Πώς τα παγκόσμια συστήματα τροφίμων τροφοδοτούν την παχυσαρκία και την κλιματική κρίση

Η μεταρρύθμιση των παγκόσμιων συστημάτων τροφίμων αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα τόσο για την προστασία της δημόσιας υγείας όσο και για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, διαπιστώνει μια εκτενής επιστημονική ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Frontiers in Science.

Η ανασκόπηση εξετάζει στοιχεία που δείχνουν ότι τόσο η παχυσαρκία όσο και οι περιβαλλοντικές βλάβες προκύπτουν από ένα σύστημα τροφίμων προσανατολισμένο στο κέρδος, το οποίο ενθαρρύνει την υπερκατανάλωση και υπονομεύει την υγεία. Οι συγγραφείς της μελέτης επισημαίνουν ότι το διατροφικό μας περιβάλλον προωθεί προϊόντα υψηλής θερμιδικής αξίας και χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες, όπως ορισμένα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα (UPFs), τα οποία ευνοούν την αύξηση βάρους. Τα ίδια συστήματα παραγωγής, ιδίως όσα βασίζονται σε ζωικά προϊόντα, εκπέμπουν μεγάλες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου και ασκούν έντονη πίεση στη γη και στους υδατικούς πόρους.

Η μελέτη, με επικεφαλής τον καθηγητή Τζεφ Χόλι από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στη Βρετανία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η βελτίωση του διατροφικού περιβάλλοντος μπορεί να αποφέρει διπλά οφέλη για την υγεία και το κλίμα.

«Παρότι η παχυσαρκία είναι μια σύνθετη νόσος με πολλούς αλληλεπιδρώντες παράγοντες, ο βασικός της μοχλός είναι ο μετασχηματισμός του συστήματος τροφίμων που καθοδηγείται από την κατανάλωση τα τελευταία 40 χρόνια», δήλωσε ο καθηγητής. «Σε αντίθεση με τα φάρμακα απώλειας βάρους ή τη βαριατρική χειρουργική, η αντιμετώπιση αυτού του παράγοντα θα ωφελήσει τόσο τους ανθρώπους όσο και τον πλανήτη» σημείωσε.

Οι δίαιτες αναδιαμορφώνουν τη γη και το κλίμα

Έως το 2035, προβλέπεται ότι ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός θα είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών νοσημάτων, όπως οι καρδιοπάθειες και ο καρκίνος. Την ίδια στιγμή, η υπερθέρμανση του πλανήτη προκαλεί πλέον έναν θάνατο ανά λεπτό παγκοσμίως, αντιστοιχώντας σε περίπου 546.000 θανάτους ετησίως την περίοδο 2012–2021, αύξηση 63% σε σχέση με τη δεκαετία του 1990. Επιπλέον, το κόστος που σχετίζεται με την παχυσαρκία ξεπέρασε το 2% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2019 και προβλέπεται να υπερβεί τα 4 τρισ. δολάρια έως το 2035, αν συνεχιστεί αυτή η τάση.

Η παραγωγή τροφίμων ευθύνεται για το ένα τέταρτο έως το ένα τρίτο των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και αποτελεί τον κύριο παράγοντα αποψίλωσης των δασών που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια βιοποικιλότητας. Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι ακόμη και αν οι εκπομπές από τα ορυκτά καύσιμα μηδενίζονταν σήμερα, τα υφιστάμενα συστήματα τροφίμων θα μπορούσαν από μόνα τους να ωθήσουν την παγκόσμια θερμοκρασία πέρα από το όριο των 2°C. Η παραγωγή κρέατος είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική, με το βοδινό να παράγει πολύ περισσότερες εκπομπές από τις φυτικές πηγές.

«Δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης χωρίς να μετασχηματίσουμε αυτά που τρώμε και τον τρόπο με τον οποίο τα παράγουμε», δήλωσε ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Πολ Μπέρενς από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν.

Οι συγγραφείς της μελέτης καλούν σε μεταρρύθμιση των συστημάτων τροφίμων, με στόχο την αντικατάσταση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων (UPFs) από μη ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα και τη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων. Παράλληλα, ζητούν την υιοθέτηση ενός πιο σαφούς και λειτουργικού συστήματος ταξινόμησης των UPFs, υπογραμμίζοντας ότι δεν είναι όλα ίδια. Όπως επισημαίνουν, το επεξεργασμένο κρέας και τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες και υψηλής ενεργειακής πυκνότητας, συνδέονται με δυσμενέστερες επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, σε σύγκριση με τρόφιμα που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, κυρίως φυτικής προέλευσης.

Διαβάστε επίσης: Unicef: Για πρώτη φορά το ποσοστό παχυσαρκίας στα παιδιά σχολικής ηλικίας ξεπερνά παγκοσμίως αυτό του υποσιτισμού

Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου και αποτελεί βασικό παράγοντα μη μεταδοτικών νοσημάτων. Πρόσφατη μελέτη στην Κίνα διαπίστωσε ότι τα μισά από τα νεοδιαγνωσθέντα περιστατικά καρκίνου σχετίζονται με την παχυσαρκία, με ανησυχητική αύξηση στις νεότερες γενιές.

Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι, παρότι τα φάρμακα απώλειας βάρους και η βαριατρική χειρουργική προσφέρουν σημαντικές επιλογές για άτομα με παχυσαρκία, δεν αντιμετωπίζουν το ευρύτερο περιβάλλον που επηρεάζει ολόκληρους πληθυσμούς και οικοσυστήματα. Εκφράζουν επίσης ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη προσιτότητα, την ασφάλεια και την ισότιμη παγκόσμια πρόσβαση στις θεραπείες αυτές, καθώς η παχυσαρκία πλήττει όλο και περισσότερο νεότερες και χαμηλότερου εισοδήματος ομάδες.

«Η αύξηση της παχυσαρκίας και των μη μεταδοτικών νοσημάτων σε παιδιά και νέους είναι ανησυχητική», δήλωσε η συν-συγγραφέας καθηγήτρια Κάθριν Σαμαρά από το St Vincent’s Hospital Sydney, το Garvan Institute of Medical Research και το UNSW Sydney.

Δράσεις για την υγεία και το κλίμα

Η ανασκόπηση συγκεντρώνει πρόσφατα στοιχεία από την επιδημιολογία, την ενδοκρινολογία, την ψυχολογία, τη δημόσια υγεία, τη διατροφή και τα συστήματα τροφίμων, την οικονομία και την περιβαλλοντική επιστήμη. Με βάση αυτά, οι συγγραφείς προτείνουν τα εξής μέτρα:

• Επιβολή φόρων σε ενεργειακά πυκνά UPFs και ζαχαρούχα ποτά.
• Παροχή επιδοτήσεων με στόχο να καταστούν πιο οικονομικά προσιτά τα ελάχιστα επεξεργασμένα και υγιεινά τρόφιμα, μέσω εσόδων από τη φορολόγηση ανθυγιεινών τροφίμων.
• Ενίσχυση της δημόσιας ενημέρωσης για το πραγματικό κόστος των τροφίμων, μέσω εκπαίδευσης του κοινού και των επαγγελματιών υγείας.
• Προειδοποιητικές ετικέτες στις συσκευασίες και επιβολή περιορισμών στη διαφήμιση ανθυγιεινών τροφίμων που απευθύνονται στα παιδιά.
• Εφαρμογή πολιτικών που στηρίζουν τα υγιεινά σχολικά γεύματα και την τοπική προμήθεια τροφίμων.
• Στροφή σε ελάχιστα επεξεργασμένα, πλούσια σε φυτικές ίνες φυτικά τρόφιμα και μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων.

Οι συγγραφείς τονίζουν ότι οι εθνικές στρατηγικές για την παχυσαρκία έως σήμερα εστιάζουν στην ατομική ευθύνη, αντιμετωπίζοντάς την ως ζήτημα «τρόπου ζωής». Αυτή η προσέγγιση, σημειώνουν, απέτυχε να ανακόψει την άνοδο της παχυσαρκίας. Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι ο συντονισμένος, επιστημονικά τεκμηριωμένος μετασχηματισμός των διατροφικών περιβαλλόντων μπορεί να αντιμετωπίσει τόσο τη ρίζα της παχυσαρκίας όσο και τις περιβαλλοντικές βλάβες.

«Η θεραπεία των ατόμων —και όχι του συστήματος που τα αρρωσταίνει— διαιωνίζει τη λανθασμένη ιδέα ότι η παχυσαρκία οφείλεται σε έλλειψη θέλησης. Για να μειωθεί το υγειονομικό και κλιματικό αποτύπωμα του συστήματος τροφίμων, οι κυβερνήσεις πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν ότι τόσο η κλιματική αλλαγή όσο και η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα συστημικών προβλημάτων που αποσκοπούν στο κέρδος και να τα αντιμετωπίσουν στη ρίζα τους» πρόσθεσε ο καθηγητής.

Οι συγγραφείς της μελέτης σημειώνουν ότι, παρόλο που πολλαπλές ενδείξεις συνδέουν τα UPF με την παχυσαρκία και τις κλιματικές επιπτώσεις, οι υποκείμενες οδοί είναι πολύπλοκες και αρκετοί μηχανισμοί δεν είναι ακόμη κατανοητοί. Τονίζουν επίσης την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα ώστε να αποσαφηνιστούν οι αιτιώδεις διεργασίες και να ενισχυθεί η τεκμηρίωση.

«Διατρέχουμε τον κίνδυνο να ακυρώσουμε τα οφέλη των καινοτομιών στην υγεία και της οικονομικής ανάπτυξης, αν δεν αντιμετωπίσουμε επειγόντως αυτές τις δύο αλληλένδετες κρίσεις», κατέληξε ο καθηγητής Τζεφ Χόλι.