρία χωρίς εξιλέωση.

Και στις δύο, ο θεατής συνειδητοποιεί πως τα δευτερόλεπτα, αυτά τα ελάχιστα κομμάτια του χρόνου, καθορίζουν περισσότερο απ’ ό,τι ολόκληρες ζωές.

Το φεστιβάλ της Ρώμης, προγραμματίζοντάς τες την ίδια μέρα, ήταν σαν να ήθελε να δείξει ότι ο κινηματογράφος δεν μετράται σε ώρες προβολής, αλλά σε στιγμές αλήθειας.

Χρόνος, βία και λύτρωση

Το 40 secondi αφηγείται τη βία που ξεσπά χωρίς προειδοποίηση· το Cinque secondi, τη βία που επιστρέφει μέσα μας σαν τύψη. Η πρώτη ταινία αποκαλύπτει την κοινωνία που κοιτάζει αλλού, η δεύτερη την ψυχή που δεν αντέχει να κοιτάξει μέσα της. Και οι δύο, ωστόσο, μιλούν για κάτι κοινό: την ευθραυστότητα της ανθρώπινης στιγμής όταν ο χρόνος σταματά. Στον κόσμο της ταχύτητας, οι Αλφιέρι και Βίρτσι πατούν φρένο και μας θυμίζουν πως η ζωή, και ο κινηματογράφος, δε σχετίζονται αποκλειστικά με την αντικειμενική διάρκεια, αλλά υπάγονται κατανυκτικά στην ένταση του κάθε δευτερολέπτου.